Ясауи мұрасы

Маулана Сафи ад-дин Орұң Қойлақы туралы аңыз-әңгімелер

(…) Ибраһим шайық атадан екі бала болады. Сол баланың бірінің аты – Садыр шайық. Садыр шайықтан екі бала тараған: бірінің аты Абд ал-Малік, екіншісінің аты Данышманд қожа (лақап аты Орұң Қойлақы). Данышманд қожадан Маулана Сафи ад-дин Орұң Қойлақы дүниеге келеді. Бұл кісі Қожа Ахмет Ясауидің немере інісі әрі ізбасары саналады. Шежірені ақырғы ұстаған кісі, осы Қойлақы. Осы аңыз-әңгімелер желісі сол аталмыш шежірені пайдалана отырып жазылды. Әрі онда айтылған, көрсетілген жерлерге арнайы барып, көзбен көріп, ой желісін жалғастарып отырмыз.

Бұл кісі тоқсан үш жыл өмір сүрген, ғұмыр бойы тәуіпшілікпен айналысқан. Маулана Сафи ад-дин Орұң Қойлақы бабамыздың сүйегі Қызылорда облысының Жаңақорған ауданындағы Өзгент деген жерде жатыр. Ол жоғарыда айтып өткендей, Қожа Ахмет Ясауидің немере інісі, әрі ізбасары. (…) Ясауи ұрпақтарының шежіресін жазған да осы кісі.

Басқа әулие кісілерден бұл кісінің де өзіндік ерекшеліктері туралы аңыз-әңгімелері баршылық. Соның бірі мынадай: бірде оған Сырдарияның жоғарғы ағысында тұратын әулие кісі түсінде аян береді. Әлгі кісі: «Ей, Маулана Сафи ад-дин Орұң Қойлақы, мен саған мөрі бар тас жібердім, ол пәлен иірімде тұр, сен барып соны ал»,- депті. Орнынан тұрып, жігіттеріне әлгі тас тұрған жерді сілтеп жіберіп алдыртады. Шынында да, әлгі тас иірімде шыркөбелек айналып тұрған екен. Енді бұған жауап берейін деп ойланады. Содан ішіне су өтпейтін мықты бір сандықты жасатып, табанына ақ мата төсеп, ортасынан май шырағдан жағып қояды. Сырдың суын кері ағызып, әлгі сандығын суға жібереді де, өзі әлгі кісіге аян береді. Ол кісімен ертемен тұрып дарияға барса, айтқан жерінен сандықты көреді. Ашып қараса, шырағдан, әлі жанып бітпеген, мақтасы да құп-құрғақ, сол күйінде. Содан әулие кісі қайта аян беріп: «Мен сені мойындадым, әулиелігіңе күмәнім жоқ»,- деген екен. Қойлақының басына қам кесектен соғылған мазараты бар, әлгі тас сол жерде әлі де тұр. Қасында әкесі Данышманд шайық жатыр. Сәл әріде бабасы жатыр.

Садыр шайық бейіті орналасқан жерде ол кісі жайында ел аузында осындай әңгімелер көп сақталған. Біз әңгіме қызықты, тартымды, әрі дәлелді болу үшін осылай қысқа мысалдарға ғана жүгіндік.

XXXX

Біліңдер: қазіреті Расул Алла қазріреті Арслан бапқа бір хырқа, бір құрма беріп айтқан: Миғраж кезінде мәлім болды. Меккеден Мадинаға хижрат жасалғаннан соң, Фатима перзенті имам Хасан нәсілінен соң және екінші халифа Омар ұрпағынан соң және менің үшінші халифам қазріреті Осман зүрриятынан және менің өзім некелеген перзентім ішінен менің төртінші халифам қазреті Әли перзенті имам Мұхаммед Ханафия ұрпақтарынан Сайрам қаласынан болған Қожа Ахмет атты (балаға) – атасы Шайық Ибраһим, анасы Тағай бибіше бибі, лақабы Қарашаш ана қазіреті Арслан бап аталған аманатты сақтауы керек. Пайғамбар қайтыс болған кезде хабар келді: «Ей, Арслан бап, сен мұндай атақты ғалымды қалай көресің, қайтіп табасың?» Одан кейін Арслан бап Уахар Тарке деген уәлаятында тақуалықпен 40 жыл өмір кешті. Қырық жылдық қылуеттен кейін Сайрамға келді. Қазіреті Ибраһим шайықты тапты. Оның әйелін де сұрады. Одан кейін олардан: «Сендердің ұл перзенттерің бар ма?», – деп сұрады. Одан кейін шайық Ибраһим Ясауиді киіндіріп, Арслан бап алдына әкелді. Садыр шайыққа Арслан бап дуа қылды. «Сенің бұл балаң дін дүниесіне атақты болады. Сендердің назарларыңа бұл бала лайықты емес». Әкесі айтты: «Бұның жүріс-тұрысы басқа балаларға ұқсамайды. Кейде өзін топыраққа тастайды, кейде таза жүреді, кейде мектепке бармайды, кейде өзінің есін білмей жатады. Мұнда әр түрлі адам қасиеті бар. Мұның балалығының ықпалы ғажайып». Мұны есітіп Арслан бап қуанып кетті. Балалардың ойнап жатқанын көрді. Бір баланың ойнап жатқан балалардың киімінің үстінде ойнамай отырғанын көрді. Барып оған сәлем берді. Ол бала бақырды: «Ей Баба! Қашанға дейін менің көйлегімді қарайсыз, сақтайсыз және қашанға дейін балалардың көйлектерін сақтаймын». Арслан бап айтты: «Ай, жан ботам, бұл киім Қазіретіңізге мүбәрак. Қазірет Сұлтан ал-арифин айтты: «Менің аманатымды бермедіңіз. Мен сондықтан кейде – топырақта, кейде – суда, кейде – өлең айтудамын, кейде – ғылым ізденудемін. Қазіреті Арслан бап мың ықыласпен (мың жүрек сезімімен) құрманы Қазірет Сұлтан ал-арифинге берді. Қазірет Арслан бап маған да берер ме екен деп қарап тұрды. Қазірет Сұлтан ал-арифин айтты: «Құрманың тәттісін сіз жедіңіз. Маған қабығын бердіңіз». Қазірет Арслан бап жүз мың шүкірлікпен шүкір намазын оқыды. Арслан бап бұл дүниеден ол дүниеге сапар қылды.

XXXX

Садыр ата – Қожа Ахмет Ясауидың ағасы, ол әулие адам болған екен. Қожа Ахмет Ясауидің баласы жас болса да, аңға құмар болыпты. Қарасүйір тауын жайлаған бір рулы елмен Қасен шайық әулеті тау өзенінің суын үшке тең бөліп, егін егіп күн көріп жүріпті. Бірде Әзірет Сұлтанның баласы садақпен аң аулап жүргенде, оның садағының екі жебесі Қарасүйір руының құлақ арығына қадалып, суға бөгет болыпты. Қарасүйір руының сушысы неге су болмай қалды деп келсе, сағадан екі садақ оғын көреді. Төменгі жағында садақпен аң аулап жүрген Әзірет Сұлтанның баласына келіп, «мынау не?» – депті. Бала: «мен білмеймін», – дегенде, әлгі сушы қолындағы кетпенмен баланың басын шауып, денесін сонда тастайды. Басын легенге салып, бетіне ақ шүберек жауып, Әзірет Сұлтанға: «мынау біздің Қарасүйір адамдарынан сауға», – деп алдына қояды.

– Ей, бейәдеп, піспей үзіпсіндер, – дейді Әзірет Сұлтан. Сонда Садыр шайық қылышын суырып, тұра ұмтылғанда, Әзірет Сұлтан оны тоқтатып, «мен дуа етемін, барсаң риза емеспін, қылыш жұмсама», – дейді. Бұған Садыр шайық өкпелеп, Қойлақы ата жаққа кетеді.

– Егінің жұлма болсын, қауының алма болсын, көтеніңе құйрық шықсын, тұқымың сөйтіп құрысын, – деп Әзірет Сұлтан Қарасүйір әулетіне қарғыс айтқан екен. Содан олар азып-тозып кеткен.

(Материалдар “Қожа Ахмет Ясауи есімімен байланысты аңыз, әпсана, хикаялар” кітабынан алынды.  Құрастырған ф.ғ.к., Б.Қорғанбек. Алматы: “Эффект”, 2011ж.)

 

Ұқсас мақалалар

Пікір қалдыру

Э-пошта мекенжайыңыз жарияланбайды. Міндетті өрістер * таңбаланған

Back to top button