Ахуалы хиямет. Бірінші фасыл
БІРІНШІ ФАСЫЛ[1].
Қул һууалла пазылаты
Бисмилләһир Рахманир Рахиим
Құдаға һамду[2] бейһат[3] сана сансыз,
Бей мысал, бей бәдәлдер[4] ол мекенсіз.
Алланың бірлігіне тәспих[5] айтар,
Жаралған күллі әлем жанды-жансыз.
Баршасы зікір етер әсілі затын,
Әр бірі бір ләпізде айтар атын.
Құранда «сүре ықылас» аятында
Білдірген құдіретімен өз сипатын.
Осылайша бұл сүренің тәпсілі[6] бар,
Құранның тәпсірінде айта-дүрлар.
Сүренің назыл[7] болған оқиғасын,
Имамдар үшбу түрде айтар ыспар[8].
Қырық жаста Пайғамбарға уаһи келді,
Кәпірді дәууад[9] етед илһәм енді.
«Құдай бір, мені – расул бәрхаһ біл» деп,
Меккенің кәпіріне хабар берді.
Кәпірлер расулға айтады: «Иә, Мұхаммед!
Көресіз пұттарымыз һәр нешік зат.
Сен дағы құдайыңның әсілі нәсілін
Біздерге мәлім етіп айлағыл жат».
Өзінің құдіретімен Жаппар Құда,
Жіберді бұл сүрені хабибына[10].
Пайғамбар кәпірлерге хабар беріп,
Бірлігі барлығына болды куә.
Үшбу дүр әуел түскен хикаяты,
Баршасы бір Алланың әсілі заты.
Артықша пазылаты болған үшін,
Сүренің әр лебізде қойылды аты.
«Ықылас» деп бұл сүреге қойылды нам[11],
Ықыласпен көп оқыса әрбір адам.
Мәнісі тозақтағы жанған отты,
Күл қылып денесіне қылғай арам.
«Һамду» деп баз[12] имамдар айтты және,
Әр кісі әдет етсе бұл сүреге.
Деген сөз «ол пендеден арам қашар»,
Жақындап азғырылмас әркез аңа[13].
Базылар «Нұр сүре» деп айтар мұны,
Әр кісі әдет етсе күндіз-түні.
Алланың пазылыменен[14] өлгенінде,
Көріне раушан болып толғай нұры.
Базы дер: «Әр сүренің бір нұры бар»,
Құранның үшбу сүре нұры-дүрлар.
«Ирязіл музаккаран» кітабында
Бұл сөзді тәпсілімен қылды изһар[15].
Және айтты: «Қайсы пенде бұл сүрені
Үш мәрте ықыласпен айтса әні[16].
Құранды әуелінен ақырға ше,
Болады бір шыққандай сауапдары.
Әр кісі болсын десе, көрім жарық,
Оқысын бұл сүрені аузына алып.
Қараңғы көр ішінде үшбу сүре
Мысалы, шырақ сипат тұрар жанып.
Көңілінде күпірліктен қауіп айласа,
«Иманым аман болсын» деп ойласа,
Дүниеден таза ділмен сапар етер,
Аузынан бұл сүрені еш қоймаса.
Белгілі төрт мұқарраб[17] періште бар,
Әр бірі бір жұмысқа даяр тұрар.
Олардың бәрінің һәм маңдайына
Құдіретпен бұл сүрені жазып-дүрлар.
Артық-дүр шарапаты бұл сүренің,
Бұл жерде жеткізе алман айтып бәрін.
Мүбәрәк өз лебізімен баян еткен
Расулдың білдіретін хадистерін,
Миғражға келгеннен соң Расул барып,
Асхапқа[18] бұл сөзді айтты аузына алып:
«Мұқарраб періштенің бәрінің һәм
Естідім тасбихтарын құлақ салып.
«Ықылас» деп ат қойылған бұл сүрені,
Тұрады тасбих қылып, айтып оны.
Сүрені көп оқыған үмбетіме,
Сауабын бағыштайды оның бәрі».
Алла айтады: «Я, Мұхаммед, бол хабардар,
Көресің көп мұқарраб періште бар.
Әуелден ақырға ше баршалары
Тасбих қып бұл сүрені тұрадүрлар.
Сол үшін оқығанның бәрін һәмма[19],
Пазылмен изһар еттім періштеге.
Я, достым, ол дүниеде үмбетіңнен,
Көп оқып, көп ықылапен болса аңа.
Маһшарда жиылғанда інсі уә жын[20],
Болғанда әр кісілер өз халімен.
Бұл құлым пенделердің сардары деп,
Ат қойып халық ішінде шақыртармын.
Дүниеге пазыл болған төрт кітап бар,
Таурат пен Інжіл, Забур, Құран-дүрлар.
Олардың бәрінде әм бұл сүрені
Зікір етіп құдіретіммен қылдым изһар.
Ықыласпен әр кім айтса, бір мәртебе,
Айтылған төрт кітаптың бәрін һәмма.
Баршасын бір мәртебе хатым айтқанда,
Беремін пазылыммен сауап аңа.
Миғраж түн расул Құда жәннат еніп,
Жүрер ед айуанының[21] бәрін көріп.
Расулға қарсы келіп ұшырасты
Алдынан Ыдырыс нәби ол һәм келіп.
Ыдырысқа расул айтты: «Е, пірәдәр[22],
Өлгенде пенделерге көп қатер бар.
Жан ащы қараңғы көр азаптары,
Таразы рузи маһшар[23] хисап[24] сауалдар.
Бұлардың бір лебізде бәрін өтіп,
Пейішті жүре-дүрсіз сайран етіп.
Айтылған қатерлерден көп құтылдың
Өлместен мұратыңа кәміл[25] жетіп».
Расулға Ыдырыс айтты: «Жәннат ендім,
Жақсылық нәрселердің бәрін көрдім.
Сөйтсем де, сізге үмбет болмадым мен,
Әр күні қанша арман ойлар едім».
Ыдырысқа расул Құда айтты және,
Сәйір[26] еттің сегіз бейіш бәрін һәмма.
«Үмбеті Мұхаммедтің болмадым» деп,
Айтасың не себептен, білдір маңа[27]?»
Расулға Ыдырыс айтты: «Тыңда, е, жар,
Жәнатта түрлі жақсы сарайлар бар.
Кірмекке арзу[28] қылып, жақын барсам,
Ауаз[29] қып, осы сөзді айта-дүрлар.
Деп айтар «келе берме, кірем деп сіз,
Мұхаммед үмбетінің нәсібімісіз?
Расулдың ол үмбеті келмейінше,
Еш адам кіре бермес біздерге әркез».
Мен айттым: «Мұхаммедтің ол үмбетін
Көрместен мәлім етіп айттың намын.
Қай түрлі қызмет етіп мұны тапты?
Сен маған білдір дедім, шарапатын?!»
Ол айтты: «Ықылас атты бір сүре бар,
Әр кісі көп оқыса, қылып тәкірар[30].
Һәм және екі рәкат парыз намаз,
Жұма күн жамағатпен оқи-дүрлар.
Олардың һәдден[31] артық сауалдары,
Айтқанмен ада болмас есептері.
Маһшарда халықтың бәрі жиылғанда,
Пазылымен кіргізеді біздерге оны».
Мұны айтып кіргізбеді ішіне әркез,
Әр дайым осы түрлі айтады сөз.
Мен сізге үмбет болып өлмедім деп,
Сол үшін арзу қылып айтамын ниіз[32].
Және бар пайғамбардан бір хикаят,
Оны әм баян қылып, айлайын жат.
Бір күні расул Құда асхабымен
Мешітте отыр еді құрып сұқпат.
Жәбірейіл Хақ әмірімен келді жетіп,
Расулға бұл сөзді айтты изһар етіп.
Именде сақып дәулет бір жақсы адам,
Дүниеден осы уақта кетеді өтіп.
Төрт жүз мың көктен енген періште бар,
Сап байлап Хаһ әмірімен қатар тұрар.
Хақ расул жылдам барып имамдық қыл,
Баршасы ол пендеге намаз қылар.
Пайғамбар Жәбірейілге айтты және:
«Қанша жол екі арасы, білдір маңа?»
Жәбірейіл расулға айтты жеті жүз тос,
Жол еді шаһар Иемен, Мәдинаға.
Пайғамбар және сұрады Жәбірейілден:
«Ол жерге қайсы уақта жете-дүрмін?»
Жәбірейіл расулға айтты: «бір ләһзада[33]
Жетесіз бір Алланың әміріменен.
Расул «бисмилла» деп қадам ұрды,
Жәбірейіл жер танабын тартып тұрды.
Пайғамбар періштеге имам болып,
Баршасы ол өлікке намаз қылды.
Сауал қып Жәбірейілден сонда расул:
«Осынша ізет тапқан қалайша бұл?
Аспаннан намазына мәлек[34] түсті
Аллаға қай қызметі болып қабыл?»
Жәбірейіл расулға айтты: «Я, Мұхаммед,
Мен сізге мәлім етіп, айлайын жад.
Ықыластың сүрелерін тірісінде,
Әдет қып, көп оқыған бұл адамзат.
Сол үшін бұл дәулетті Алла беріп,
Намазын періштелер қылды келіп.
Уәде еткен бағы бостан[35] сарайлардың
Ішіне кірсе керек, жәннатқа еніп.
Ықыласты әр күн айтса он мәртебе,
Аяты күрсіні[36] һәм айтса және.
Пайғамбар қатарында орын берер,
Маһшарда пәрмен етіп Алла аңа.
Ол құлға разы болғай бір Алламыз,
Шайтанда азғыра алмас оны әркез.
Кәәп атты бір сақаба нақыл етіп,
Хадистен осы түрлі айттылар сөз.
Ықыластың бұл сүресін әркім көріп,
Оқыса, шарапаты көңіліне еніп.
Дүниеде мал, ырызғы көп болады,
Пазылымен берекетті Алла беріп.
Нәпелтер бұл дәулеттен қоңысысы һәм,
Дүниенің жоқтығынан көрмегей қам.
Сүрені күн-түн оқыған тәуабы[37] үшін,
Ол құлға Хақ рақметі болмайды кем.
Расулдың кітаптарда көп хадисі,
Сүренің пазылаты әр бірісі.
«Әсірадан қазинатул» қарасыңдар,
Білмекке әр адамның болса күші.
Жақсылар, ғибарат алып, мұны тыңда,
Кеуілден бұл сүрені еш шығарма.
Есіткен ықыласымен тыңдасын деп,
Білдірдім бұл сөздерді айтып мұнда.
Сүренің мәнісінде қанша сыр бар,
Алымдар Аққа жеткен біле-дүрлар.
Аяттың заһир болған мәндерін
Тәпсірден білдірейін қылып изһар.
Айтпаққа мәлім емес бәрін бірден,
Ілімі бар ғұламалар оқып білген.
Жаратқан бір Құданың есімі затын,
Сипатын білдірейін түркі тілмен.
«Құда» дер һәм «Һамду» дер Хақ сипатын,
Ләм иәлид уә ләм иуләд уә ләм иакул –
Серігі, теңдесі жоқ, ортағы жоқ,
Халық еткен құдіретімен мақлұқатын[38].
Ол емес қадис мысал арзы жауһар,
Бұлардың баршасы да мақлуқта бар.
Жаралған он сегіз мың аршысынан
Бәрінен Жаппар Құда бір-дүрділәр.
Мақұлықтай Алланың жоқ жісми[39] жаны,
Көз, құлақ, қол мен аяқ һәм забаны[40].
Пенденің ақылы жетер түрлі нәрселер,
Алланың сипатында жоқ-дүр бәрі.
Әуәл дүр онда жоқ-дүр еш іптида,
Болмайды ақырында һәм інтаһа[41].
Қадім-дүр – нұқсаны жоқ, заманы жоқ,
Лә иәзал қазір ерір назір Құда.
Лә иутуб мәнәнді жоқ болады ол һай,
Бей мекен, бей мысал-дүр онда жоқ жай.
Мақлұқтың ешбіріне мұқтажы жоқ,
Аллаға мұқтаж еді күллі һәр шәй[42].
Кітабы «Ахайт» деп ат қойылған,
Ішінде хақ сипатын зікір қылған.
Жетпіс үш құрқа болған мәзөаптардың
Һәр түрлі мазһаптары һәм айтылған.
Ғұлама оқып көрген білер бәрін,
Талас қып дін турада айтқандарын.
Ағзамның аһли сүннет абзалдығы
Естісең мәлім болар хақында аның.
Имамдар көп айттылар ақиқатты,
Деп айтады «мұсылманның білсін бәрі».
«Хазіреті имам сопы» кітабында,
Зікір етіп бұл лебізді айтқан оны.
Білмеген ақиқатты шайтанға ел-дүр,
Амалды екі мың жыл қылсаң жел-дүр.
Кеуілінде тастиқ[43] қылып сенбесе,
Пенделік ғибадаты һәм бекер-дүр.
Бұл айтқан зат сипаты бізге бос-дүр,
Түбіне ешбір адам жете алмас-дүр.
Әсіліне назар салып, қиял етіп,
Білмектің пайдасы жоқ, бір әуес-дүр.
Сол үшін Мұстапа айтты хабар беріп,
Ойлан ба, зат сипатын көз жіберіп.
Ықырар[44] бол, кеуіліңізді сендіріп,
Һәр түрлі құдіретімнің бәрін көріп.
Расулға үмбет болсаң, айтқанын қыл,
Затына көз жібермей, құдіретін біл!
Бірлігі барлығына тастиқ етіп,
«Қалай?» деп ой жіберіп, ашпағын тіл!
Есепсіз құдіреті көп бір Алланың,
Еш пенде ада қылмас айтып бәрін.
Ғалымның нешелері нақыл еткен,
Әуелі болмағанына бұл дүниенің.
Аспанда арсы-күрсі[45] лаухыл ғалам[46],
Сідірә мен жәннат, тозақ, күллі әлем.
Періште хор,[47] ғұлман[48], інси уә жын.
Жоқ еді әуелінде бәрі тамам.
[1] Фасыл /а/ – бөлік; бөлім; қорытынды, шешім.
[2] һамду, хамду /а/ – мадақ; мақтан; даңқ; дәріптеу, даңқын шығару; рақмет, алғыс.
[3] Бейхад /п,а/ – сансыз, шексіз.
[4] Бей бәдәл – теңсіз, теңі жоқ.
[5] Тасбих, тәсбі /а/ – Алланы мадақтау, дәріптеу; 33 моншақ тастан тұратын тізбек. Тәсбі тарту – моншақ тастарды тере отырып 34 рет “Аллаһу акбар”, 33 рет “сұбхан Алла”, 33 рет “әлхамдулилла” деп Алла тағаланы мадақтап сиыну. Бұл ерекше көркем сөздерді мұхаммед пайғамбарымыз (с.а.с.) Қызы фатима анамызға үйреткен; кейіннен мұсылман әлемінде нұр сәулелі фатиманың тәсбісі деп аталып, әр намаз сайын айтылатын болған.
[6] Тәпсіл, Тәпсір /а/ – түсіндірме: құранға түсінік беріп, оның мағыналарын ашу мақсатында жазылған кітаптар.
[7] Назыл, Назил /а. П/ – төмен түсіру, түсіру, жіберу; Алланың бергені, жібергені; қонақ, тұрғын.
[8] Ыспар – қандай бір іске әбден төселген, ысылған.
[9] Дәууат, Дағуат /а/ – уағыз айту; шақыру.
[10] Хабиб /а/ – сүйікті; Алла тағаланың 99 есімінің бірі.
[11] Нам /п/ – ат, есім; даңқ, атақ, мәшһүрлік.
[12] Бәз, Базы /а/ – кейбіреу, біреу.
[13] Аңа /к.с./ – оған.
[14] Пазыл, базыл /а/ – артық, ең жақсы; көргенді, өнегелі, абзал.
[15] Изһар /а/ – таныту, көрсету.
[16] Әні – оны.
[17] Мұқарраб /а/ – жақын. Аллаға жақын төрт періште – жәбірейіл, әзірейіл, мекайыл, ысрапыл.
[18] Асхаб, сахаба /а/ – серіктер, жолдастар. Мұхаммед пайғамбармен бірге ислам дінін қабылдап, мұсылман мемлекетін құруға атсалысқандар. Мұхаммедтің істері мен сөздері туралы хадистер асхабтардың айтулары бойынша жазылып алынған.
[19] Һәмма, әмма – бәрі, барлығы.
[20] Инсі уә жын /а/ – адам мен жын.
[21] Айуан /а/ – там, жапсар, дәліз.
[22] Пірәдар /п/ – жолдас, тамыр.
[23] Рузи мақшар (Мақшар күні) – ақырзаман күнінде болатын сот, өлген кісіден жауап алатын күн.
[24] Хисап /а/ – есеп.
[25] Кәміл /а/ – толығу, толықтық, түгелдік, кемел.
[26] Сәйір /а. П./ – сейілдеу; көңіл көтеріс, қыдыру; саяхат; жүріс; қимыл; қозғалыс.
[27] Маңа /т/ – маған.
[28] Арзу /а. п/ – арыз, өтініш.
[29] Ауаз, әуез /п/ – 1. дауыс, үн, дыбыс. 2. өлең.
[30] Тәкірәр /а/ – қайталау.
[31] Һәдден, Хадден /а/ – шектен, шамадан тыс.
[32] Ниіз – тағы, қайталау.
[33] Ләһза – сәт, мерзім, уақыт.
[34] Мәлек, Мәләйік /а/ – періштелер.
[35] Бостан – бау-бақша.
[36] Аяты күрсі (Аятул күрси) – бақара сүресінің 155-аяты.
[37] Тәуап /а/ – құлшылық ету, табыну, тағзым ету, бас ию, қадір тұту.
[38] Мақлұқат – жаратылған пенделер, күллі жанды мақлұқтар.
[39] Жісми (Жисм) /а/ – тек, нәсіл; дене, форма, құрылыс, түрі, тұлға.
[40] Забан /п/ – тіл.
[41] Іитаһа (Интаһа) /а/ – соңы, аяқталды.
[42] Күллі һәр шәй (Куллу шайин) /а/ – әр зат; бәрі, барлығы; бар; бүкіл; тамам; мүлде, барлық; әрдайым.
[43] Тастиқ, Тасдиқ /а/ – сенім; растау, мақұлдау.
[44] Ықырар /а/ – мойын ұсынғандық, көнгендік ықтиярлық.
[45] Аршы күрсі, ғаршы күрсі /а/ – [ғаршы /а/ – тақ; ғарыш; аспан; күрсі /а/ – орындық; орын; тақ] – мәтінде ауыспалы мағынада қолданылған: жеті қат көк.
[46] Лаухыл ғалам (Лаух қалам): [лаух /а/ – тақта] – құран кәрім бойынша, әр адамның тағдыры күні бұрын жазылып қояды. Сол жазу тақтасын «лаух-қалам», «лаухул-махфуз» деп атайды.
[47] Хор (Үр) – [хор деген сөздің фонетикалық өзгеріске түскен түрі] – діни наным бойынша жұмақта болатын мәңгі жас, өте сұлу қыздар.
[48] Ғұлман /а/ – жас жігіт, бозбала; діни ұғым бойынша жұмақта қызмет көрсетуші мәңгі жас, сұлу жігіт, бозбалалар.
