Қ.А.Яссауидің әкесі Ибраһим ата Сайрамда жасаған ғұлама кісі болыпты. Ол өзінің ұстазы Мұса шайхтың қызы Айшаға (Карашаш) үйленіп, Гауһаршахназ атты қыз бен одан он жас кіші Ахмет деген бір ұл бала көреді. Ахметтің шешесі жастай дүние салады, әкесі де жеті жасында қайтыс болады. Бала Ахметтің негізгі ұстазы, тәрбиешісі өзіне аталас туыс болып келетін Арыстан баб екен. ҚА.Яссауидің екі ұлы, екі қызы болыпты. Бір ұлы Ташкент маңында жерленген, екіншісі ел әңгімесі бойынша Түркістанда суға таласып сарттар қастықпен өлтірген делінеді. Бір қызының аты Жамал, екіншісінің аты Гауһар. Соңғысының күйеуі — Әли Қожа. Осылардан тараған Яссауи әулеті екі жүзге жетсе керек. Өздерін “қожамыз” деген әулетпен ғана қыз алысатын болған екен…
ХХХХ
Ертеректе Сайрам өңірінде Ыбырайым ата деген кедей адам адал өмір кешіпті. Қарт ертелі-кеш тынымсыз еңбек етсе де ештеңеге жарыған емес. Оның бар байлығы өзен жағасындағы шағын бақша ғана болатын. Әлгі адамның балалары көбейген сайын шығындары да көбейе түсті. Оның қыздары ұзатылып, ұлдары ержете бастады. Алла Ыбырайымға мейірім дарытты, оған балалары қуаныш беріп, қарт көз алдында ойнаған ұлдарын көргенде көкірегі нұрға толады. Алайда Ыбырайым өзінің үлкен ұлы Ахметке көзі түскен іштей мұңданатын. Ол өзгелерден ерекшеленіп жүретін. Әрдайым ой үстінде ол бір жаққа жалғыз кетіп қалатын, әрі көп сөйлемейтін, тұйық жан еді.
Баланың ауыр жұмысқа ебі болмады, одан бойын аулақ салып жүретін. Ахмет мейірбанды еді, қайыршыларға жәрдемдеді ұмтылатын, олармен жалғыз тілім нанын да бөлісіп жейтін. Қарт Ыбырайым осы ұлын қарап отырып ұзақ ойға қалды. “Бұл — Алланың қасиетті еркі ғой” деген сенімге келетін. Жыл артынан жылдар өте берді. Ахмет 15 жасқа толды. Жаздың қапырық ыстығы түскен, Ахмет базарға бармақшы «ол әдеттегісінше қариялардай қолына ұзын таяқты ұстап шығыпты. Жолда бақтағы әкесіне жолықпақшы болды. Ол шыжыған күн астында әжімді бетінен тер сорғалап, жұмыс жасап жатқан қартты көрді. Әлі жұлынатын шөп көп еді. Ахмет әкесіне қарап тұрды оған деген аяныш сезімі оянды.
— Әке, сіз шөпті неге қолыңызбен тазартасыз? Былай деді- “Арам шөптер тез шығындар, менің бақшамда тек қана жеміс ғана өсетін болсын!”. Осы сөзді Ахмет айтты да, өзінің аса таяғын сермеп қалып еді, сол кезде арам шөптер бақтан өздері ұшып шығып бір шөмеле болып жиналып қалды.
Ыбырайым атаны бұл ғажайып қатты тандаңдырды. Ол алған сәтте не айтарып білмесе де Алланың өз ұлына осындай дарытқанын түсінген соң, аспанға қарап қолын жайып:
— Ұлым менің, Алла сені басқа адамдардан бөлек етіп жаратып саған кереметтер жасайтындай ұлы күш дарытыпты. Сен енді менің үйімді керек те қылмайсың, соңдықтан пайғамбар қайда сілтесе соның бар — деді.
Ахмет кері бұрылды да жүре берді, ол мүмкін енді үйіме қалай оралмаспын дегендей жай қозғалды. Ол ауылды тегіс аралап шыққан соң, күн батысқа қарай бет алды.
Ахмет сол бетімен бірнеше күн жүріп, Қаратау деп аталған тауға келіп тірелді. Осы жерде өзінің асасын қадады, сол жері бұлақ көзі ашылды, бұл таза салқын су еді. Ахмет одан әрі қарай Түркістан қаласы тұрған тұсқа тоқтады, жан-жағына қарап осының тұрақтануға бекінді.
Өзіне үй тұрғызды, шағын бақ егіп, осында жұмыс істеп тамаша асырауды мақсат етті.
Ахмет бос уақытында Алланы ауызға алып құлшылық етумен болды. Өз үйі жанынан өткен адамдарға шама-шарқын жеткенше жәрдемдесуге тырысты.
Оған қаріп болып қалғаңдар мен әртүрлі кеселге душар болған келіп жатты. Ахмет оларды емдеп жіберетін, кейін оның даңқы ғажайып істері көпшілікке мәлім болды.
Бірте-бірте әулиенің жанына Аллаға, ұлы пайғамбарға құлшылық ету үшін онымен бірге болуға ниет еткеңдер де қоныстана бастады. Жылдар өте берді, бір лашық үй бай кентке айналды.
Қожа Ахмет ұзақ жасады, ол өзінің ғұмырында көптеген ғажайыптар жасады.
ХХХХ
Ахмет Ясауидің балалық шағынан бастап, Құдайға жанын тапсырған сәтіне дейін бойындағы даналық көрініп тұрады. Дінге берілуінен басқа тапқырлық, шешендік сөздері, нақыл-тәмсілдері де оны тұлғаландыра түседі, Әкесі Ибраһиммен жас кезінде өз дүниетанымы бойынша қайшылықты пікірлерге келетін кездері де бар. Түркістанға барып қайта бір оралғанда, әкесі одан ол жактың елі қалай екен деп сұрайды. Сонда бозбала Ахмет: «Ол жердің халқы арқаңнан қағып тұрады, аяғыңнан шалып тұрады – дейді. «Осыны біле тұра онда неге кеттің», – дейді. «Жақсыны жолға салу оңай, енді жаманды да жолға салып көрейін деп едім», – дейді.
ХХХХ
Әзиз рухын Алла киелі қылғай шайық Ахмет Ясауидің артықшылықтары. Қожа Ахмет Ясауидің атасы Ибраһим шайықтың бір – Мұса қожа атты асхабы бар еді. Бұл Мұса қожа 15 жыл Ибраһим шайықтың қылуетінде қызымет қылды. Ибраһим шайық Мұса қожаға: «Қызыр (алайх ис-саламның) ишаратыменен Ясы елінде суфра тұтқын»,- деп ижазат берді. 43 жыл Ясы елінде суфра тұтты. 40 жыл Қызыр (алайх ис-саламмен) бірге сұхбатта болды. Ол уақытта Ясауи Ахмет қожа 20 жаста еді. Қызыр (алайх ис-салам) айтты: «Ей, Қожа Ахмет Ясауи иелігіңді бізге бергін», – деді. Қазіреті Қожа Ясауи иеліктерін оларға берді. Қызыр ата иеліктерін алып, былай деді: «120 жыл өміріңіз болсын және тағы қалың муриті бар ұлы машайық болғайсыз». Шайық Ахмет Ясауи (рахмат Аллах алайхи) Сайрам уәлаятынан келіп, Ясы елінде 100 жыл шайықтық қылды. Қожа Ахмет Ясауи (рахмат Аллах алайхи] бамдат намазының сүндетін Ясыда қылып, парызын Кағбада қылар еді. Және тағы адина намазын Ясыда қылып және Қызырмен бірге Кағбада қылар еді және де Сайрамда қылар еді, және ғид намазын һам осындай. Және Суфи Мухаммад Данышманд Зарнуқи келді. Қожа Ахмет Ясауидің қызыметінде болып, 40 жыл қылует қылды. Содан соң Шайық Ахмет Ясауи Суфи Мухаммад Данышмандқа ижазат берді: «Барғын, Отырарда суфра тутқын»,- деп айтты. Суфи Мухаммад Данышманд Отырарда 40 жыл суфра тутди. 70 жыл Қызыр (алайх ис-саламмен) бірге сұхбатта болды. Және тағы Суфи Мухаммад Данышмандтың бір мүриті – Сұксұк қожа (алайх ис-салам). Ясауи Ахмет қожа ата қасында 12 жыл қызымет қылды. 112 жыл өмірі болды. 3 мың мүриті болды. Нағыз мүриті – Әулие Малік еді. Әулие Малік орнын Малік атаға берді. Малік атаның 90 жыл өмірі болды. Қызыр, Ілияс және абдалдармен бірге 70 жыл сұхбатта болды. Ясауи Ахмет қожа атаның 120 жыл өмірі болды. 12 мың сейіттері мен мүриттері болды. 40 қылуетханасы бар еді. Қылуетке кірер еді. 41-ші күні шығар еді. Ясауи Ахмет қожа ата Кағбаға барар еді. Және тағы айтар еді: «Шайық кім болады, 40 жыл қылуетпен бірге мүритті иеленсе, олай болмаса шайықтыққа жарамас деп, тағы шайықтыққа кім лайық, кім өз кінәсін көрсе, және басқа біреудікін көрмесе – оның қолдаушысы Қызыр мен Ілияс алайх ис-саламдар болар»,- деп айтар еді. «Шайық деуге кім лайық, сүндетті мұнда қылып, парызды Қағбада қылып, оған шайықтық халал болар. Олай болмаса, харам болар»,- деп еді. Сүлеймен қожа хакімге Ургеніш уәлаятын берді. 95 жыл өмірі болды. 70 йыл Қызырмен (алайх ис-салам) бірге сұхбаты болды. 5 мың мүриті болды. Ясауи Ахмет қожа ата һар күнде өз жағасын ұстап, Хаққа сиынар еді. Ниязбен айтар еді: «Илахи әлем халқы оңалды, мен оңалмадым». Ясауи Ахмет қожа ақыретке ұласар болды. Сонда өз орнынына туысым, балам деп Маулана Сафи ад-дин Орұң Қойлақыға берді. Маулана Сафи ад-дин Орұң Қойлақының 93 жыл өмірі болды. 50 жыл Қызыр мен Ілияс алайх ис-саламдармен сұхбаты болды. Бірақ Суфи Мухаммад Данышмандтың бір кереметі бұл еді: бұлытқа мініп барар еді, таудан тауға асар еді. Мазары Отырарда сопыханада тұр. Сопыхананың жер суын 300 қызыл алтынға елінен сатып алды. Суфи Мухаммад Данышманд ханақаға уақыф қылды. Бірақ Қаю тегін Суфи Мухаммад Данышмандты «шайық атам боларсыз», – деп, шеттің жер-суын берді. 9 атамнан келе жатқан бар адал мүлкім болар. Басы – Өгіз таудан, аяғы – Қарашыққа дейін 200 қостық жер. Тәңрі (азза уа джалла) ризалығы үшін, Мухаммад Расул Аллах шафағаты үшін уақыф қылдым. Бірақ Қарғалық – Ысқақ баптың бар. Және 11 аталарымыз дүниеден өтті.
(Материалдар “Қожа Ахмет Ясауи есімімен байланысты аңыз, әпсана, хикаялар” кітабынан алынды. Құрастырған ф.ғ.к., Б.Қорғанбек. Алматы: “Эффект”, 2011ж.)
