Камилхан КАТТАЕВ
СЕЙІТ АТА МЕН ЯССАУИ АҒЫМЫ МУРШИДТЕРІНІҢ ТАРИХЫ
(Монография)
Соңғы кездері біздің қоғамның барлық салаларында терең өзгерістер болып жатыр. Тәуелсіздігіміздің және тарихымызға деген оң көзқарасымыздың, рухани құндылықтарымызға деген назарымыздың жандануының, халқымыздың тарихи естеліктерінің жандануының, гуманитарлық идеялардың өмірімізге кеңінен енуінің арқасында идеологиялық рәміз ретінде көрініс табады.
Құндылық пен рухани мұраға деген жаңа көзқарастың және жаңа ойлау презумпциясының арқасында біз өз отандастарымызды жаңадан ашамыз, олардың көпшілігі бізге беймәлім, олардың ғылыми және білім беру мұраларын зерттеп, өмірге әкеліп, ұлылардың өмірлік қызметіне арналған ғылыми-практикалық конференциялар өткізудеміз.
Әрине, мұндай еңбек біздің халқымыздың және өсіп келе жатқан жас ұрпақтың дүниетанымының оң қалыптасуына әсер ететіні анық. Біздің құндылықтарымыз бен мәдени құндылықтарымызға көп көңіл бөле отырып, оларды қалпына келтіру жұмыстары ауқымды түрде жүргізілетіні қуантады.
Тек кейінгі жылдары біздің ұлы одақтастарымыздың естеліктеріне арналған бірнеше халықаралық конференциялар өтті. Атап айтқанда, Имам әл-Бухари, Имам Мотуридий, Имам Маргиноний, Мирзо Улықбек, Қожа Ахрори Уали, Махдуми Аъам Дахбедий, Шейх Худойдоди Уали, Шейх Махдуми Хоразмий сияқты ақсүйектердің естеліктеріне арналған конференциялар өткізіліп, олардың мұралары зерттелуде. Осылайша, біздің еліміздің тарихында терең із қалдырған ұлылардың арасында Әзірет Сейіт ата да тұр.
Әзіреті Қожа Ахмет Яссауи ағымы «джахрияй султония» өз заманында силсила сулукидің ізашары саналған Сейіт атаның қызметі туралы бірнеше ғасыр бұрын біздің еліміздің және шетелдің Шығыс қолжазба қорларында сақталған қолжазба пен брошюралар жазылған. Бірақ қандай да бір себептермен, соңғы кездері осы әулет туралы танымал кітаптарды есептемегенде, кейбір ғылыми және монографиялық еңбектер басылуын тоқтатты. Алайда, бүкіл әлемдегі Яссауия султония-жахрия ағымының көшбасшысы Яссауиден кейін саусақпен санарлық әйгілі муршидтердің бірі болып саналатын, Әзіреті Сейіт ата туралы көптеген және жеткілікті ежелгі дереккөздер бар.
Тәуелсіздік кезеңінің басынан бастап осы жолдардың авторы сопылық халықтың тарихын дереккөздер негізінде жарықтандыруға тырысып, Яссауи ағымының тарихы туралы бірнеше кітаптарды басып шығардым және аудардым. Бұл трактаттың жазылуының себебін жақында сейітшілердің ұлы Нұрмұхаммедхан Муминов пен Абдурахимхан Сайнаъматхан және кейбір Сурхандария облысынан келген, ал кейбір ғылым қайраткерлері екі-үш рет келіп, ұлы тұлға туралы дереккөздерге сүйене отырып трактат жазуды ұсынды. Біз бұл ұсынысты қуана қабылдадық. Өйткені, бұған дейін біз Яссауи ағымы туралы бір-екі кітап жазғанбыз; біздің көз алдымызда, Сейіт атаның тарихы болмаса, біздің еңбегіміз толық болып көрінбейді. Сіздің қолыңыздағы бұл трактат-Яссауи ағымы ұлы муршидтерінің бірі – Сейіт ата туралы алғашқы монографиялық кітап.
Кітап дереккөздер негізінде өте қысқа мерзімде жазылғандықтан, тапқыр оқырман кітаптағы кемшіліктерді ақыл-ой қаламымен түзетеді деп сенеміз.
БІРІНШІ БӨЛІМ
СЕЙІТ АТА ТУРАЛЫ ДЕРЕКТЕР
Орта ғасырларда Орта Азияда қалыптасқан әртүрлі мистицизм ағымдарының ішінде Накшбандия, Яссауия, Кубравия, Сухравердия, Чиштия ағымдары ең үлкен тарау болып саналды. Олардың ішінде Яссауия ағымының ақсүйегі Яссавия-султания-джахрия тармағы өз ағымында басымдыққа ие болды.
Әр ұрпақ тарихында ұлы тұлғалар өсті. Накшбандия-шарифияда Ходжаи Накшбанд, Ходжаи Ахрор, Махдуми Аъзамнан басқа тағы Қожа Ислам Жуйборий, Офоқхожа, Мұхаммед Амин (пірлер); Накшбандия-аълияи-Мужаддадия бағытында, мысалы, Альфи Соний, Мохсохонходжаи Дахбедийлар, Кубравияй шарифия ағымындағы Шейх Наджмиддин Кубро, Шейх Маждиддин Бағдади, Шейх Али Лоло және Шейх Махдуми Хоразмийлер – ең үлкен қызмет атқарғандар, олардың ағымдары ислам әлеміндегі мистицизм ілімінің дамуына өз үлестерін қосты.
Сол сияқты, көптеген муршидт пірлері Яссауи ұрпағына қызметін бастан өткерді, олардың арасында тарихта үлкен із қалдырған ұлық арбаб Әзіреті Қожа Ахмад Яссауи, Зеңгі ата, Сейіт ата, Шейх Худойдоди Уали, Қасым Шейх Азизон және ғалым Шейх Азизон кіреді. Біз Сейіт атаға арналған осы жазбаларда Яссауи ағымында үлкен қызметтер көрсеттік, сонымен қатар жоғарыда аталған пірлер туралы қысқаша мәлімет береміз.
Кейінгі орта ғасырларда Орта Азиядағы барлық дәуірлер Нақшбанди ағымына біріктірілгенге дейін, жоғарыда аталған қайраткерлер басқарған сулук-шахтар еліміздің қоғамдық, саяси өмірінде үлкен рөл атқарды.
Көбіне ғылым адамдары Сейіт атаның 2005 жылғы «Рашахот» басылымындағы кітаптың түрік тіліндегі көшірмесінен тахи тілінде басылған «Рашахот» басылымының қысқа, жарты беттік есебімен шектелді. Дегенмен, осы берекелі әулет туралы тамаша ақпараттың көптеген басқа көздері табылған.
Тәуелсіздік алғаннан кейін ғалымдарымыздың Яссауи ағымының пірлерінің түрлі мақалалары мен кітаптары шыға бастады. Бұл еңбектердің авторы ұзақ уақыт бойы Яссауи тарихына қызығушылық танытып келеді, осыған байланысты мен 1995 жылы Яссауи ағымы қайраткері Шейх Худойдодидің 535 жылдық ғылыми конференцияларына сілтеме жасай отырып, «Шейх Худойдоди Уали мен тұрмыс-тіршілігі тарихы» атты кітабымды жаздым; ал 2007 жылы 2750 жылдық Тарихы бар Самарқанд Халықаралық Конвенциясында біз шәкіртіміз Абдулвохид Ханның ұлы Нарзуллаханның ынтымақтастығымен 17 ғасырдың басында жазылған ғалым Шейх Азизонның «Ламахот мин Нафахотул-қудс» кітабының аудармасын жариялауға дайындадық. Бұл біздің еліміздегі Яссауи ағымы туралы алғашқы ғылыми-монографиялық кітап және парсы тілінен аудармасы «мақамот» болды. Бұл кітаптарда, әсіресе «Ламахот мин Нафахотул-қудс» еңбегінде, ұлы мәртебелі Сейіт ата туралы, біздің жазбаларымыздың негізгі зерттеу нысаны туралы кең көлемді ақпарат берілген.
Сонымен қатар, Сейіт атдан бастап маңғыт әулетінің билеушісі Әмір Хайдар заманына дейінгі оқиғалар да сол ұрпақтың Ахмадходжаи накибтің куәлігінде жазылған «фавоиди мунтаже» (пайдалы нәтижелер) атты кітаптан алынған деректер қолданылды. Шығарманың тағы бір атауы – «Мақамоти Сейіт ата» (қолжазба). Сопылық тарихы туралы кейінгі дереккөздерден есептелген «Тухфат уз-зойрин», «Равойихулкудс» сияқты еңбектер сейітшілер туралы тараулар Сейіт атаның мақоматтары ретінде есептелетін «фавоиди мунтаже» еңбегін пайдаланады және келтіреді. «Фавойиди мунтадже» (Сейіт ата қолжазбасы) өз кезегінде жоғарыда аталған «Ламахот…» кең қолданыспен жазылған.
Бұл кітапшада жоғарыда айтылғандардан басқа, біз ондаған көне қолжазбалар мен литографиялық кітаптарды, сондай-ақ «қор», «көне қолжазбалардан» және «деректі дереккөздерді» пайдаландық.
Бұл жіктеуде біз сондай-ақ жалпы деректерге қатысты кейбір түсініксіз мәселелерді қарастырдық және сарапшылар бұл пікірді басшылыққа алды.
СЕЙІТ АТА
Оның құтты есімі – Сейіт Ахмет және ол Сейіт ата лақап атымен танымал. Яссауи ағымының пірлерінің ішінде тегі де, есімі ең даңқты муршидтердің қатарында болды. Сонымен қатар, керемет дарын иесі, әдемі әдеп және Ислам мистицизм тарихындағы ең даңқты муршидтер пірлерінің бірі ретінде тарихта терең із қалдырған теберік ұрпақтарының қатарында. Сейіт Ахметқожаның әкесінің аты Сейіт Яхия (кейбір деректерде Сейіт Махмут деп аталады), Әмір Әбу Бәкір деген лақап атқа ие болған, ал тегі Мусавий сейіттерінен бастау алған. Ал олардың анасы Кубрави ағымының негізін қалаушы Хазрати Шейх Нажмиддин Куброның ұрпағы болған. Осындай отбасында дүниеге келген Сейт Ахметқожа отбасындағы алғашқы тәрбиесі мен білімін алады. Ересек кезінде мистицизм идеяларына бейімділігін сезініп, Яссауи ағымының муршиди Зеңгі атаға шәкірт болып түседі.
Ғалым Шейх Азизонның «Ламахот мин нафахотул-қудс» шығармасына сәйкес, Сейіттің әкесі Ташкенттен екі тас жол ұзақтықта орналасқан жерден келіп, жиырма сегіз жыл бойы, Зеңгі атаға халифа ретінде қызмет ету кезінде қандай қиыншылық көрсе де, көкірек есігі ашылмай, мұсылманшылықты қабылдамаған. Ақырында, жүрегі пірдің әйелі Анбар анасына ашылып: «Мен Әзірет Зеңгі атаның көзіне түсуім үшін, сенің сөздерің менің әкемнің көзінше ғана қабыл етіледі, мен туралы жақсы сөздер айтарсыз, – толығымен қолайлы, сіз мен туралы бірнеше сөз айтасыз деп үміттенемін..» – дейді.
Анбар ана: «бүгін кешке қара киізге оранып, сол адам өтіп бара жатқанда жатыңыз. Олар бұл жағдайда сізді көргендеріне рақым етсін».
Анбар ана күйеуіне бұл туралы сол күні кешке айтты: «Сейіт Ахмет пақыр және ғалым. Сіздің қанша жылдан бері қызметіңізде жүр. Бірақ сіз бұл ғалымға назар аудармай жүрсіз». Әке күлімсіреп: «Оның батылдығы мен білімі оның жолындағы шұңқыр болды, бұл оның жұмысының аяқталмауына себеп болды. Алғашқы кездескен күні ол: «Егер мен Сейіт болсам, ғалым болсам, мен бұл үйірге бағынамын», – деді, ол осылай ойлады. Енді оның күнәсі үшін кешірім сұрап ортаға шығасың ба?! Мен оның күнәсінен өттім».
Ата таңертең далаға шыққан кезде аяғының астында қара нәрсе жатыр екен. Ол аяқтарын оның кеудесіне қойды. Осы кезде ер адам пірдің аяғынан сүйеді. Әкесі: «Бұл кім?» дейді. «Сейіт Ахметпін» деген жауап естілді. Ата: «Орныңнан тұр, сонда сен осы тәкаппарлық мен надандықтың кесірінен біттің» дейді. Содан кейін ол мейірімділік танытып, Сейіт ата орнынан тұрды, кейін оның мақсаты орындала бастады. Біраз уақыттан кейін иршад дәрежесіне жетіп, пірлерден бата алып, кемелдік дәрежесіне жетеді.
Осыдан кейін, иршадтың рұқсатын алғаннан кейін Сейіт ата Хорезмге жолға шығады және адамдардың таза жолға түсуіне басшылық жасайды. Барлық ұлы және кіші ұлылар оның әңгімесіне қол жеткізе отырып, адамдар мансапқа қол жеткізе отырып, оның айналасына жинала бастайды.
«Тухфатуз-зойриннің» шығармасында келтірілгендей, Әзірет Сейіт ата сопылық ағымдардың ішіндегі Яссауияи-джахрия тарауының жерінде өткен пірлердің ұрпақтарының жолын жалғастыратын, бірақ оның анадан шыққан тегі Шейх Нажмиддин Куброға жеткендіктен, сондықтан Кубравий ағымына да бағынатын еді. Бұл ретте ол кісі көп зікір айтатын зікірші ретінде іс жүзінде тәуелсіз болды. Сонымен қатар, пірі өзіне жүктелген мистикалық тапсырмаларды үнемі орындайды, көп жағдайда ғажайып, яғни лашықта оңаша уақыт өткізу қырық күнге созылған шілдедегі тұрақты дұға осындай болды. Кейде он күн бойы, кейде екі-үш шілдені жалғастырды.
Мәртебелі Сейіт ата зікірді нағыз әдетке айналдырды. Елу жыл мажзубта (яғни, зікір жолымен жүреді) және мустагрикте (осы істерге толықтай батып кету) өтті, бұл мерзім қырық шілдеде орындалды. Және осы даңқпен он бір мың ізбасарларын (ағымның жолымен жүретін) тәрбиелеп, оларды ең жоғары кемелдік деңгейге жеткізді және қолмен амандасу (тұрақты қол алуға рұқсат) рұқсат берді. Олардың әрқайсысына иршадқа (пірлікке рұқсат беретін құжат) құқық беріп, оларға таза дін жолына бастауды бұйырды.
Әзірет Сейіт ата жиырма бір жыл дінтану оқумен айналысып, жиырма сегіз жыл ағым істерімен, он бес жылын пірлерге жол көрсетуші масхадында өткізіп, халықты дұрыс жолға сала бастады. Өмірінің соңында ол жеті жыл бойы шығыс кәпірлеріне қарсы соғысын жүргізді.
Ол өмірінің соңына таяп қалғанын түсінгенде, халифаттың барлық серіктерін шоғырландырды. Содан кейін тұңғыш ұлы Сейіт Омарды шақырып, өзінің жайнамазын оған тапсырып: «Өткен пірлер тарихын дос болып, оны оның дамуына әкелетін және муршидтердің шамын анық жағыңыз» – дейді.
Одан кейін Сайид Абдулло Зарбахш деп аталатын екінші ұлын шақырып, осы тұқымға өзінің пірі Әзірет Зеңгі атаның берекелі аса таяғын беру арқылы өсиет қалдырды. Содан кейін зікірді соңғы рет орындап, ақиқаттың мейіріміне бөленіп, жанын ақиқатқа тапсырды. Дереккөздер оның қайтыс болған уақытын 691/1292 жылдар деп хабарлайды. Мәртебелінің қабірі Херезм жеріне қарасты қарайтын Арал, Джейхун өзенінің жанындағы Аққұрғанда Хәкім атамен бір жерде орналасқан.
Шарафиддин Хусайни, «Жодатул-ошикин» кітабының авторы, кубрави сектасының мақоматы муршиди Шейх Хусейн Хоразмий бұл тақырыптың 16 ғасырдың екінші жартысындағы жағдайын былайша сипаттайды: «… шөлдің ортасында Асыраушы ата деп аталатын кесене болғандықтан, Бұл Хорезмнен екі күндік жол; «Әзіреті Сейіт ата, Хубби Қожа және Хәкім ата қабірлері сол кесенеде орналасқан, оның жанында су ыдысы (чашма) бар, онда зияратшылар да барады; сонымен қатар ғайыптар мешіті болып табылатын өте үлкен орны бар…».
Фитрат пайымдауынша қайтыс болардын бұрын Сейіт ата өзінің пірі (Зеңгі атаның пірі), Хәкім ата мазарында жанында шейх болған деп санайды. Хәкім атаның ұлы Хубби Қожа да әкесінің қабірінде, әкесінің қасында шейх болып қайтыс болғаннан кейін, әкесінің жанына жерленген.
СЕЙІТ АТА МЕН ӨЗБЕКХАН
Дүние жүзіндегі түрік ғалымдарының көпшілігі өзбек ұлты мен мемлекетінің атауының шығу тегін Алтын Орда ханы Өзбекханы мен оның пірі Сейіт атамен байланыстырады. Өйткені «өзбек» топонимі Сейіт ата мен өзбек заманына дейін тарихта мүлде болмаған.
Академик – ұстаз Бөрібай Ахмедов көптеген зерттеулер жүргізіп, осы салада еңбектер жазды. Сонымен бірге Н.Аристов, А.Якубовский, П.Иванов, Г.Ховорс, А.Вамбери, М. Чапличка сияқты ірі орыс тарихшылары жоғарыда аталған идеяны қолдап, шығармаларын жазған. Алайда, В. Григорьев пен А.Семенов сияқты басқа пікірді жақтайтын ғалымдар да болды.
1290-1312 жылдары Алтын Ордада билік құрған Тоқтағухан қайтыс болғаннан кейін оның он үш жасар ұлы Өзбекхан (1312-1342) хан болады. Сол дәуірлерде Әзірет Сейіт ата сол өңірде жүрген болады, бұл ханға исламның басымдығы мен шынайы дінен екендігін дәлелдей отырып, Өзбекханды мұсламан болу құрметіне ие болады. Өз кезегінде Өзбекхан Сейіт атаға қол ұшын созып, шәкірті атанады. Сейіт ата оған Мұхаммед Өзбекхан есімін беріп, барлық халқын Мәуренахрға жеткізуді ұсынады.
Сейіт ата Өзбекханға Мухаммед Өзбекхан есімін береді. Халқының сүйіспеншілігін арттырып, халқының көп бөлігін қазіргі Өзбекстанға көшіруге кеңес береді. Олардың қалған халқы «қалмақ» деген атауды алады (яғни, қозғалмайтын деген мағынада) және бұл халық қазіргі Ресей мемлекетінің Қалмақия аймағына қоныстанған болуы мүмкін. Бұл трансплантация осы уақытқа дейін басымдықпен жазылған.
Осыған байланысты ежелгі дереккөздерге жүгінетін болсақ!
Мырза Ұлықбек «Ұлыс тарихында» былай деп жазды: «Өзбекхан Өзбек ұлысына (Өзбек ұлысында) патша болды». Содан кейін, 720/1320 жылы Сейіт атаның әрекетімен Дешті Қыпшақ халқынан қыпшақ халқы мұсылман дінін қабылдаушыларды өзбек деп аталды, ол ол дінді қабылдамағандарды қалмақ (қалмақ) деп атай бастағаны жазылған.
Абулғозийдің «Түрік шежіресі» кітабында былай делінген: «Өзбек ханы бин Туктагухан бин Мәңгі Темірхан бин Букахан бин Ботухан бин Жожыхан бин Шыңғысхан. Әкесі қайтыс болғаннан кейін он үш жасында өзбек ханы болды. Тақи елді әкесінің «Бирлан» бағдарламасы бойынша бағындырды. Ол өзінің мансабына лайықты барлық адамдарды құрметтеу үшін сыйлықтар берді. Ел ұлысы исламды қабылдады. Барлық адамдар асыл мемлекеттің ісіне орай ислам қабылдады. Біраз уақыт өткен соң қайта тірілу күні келгенше, «Өзбек елі» деп аталды. Екі рет Иран еліне Абусайтхон жорыққа шықты. Бірақ Иран тағын ала-алмай келді. Сол себептен «Ахирул-амр әлемді баяндады».
13 ғасырдың 40-жылдарында Батухан негізін қалаған Алтын Орданың мемлекеті «Жошы ұлысы» деп те аталды. Ол төменгі Дунай, фин шығанығынан Ертіс бассейніне дейін және төменгі Обь, Қара, Каспий және Арал теңіздерінен, Балқаш көлінен Новгород жеріне дейін өте үлкен аумақты алып жатты. Басынан бастап мемлекет 14 ұлысқа, Жошының 14 ұлының кеңсесіне бөлініп, барлығы бас ұлы Батуханға бағынды. Мемлекетте бірінен соң бірі Мәңгі Темір (1267-1280), Туда Мәңгіхан (1280-1287), Туда Бұғахан (1287-1290), Тоқтағухан (1290-1312), Өзбекхан (1312-1342) және оның мұрагері Жәнібек (1342-1357) үстемдік етті. Алтын Орданың әскери күші ақыры Өзбек және Жәнібекхан кезеңдерінде күшейе түсті. Осы кезде, Әзірет Сейіт ата осындай қуатты мемлекеттің аумағында өзінің ағымының қозғалыстарын бастайды.
Маңғыт ханзадаларының бірі Насириддин Хусейн әл-Ханафи Әл-Бухаридің «Тухфатуз-зойрин» шығармасында Әзірет Сейіт атаның перзентерімен Солтүстік дала ұлыстарына қарсы соғыс әрекеттерінің себебі келтірілген.
Ол халыққа жол көрсете бастағаннан кейін Хорезмде сегіз жыл өткен соң, ұлы мәртебелі Сейіт ата түс көреді. Түсінде Пайғамбар с.у.с. көшілікпен келіп, Сейіт атаның ата-бабаларын таныстырғаннан кейін: «Енді сен жаулап алу көтерілісін жасайсың!».
Ұйқыдан оянғаннан соң Сейіт ата өз перзенті Сейіт Омарды жанына шақырып, түсін айтып береді. Содан соң ұлы халифалары болған Исмаил атаның ұлы, Исхақ атаны өз ұлы Сейіт Омарды көтеріліске жібереді. Сол күннен бастап Исақ атаның ұлдары Сейіт Омарға халифа етіліп тағайындалады.
Сейіт Омар ибн Сейіт ата және Исхақ ата Ибн Исмаил ата бірлесіп ислам әскерін басшы болады. Булгор қаласы әскерлерімен шайқасқа түседі, жеңеді де үлкен жеңіспен оралады. Осындай құраммен жылда соғысқа шығады.
Сейіт атаның өзі де соғысқа дайындалу кезінде Хорезм патшасының алдына барып, өзінің түсі мен соғыс оқиғасын айтып береді. Хорезм патшасының аты Хансултан болып, Халифа Хоррун ар-Рашид. Сонымен бірлесе отырып кәпірлермен шайқасқа түседі. Осындай соғыстың бірінде Сейіт атаның перзенті Сейіт Омар тұтқынға түседі және бір құдіреттің арқасында аман құтылады.
Бұл жөнінде Фахруддин Али ас-Сафидің «Рашахоти айнул-хает» шығармасында Нақшбандия-Хожагон жамағатының ұлы муршиді Әзірет ұлы мәртебелі – Хожа Али Ромитанийге аталған бөлімде былай делінген:
Әзіреті Сейіт ата зікірлері Әзіреті Қожа Ахмет Яссауи дәуірлерінде өтті, олар Әзіреті Азизон Қожа Әли Ромитанимен бірге бір уақытта өмір сүрді және анда-санда пікірлесіп сөйлесті. Сондай-ақ, Раббысы Сейіт атаның тура жолынсыз күпірлік еткендер /Аллаһқа қарсы келгендер/ бар. Бір күні Жаратқан ие әкесіне бұл үлес сыпайы екіжүзді сувратаның шегінен шығатынын айтты. Түріктер қауымдастығы Сейіт атаның ұлын тұтқынға алды. Әзіреті Сейіт ата тәкаппар болды және бұл оқиғаның мәртебесі асқақтап, тәртібі дастарханға қойылған үлкен кінәсіздіктің құралы болатынын білді, ал Азизон мырзаны зиярат жасау үшін өтініп шақырды, көп садақа берді, олар Әзіреті Сейіт атаның реніштері мен өтініштерін қабыл алып, той-томалаққа қатысты. Ал ұлы мәжілісте ғұлама мен сазгерлер көп уақыт созды, ал ұлы Хазірет Азизонның көңіл-күйі жақсы болды. Олардың уақытын әдемі өткізді. Үлкен дастархан жайылып, олар былой деді: «Дастарханға және қойылған асқа Сейіт атаның перзенттері келмегенше, бастамаймыз деді». Бұл сөзден соң тыныштық орнады. Сол кезде Сейіт атаның перзенттері үйдің есігін ашып кірді. Байакпар бұл жиында жанжал көтерді, сол жердегі адамдар түсінбей қалды. Одан келгендегі көңіл-күйін сұрады. Ол былай деді: «Мен түріктер қауымында тұтқында болдым, олар мені өз өлкелеріне алып барды, енді қарасам сіздердің орталарыңызда тұрмын». Бұл жиынға жақын келдім. Білуімше, Хазіреті Азизоннан шақырту болыпты. Барлыға басын оның аяқ астына қойды және қолынан сүйді.
Әзреті Сейіт ата өмірінің жеті жылы мен төрт айын кәпірлерге қарсы жаулап алуларға арнайды және құдайдың рақымының арқасында ол көптеген қазыналарды басып алып, көршілес ел халықтарын ислам дінін қабылдатады, билікке қол жеткізді және мәшһүр елдер халықтарын ислам дініне кіргізді. Муршид пірлерінің Әзірет Сейіт ата сияқты ірі соғыстарға кіруі сопылық ағымдар тарихында сирек кездесетін.
Татарстанның ғылыми тарихнамасының негізін қалаушы Шахобиддин Маржанидің «мұстафодул-ахбор фи Қазон во Булғор» кітабына сәйкес, сол жердің әйгілі мақалында «дін өзбектен қалды» делінген. Көріп отырғанымыздай, Сейіт атаның себебінен исламды қабылдаған Өзбекхан тарихта осындай өршіл есім қалдырды.
Ташкент
«Qaqnus Media» баспасы
2019
