Мұрат Мұхтарұлы Әуез – қазақстандық қоғам қайраткері, белгілі шығыстанушы, түркітанушы, мәдениеттанушы, эссеист, дипломат және филология ғылымдарының кандидаты.
М.Әуезов 1943 жылғы 1 қаңтарда Жамбыл облысы, Меркі ауылында дүниеге келген. Қазақ әдебиетінің көрнекті жазушысы, драматург, ғалым, қазақтың тұңғыш «Абай жолы» роман-эпопеясының авторы Мұхтар Әуезовтің отбасында туылған Мұрат әкесінің өсиеті арқасында туған тіліне, халқына, мәдени мұрасына деген сүйіспеншілік пен құрметке ұғынды.
1965 жылы М.В. Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің Шығыс тілдері институтын филолог-шығыстанушы мамандығы бойынша бітірді. Қазақстан өз тәуелсіздігін жариялаған кезде елді өзгертуге белсене қатысты. Парламент депутаты болып, әдеби зерттеулермен айналысты, Қазақстан Республикасының Қытай Халық Республикасындағы тұңғыш Елшісі қызмет атқарды.
Көркемдік процестің теориясы мен практикасы бойынша 200-ден астам жарияланымның, сондай-ақ «Уақыт байланыстырушы – жіп» (1972), «Иппокрена. Уақыт құдықтарына бару» (1997) және «Қайту үшін кету» (2002) осындай белгілі монографиялардың авторы.
М.Әуезов 2007 жылдан бері Мұхтар Әуезов атындағы қорды басқарып келді.
Зиялының алыбы , бекзаттың биігі , “ Алаш” пен ұлы әкесінің лайықты ізбасары Мұрат Мұхтарұлы Әуезов мәңгілік сапарына аттанды.
1990 жылы “ Невада-Семей” аясында танысқан сәттен ізгілік пен ұлтжандылық, парасат пен адамсүйгіштік үлгісін көрсетіп келген асыл ағамен әр кездесу құнды еді.
Армандас болған алып абыз Төрегелді Шармановпен сыйластығы зиялылар үндестігінің үлгісі болды.
Сәтімжан Санбаев , Марат Сембин, Олжас Омарұлы секілді достарымен сұхбаттасу бақыты бұйырып , олардың Мұрат Мұхтарұлы туралы пікірлерін тыңдағанда ұлт мүддесі үшін жастайынан жасампаздықпен күрескен , даналық пен азаматтық бір бойында тоғысқан тұлғаның биіктігі айшықтала түсетін.
Мұрат Мұхтарұлы терең білім мен жоғары мәдениетті ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрекпен ұштастырудың үлгісі болды.
Жұма сайын ізгі тілегін жолдап тұрушы еді , ұлық Құрбан айт қарсаңындағы қасиетті жұма күні мәңгілікке аттанды.
Ұлы азаматтың жаны жәннатта , иманы саламат болсын!
Алихан Байменов
Энкиду мен Альфред Веберді қазаққа таныстырған
Бүгін қазақ ғылымының мәдениеттану саласында өлшеусіз еңбек сіңірген Мұрат Мұхтарұлы Әуезов ағамыз бақи сапарына аттанды. Біздің алдымыздағы буын өкілдерінің ішінде өзіміз үлгі тұтқан ерекше интеллектуалды тұлға еді. Мұрат ағамыз және мәскеулік басқа да қазақ жастары құрған «Жас тұлпар» туралы мен студент кезімде Мир Қасымович Қадырбаевтан естідім. Әңгіме олардың «Кочевники: эстетика» атты жинақ кітабы туралы болды. Кейін бұл жинақты оқыдым, шағын форматтағы кітапта ғажап ой толғаулар, деректер, сілтемелер болатын. Ұмытпасам жинақты Мұрат ағаның «Энкиду» туралы жазбасы бастайды. Бұл шумердің атақты Гильгамеш (Бильгамеш) поэмасына негізделіп жазылған еңбек болатын. Тақырып қалалық және көшпелі мәдениеттер арасындағы қарама-қайшылық және үйлесім туралы еді. Энкиду далалық мәдениеттің өкілі ретінде сипатталған . Осы жазбада алманның атақты мәдениеттанушысы А.Вебер еңбектеріне сілтеме жасалған. Еуразия көшпелі халықтарының адамзат баласының тарихына тигізген әсерін өте жоғары бағалаған А.Вебер пікірлері біз үшін керемет жаңалық болды.
Мұрат ағамыздың ХІХ ғасырдағы қазақ мәдениеті туралы ойлары да осы түпкі көзқарастан туындайды, яғни барлық күш-қуаты жаугершіліктер барысында әлемге тарап кететін көшпелі қауым енді сол күш-қуатты өнерге салды, осылайша ХІХ ғасырдағы қазақ өнері феномені дүниеге келді. Интеллектуалдық жағынан бұл күш-қуат Алаш Ордада көрініс тапты. Өз басым Мұрат ағамызды Алаш Орда мен қазіргі ұрпақ арасындағы алтын көпірлердің бірі деп есептеуші едім. Мұрат ағамыз үлкен, шалқар дариядан қалған көз, қазақтың мыңдаған жылдық көш жолындағы кент еді.
Проф. Ж.О.Артықбаев
Ардақты ағайын, бүгін тұлпардың тұяғы, жақсының өзі – Мұрат Мұхтарұлы Әуезовті соңғы сапарға шығарып салдық. Мұрат аға 80 жасқа толғанда “Атамұра “ баспасынан “Қазақ рухы”,
”Өртеңде өнген гүл” және “Мұрат” атты кітаптарын жарыққа шығарып, батасын алған едім. Мұрат ағаның анасына арналған “Өртеңде өнген гүл” кітабының алғы сөзін Мұхтар ағамыз жазып,тұсаукесер рәсімін Ұлттық кітапханада өткізген едік.
Тұсаукесерге Мұрат аға, Төрегелді аға, Олжас ағамыз, Қазақстан Жазушылар одағының төрағасы Мереке Құлкенов ағаларымыз бастаған зиялы қауым өкілдері,сондай-ақ Сүлеев, Жансүгіровтер әулетінің ұрпақтары қатысып, жоғары деңгейде өтіп еді. Әсіресе, Мұрат аға сол күндері достарын, туыстарын көріп бір жасап қалған еді.
Ал “Қазақ рухы” кітабының тұсаукесерін Мұрат ағаның ұсынысымен Абай облысының орталығы Семей қаласындағы Мұхтар Әуезов атындағы пед.колледжде өткіздік. Бұл кітаптың да алғы сөзін Мұхтар ағамыз жазды.
Сол кездерде Мұрат аға мені өзіне арнайы шақырып, “Рақымғали бауырым, былтыр елде болып қайттым,
соңғы кезде денсаулығым сыр беріп жүр, қазір ел жаққа бара алмайтын сияқтымын. Мына кітаптың тұсаукесерін Семей қаласында өткізсеңдер өте дұрыс болар еді, өздерің барып қайтарсыңдар” деп Зифа-Алуа апайымыз бастаған бір топ адамның тізімін көрсетті, ішіне мені де қосыпты.
“Менің мына сәлемімді елдің алдында өзіңнің оқуыңды сұраймын”- деп, соңына қолын қойған үш бет қағазды маған ұсынды.
Біз ағаның аманатын бұлжытпай орындадық. Абай облысының басшылығы мен игі жақсылары бізді өте жақсы қарсы алды.
Тағы бір күні Мұрат аға хабарласып немересі Аланның туған күніне шетелге бара жатқанын айтып, қандай сыйлық жасауға болады деп сұрады. Мен бірден домбыра сыйлауды ұсындым және кішкентай балаларға арналған арнайы футлярымен домбыралар бар екенін, оны өзім әкеп беретінімді айттым.
Осылайша Жолаушы ағамыздың арнайы балаларға лайықтап жасаған домбырасын қорабымен ағамыздың қолына табыстадым. Ағамыз домбыраны ұстап тұрып, “ал енді, Рақымғали бауырым, осыны алғашқы боп өзің тартып, бір ауыз “әу” десеңші демесі бар ма. Сол- ақ екен, ағамыздың көмекшісі Ернат телефонның камерасын маған бұрып түсіргелі жатқанын байқадым да, дереу домбыраны қолыма алып, суырып салып екі-үш шумақ құрап жібердім. Ағамыз қол шапалақтап, балаша қуанып еді.
Артынан ағамызбен қоңыр түс түралы, домбыра туралы ұзақ әңгімелестік.
Кеше кешке Алматы қаласының әкімшілігі ұйымдастырған “Жалын” мейрамханасында ағамыздың қонақ асы беріліп, бүгін Мұхтар Әуезов атындағы театрда ,қасиетті Құрбан айт күні қоштасып, ақтық сапарына шығарып салдық. Мұрат Мұхтарұлына әкесі ұлы жазушы Мұхтар Омарханұлының қасынан жер бұйырыпты. Жаныңыз жәннатта болсын, ардақты аға.
Соңғы кезде еліміздің игі жақсылары, зиялыларымыз,азайып бара жатқандай көрінеді…
Кеше ғана академик Төрегелді Шарманұлы өмірден өтсе, бүгін Мұрат Мұхтарұлымен қоштастық.
Ұлтымыздың мақтанышына айналған ат төбеліндей ардақты ағаларымыз аман болса екен!
Рахымғали Құл-Мұхаммед
