Қисса Салсал

“Салсалды” Түменде таба алмадым,

Омбыға баруға енді ойландым.

Жүйткіген параход аралымнан,

Он бес күнде Омбыға келіп қалдым.

 

Соның үшін Омбыға барып қалдым,

Салсалды біреуден тауып алдым.

Олай-бұлай қатасын түзеп алып,

Заказной почтальонға айтып салдым.

 

Төрт кітап бастырдым мұнан бұрын,

“Сейітбаттал”, “Шейх Бұрқы”, “Қара түлік”.

Төртіншісі “Мінәжат” деген бір сөз,

Енді “Салсал” бастыру – менім ойым.

 

Өзім өлсем, өлмей-дүр жазған хатым,

Жалытұр оязынан асыл затым.

“Сейітбаттал” қиссасын оқып көрсең,

Сонда енді көрерсің менім атым.

 

Осы ісім ұнай ма, ағаларым,

Айып қылып жүрмеңіз, бабаларым.

Мұны жазған күнәһар, бейшараға,

Бір дұға қылып қойыңыз, інілерім.

 

Ғазат Әли әл-Мұртаза

Жәрдем бергіл біздерге, жалғыз Алла,

Тұғры жолды асан қыл барша жанға.

Шариғаттан тысқары сөз сөйлетіп,

Шерменде қылып, тозаққа бізді салма.

 

Бір Алла, тұғры сөйлет тілімізді,

Жаман жолға салдырма көңілімізді.

Бір өзің рақым қылып фазылың бірлән,

Жарылқа біздік асы құлыңызды.

 

Жарылқа біздік ғасы құлыңызды,

Шариғатқа тура қыл мойнымызды.

Бұ ниетім қабыл қылып, Жаппар Құдай,

Батин-заһир ашқайсың көзімізді.

 

Пайғамбар мекен тұтқан Мәдинеде,

“Үмбетім” десін бізді о дүниеде.

Бір азырақ Пайғамбардан сөз сөйлейін,

Жағыма жәрдем бергіл, Жаппар Ие.

 

Жағыма жәрдем бергіл, Жаппар Ие,

Пайғамбарлар баршалары бізді сүйе.

Қырық шілтен, ғайып ерендер, жәрдем бергіл,

Және медет бергейсің, жұмла әулие.

 

Біздерге жәрдем бергіл, шаһариарлар,

“Шапағат қыл, – деп, –  махшарда” қыламын зар.

Бұ сөзімде жәрдемші болыңыздар,

Хасен, Хұсайын ол барша сахабалар.

 

Айтайын баяғыдан біраз кеңес,

Жақсы адам жетімнің хақын жемес.

Бұ кеңесім тыңдасаңыз, әй, жарандар,

Өңге сөз бұ бәріне кеңес емес.

 

Біздерге жәрдем бергіл, пайғамбарлар,

Имансыздар тамұқта қыла-дүр зар.

Пайғамбарды имам қылып, әй, жарандар,

Бір күн намаз оқыпты сахабалар.

 

Жастары үлкен ішінде кәрі де бар,

Әбубәкір, Омар, Осман, Әли де бар.

Хазіреті азаншы Біләлменен,

Отыз үш мың сахаба бәрі де бар.

 

Пайғамбардың әуел асыл түбі – араб,

“Хабибім” деп ат қойған Тәңірім қалап.

Тәсбих тартып, намазын тамам қылып,

Фатихасын оқиды қарсы қарап.

 

Патшалық құрды тақсыр салтанатын,

Тұғры жолға бастайды тамам халқын.

Дүр-жауһар аузынан сөз шығарып,

Сахабаға айтады насихатын.

 

Жылдан-жылға жақындар ақырзаман,

Пайғамбарды артық сүйді Хақ Тағалам.

Уағдасыз дүниеге алданбаң деп,

Насихатын Пайғамбар қылды тамам.

 

– Жарандар, тыңдап отыр айтқан сөзім,

Аз-маз сөз алып жүрсең өсиетім.

Кім қылар осы айтқан бір қызметім,

Көңіліміз тілеп отыр киік етін.

 

Мен батамды барғанға берсем екен,

Біреуіңіз киік алып келсең екен.

Көңілім түсті, жарандар, әлденеге,

Киік етін бахузур жесем екен.

 

Пайғамбар осы сөзді айтып салды,

Сахабалар баршасы аң-таң қалды.

Әбілмәжін бір батыр сахабамен,

Сәдуақас алдына жетіп барды.

 

– Киік аулай шығармыз түзге, – деді,

Бір қызмет етерміз сізге, – деді.

Бұ қызметті жанымызбен қылар едік,

Тақсыр, бата бере көр бізге, – деді.

 

Бұлардың білді енді аттанарын,

Бата берсе біледі шаттанарын.

“Бір Алла оңғарсын, – деп, – жолдарыңды”,

Мүбәрак тақсыр берді баталарын.

 

Пайғамбар фатихасын берді дейді,

Қуанысып атына мінді дейді.

Саймандарын, баршасын сайлап алып,

Екеуі жолға түсіп жүрді дейді.

 

Әбілмәжін, Сәдуақас екі батыр,

Олардың айтқан сөзі балдай татыр.

“Пайғамбарға бір қызмет қыламыз” деп,

Киік іздеп екеуі келе жатыр.

 

Бұларға жолықпай тұр жалғыз киік,

Үш күн, үш түн келеді тынбай жүріп.

Киік іздеп екеуі келе жатса,

Бір тауға жетті дейді тым-ақ биік.

 

Киік іздеп екеуі шықты ауға,

Қарсылық қыл, жарандар, нәпсі жауға.

Мұнда киік болар деп, ниет қылып,

Екеуі шапқыласып шықты тауға.

 

Жарандар, құлақ салғыл сөздеріме,

Бір кеңес тыңдатайын өздеріңе.

Киік іздеп ол тауға шыққан екен,

Бір шаһар көрінеді көздеріне.

 

Шаһар жаққа жол тартып кетті дейді,

Бір күн, бір түн тағы да өтті дейді.

Бір күн, бір түн тынбастан жол жүрісіп,

Сол көрінген шаһарға жетті дейді.

 

Екеуі шығып кетті мұндай шетке,

Сиынады бір Жасаған Құдіретке.

Бір алтынды сарайға жетіп келіпті,

Биіктігі таласқан аспан-көкке.

 

Ағып жатқан төрт жақта бұлағы бар,

Сайрайтұғын бұлбұлдардың тұрағы бар.

Құбыла тарапында ол сарайдың

Бау-бақшалы, жемісті шарбағы бар.

 

Мұндай жақсы шарбақты көрді дейді,

Бұрын мұндай көрген жоқ бұны дейді.

“Тамашасын шарбақтың көрейік” деп,

Екі батыр ішіне кірді дейді.

 

Намазға жаман адам ерінеді,

Намаздыға ол ұжмақ беріледі.

Әбілмәжін, Сәдуақас қайран қалды,

Ерамбағы секілді көрінеді.

 

Ол шарбақтың ішінде ашылған гүл,

Гүл деген иісі жұпар, барыңыз жұл.

Бұлақтары һәр тарапқа ағып жатыр,

Сайрайды және ішінде түрлі бұлбұл.

 

Жемісі бар ол шарбақтың пісіп тұрған,

Жібектен жайылып-дүр көп дастархан.

Алтынды аяқ, алтынды табақ, қасық,

һәр түрлі ас қазанда пісіп тұрған.

 

Төсектері бар жақсы салтанатты,

Мұндай жерді көрген жоқ асыл затты.

Дүниедегі ас, жемістің бәрі де бар,

Жеп қараса, бірінен-бірі тәтті.

 

Сусап бұлақ суынан ішті дейді,

Аттарын отқа қойып түсті дейді.

Алтынды төсектерге шықты дейді,

Жылынып киімдерін шешті дейді.

 

Желпінді киімдерін шешіп салып,

Шарбаққа қарасты қайран қалып.

Екі тақсыр намазға кіріседі,

Ағып жатқан бұлақтан таһарат алып.

 

һеш нәрседен қорықпайды сабаздарың,

Шарбақтың тамаша қылып кезді бәрін.

Шүкір қылып отырды «бір Алла»ға,

Тамам қылып екеуі намаздарын.

 

Жақ-жаққа ағып жатыр бұлақтары,

Ат асайтын және бар құрақтары.

Аспан-көкті қозғалтқан бір дауысты,

Екі батыр естиді құлақтары.

 

Екісі орнынан тұрды дейді,

Қарасып, мойындарын бұрды дейді.

Қару-жарақ көкпеңбек темір киген,

Екі жүз атты кәпірді көрді дейді.

 

Жарандар, сол екеуі сондай күшті,

Құдайым душар қылды мұндай істі.

Екі батыр алдына жетіп келіп,

Баршасы қол қусырып, аттан түсті.

 

– Падишамыз әмір қылды бізге, – дейді,

Сізді қарауылшы көріпті түзде, – дейді.

Бұ шарбақ падишамыздың шарбағы-дүр,

“Алып кел” деп жіберді бізді [дейді].

 

Менің падиша екенімді білсін, – дейді,

Падишалық салтанатым көрсін, – дейді.

Падишалық салтанатым айта жүрер,

Мейман болып, қайыр қылам, келсін, – дейді.

 

Барудан қорқып әсілі бөгелмейді,

“Шақырса, біз бармаймыз неге” дейді.

Екеуі атқа мініп, “құп, болар” деп,

Кәпірлерге қосылысып жөнеледі.

 

– Не деген жұрт болады сіздің халқың,

Далада мұндай көрдік салтанатын.

Әбілмәжін кәпірлерден сөз сұрайды:

“Шаһарыңмен айтшы, – деп,– патшаң атын”.

 

– Науадир деп аталған біздің жұрт бар,

Патшамыздан көп дұшпан қорқып қайыр тілер.

Науадир-дүр шаһарымыз, білер болсаң,

Сұрасаң, патшамыздың аты – Қитар.

 

Кәпір сөйдеп айтады сөзді дейді,

Екеуі кәпірлермен кетті дейді.

Кәпірлермен қосылып жолға түсіп,

Келіп Қитар шаһарына жетті дейді.

 

Кәпірлермен шаһарға жетіп келді-ау,

Батырлар сондай қорықпас, төтеп кепті-ау.

Биіктігі таласқан аспан-көкке

Падишаның сарайына алып келді-ау.

 

Екеуін көрген адам қайран қалды,

“Көрмедік, – деп, – дүниеде мұндай жанды”.

Аттарын екеуі де байлай салып,

Қитар патша алдына жетіп барды.

 

Алдына падишаның кірді дейді,

Тартынбай екі батыр жүрді дейді.

Патшалық салтанатын артық көріп,

Екеуі қайран қалып тұрды дейді.

 

Екеуі қайран қалып тұрды дейді,

Ақын жырлап жатыр жырды дейді.

Оңда – хан, солда – сансыз сұлтандар бар,

Патшалыққа лайық көрді дейді.

 

Көп жасаған ішінде кәрі де бар,

Мың түрлі бұлбұлдардың әні де бар.

Өлеңшілер, домбыра, сырнай, қобыз,

Жер жүзіндегі ойынның бәрі де бар.

 

Екі батыр таң қалды “неткен жер” деп,

Ойын бар ойыңызда қандай керек.

Жер жүзіңдегі ойынның бәрін жиып,

Падиша отыр екен қылып ермек.

 

Кәпірлердің һеш ұжмақ табары жоқ,

Жаны – кәпір, Хақ дегенде нанары жоқ.

Ойын қылып отырып, жұртын жиып,

Бұ жаһан қайғысынан хабары жоқ.

 

Екі батыр алдына жетіп келді,

Кәпірлер һеш көрген жоқ мұндай ерді.

Ойын қылып отырған падишаның,

Батырларды құп қарап, көзі көрді.

 

Ойыншылар ойынын қойып алды,

Падиша екеуіне көзін салды.

Патша көрсе мүшелері бұзық екен,

Бұлар палуан шығар деп ойына алды.

 

“Қорыққан болса бұ жерге келмес еді,

Бұларға һеш жан теңдес келмес” дейді.

Падиша ішінде бұларды сынап отыр,

“Екеуін адам ұғлы жеңбес” дейді.

 

– Артық болған секілді заттарыңыз,

Біздің Лат, Манат ерді Жаппарымыз.

Падиша екеуінен сөз сұрайды:

– Батырлар, кім болады аттарыңыз?

 

Жаһаннам – түбі терең зыңдан дейді,

Имансызға оны орын қылған дейді.

– Біріміздің атымыз Науадир-дүр,

Біріміздің атымыз һуман, – дейді.

 

– Патшалық берді Құдай, малды, – дейді,

Мен сансыз билеп тұрмын жанды, – дейді.

Тауып берсең, дүние малын аямас ем,

Сіздерге бір тілегім бар-ды, – дейді.

 

Өле-өлгенше болар ем пенде сізге,

Билейтұғын берер ем елді сізге.

Сол жұмысым-дүр қылып, тауып берсең,

Мұқтаждарың берер ем сонда сізге.

 

– Дұшпан көрсек қайрармыз қылышымыз,

Бір Құдайға ол жақын қылышымыз.

Жанымызбен қызметіңді қылар едік,

Падиша, қандай қатты жұмысыңыз?

 

– Айтқан сөзім тыңдағын, бәлі, – дейді,

Мәдинеде бар екен Әли, – дейді.

Дүние малын сіздерден аямас ем,

Тірі тұтып әкелсеңіз оны, – дейді.

 

Әкелсең, ұзын болсын жасың, – деді,

Бойыма тұрар еді асым, – деді.

Дүниеде тілектерің берер едім,

Әлиді өлтіріп, әкелсең басын, – деді.

 

– Бізден қабыл тілегің болды, – деді,

Құдай Тағала оңдасын жолды, – деді.

Әлиді өлтіріп, басын сізге әкелерміз,

Қосып берсең біздерге қолды, – деді.

 

Олардың ойыны бар алуан-алуан,

Падиша айтқан сөзін қабыл алған.

Бас қылып екі батырды жөнелтеді,

Екі мың жандарына қосып палуан.

 

Екеуі басшы болды мұндай қолға,

Бір Алла, батырларды өзің оңда.

Екі батыр бұларды бастап алып,

Екі күн-түн тақсырлар жүрді жолда.

 

Жарандар, бұ сөзіме қыласың таң,

Күнәһлі өлсең, қиналар шыбындай жан.

Мәдине тарапына келе жатса,

Будақ-будақ алыстан көреді шаң.

 

Бұлар бір шаң алыстан көрді дейді,

Кәпірлер оған қарай жүрді дейді.

Мәдинеден бір шыққан керуен екен,

Кәпірлер оған қарап келді дейді.

 

Мәдиненің кісісі бәрі араб,

Кәпірлер білді дейді бәрі қарап.

Бұлар да біздің елге дұшпан ғой деп,

Ат қойып, керуенді алды тала     п.

 

Кәпірлер керуенді алды талап,

Ұрып-соғып керуенді қылды харап.

Кәпірлер малын талап алғаннан соң,

Керуендер жылайды енді “бір Аллалап”.

 

Жылайды: – Жалғыз Алла оңдай көр, – деп,

Кәпірлерден қорлықты мұндай көрдік, – деп.

Зар қылып Мұхаммедті жад қылады,

– Алла досты Мұхаммед, қолдай көр, – деп.

 

Жылайды: – Харап қылды бұ дұшпан, – деп,

Медет қыл, – деп жылайды, – алыстан кеп.

Керуен жылап, Әлиге сыйынады,

– Шер Құда, қолдай көр, Арыслан, – деп.

 

Кәпірлердің қарап тұр талағанын,

Бұйымнан алды кәпір қалағанын.

Құлағымен естиді екі батыр,

Керуеннің бұлайша болып жылағанын.

 

Жылағанын керуеннің бұлар көрді,

Сөздеріне батырлар іші күйді.

Қылыштарын қынынан суырып алып,

Өз қолына екі батыр өзі тиді.

 

Мұсылман екендерін көрді дейді,

Бұрын білмей қарасып тұрды дейді.

Аш бөрідей болысып екі шекті,

Өз қолын қойдай енді қырды дейді.

 

Кәпірлерді атады доп секілді,

Қаһарланып көрсетті көп үкімді.

Кәпірлер – қой, бұлар қырды аш бөрідей,

Кәпірлер – қамыс, бұлар – от секілді.

 

Бастар тәннен айырылды, тәндер жаннан,

Жаны кәпір айырылған нұр иманнан.

Кәпірлер екеуінен бәрі өліп,

Жандары орын алыпты жаһаннамнан.

 

Керуен өз малдарын өзі алды,

Батырлардың ісіне аң-таң қалды.

Қолы сынық, бастары ол жарылған,

Біраз кәпір Қитарға қашып барды.

 

– Падиша, арыз етеміз сізге, – дейді,

Құлағыңыз  салып тұр бізге, – дейді.

Екі күн-түн біз шықтық түзге, – дейді,

Бір керуен көрінді көзге, – дейді.

 

Қасына керуеннің бардық, – дейді,

Тұс-тұс жақтан біз атты салдық, – дейді.

Керуенді біз талап алдық, – дейді,

Олжаға үлкен батып қалдық, – дейді.

 

Керуендер “Алла” деп жылайды зар,

“Мұхаммед” деп жылайды бейшаралар.

Қойдай ғана шуласып, айғай салып,

“Медет қыл, – деп жылайды, – Әли Хайдар”.

 

Екеуін басшы қылып шықтық түзге,

Қаһар көрдік олардан, тақсыр, біз де.

Қолдың бәрін екеуі қырып салды,

Біздер қашып бұлайша келдік сізге.

 

Олар көрген істерін қылды баян,

Падиша ашу қылды одан жаман.

“Өлтірмей, тірі тұтып әкелің!”  деп,

Жиырма мың палуанды жиды тамам.

 

Тыңдасаңыз айтайын жақсы кепті,

Көп кәпірге осы жолда қаза жетті.

Падишаның қызметін қыламыз деп,

Жиырма мың палуан іздей кетті.

 

Табайық деп кәпірлер жүреді тез,

Ұстаймыз деп келеді жолықса кез.

Әбілмәжін, Сәдуақас екеуінен,

Жарандар, бір азырақ есітің сөз.

 

Екеуі екі мыңды қырған екен,

Қылыш шауып, шоқпарды ұрған екен.

Екі мың палуанды қырғаннан соң,

Бірнеше күн ол жерде тұрған екен.

 

Жарандар, құлақ салғын сөздеріме,

Тыңдайтұғын келдіңіз кездеріңе.

Бір күні таң намазын оқыған соң,

Бұлардың бір шаң көрінді көздеріне.

 

Қарап тұрса ол шаңға есі кетіп,

Қас жүйрік елең етер екпіндетіп.

Қарап тұрса ол шаңға екі батыр,

Жиырма мың палуандар келді жетіп.

 

Бұларға Құдай берген таудай талап,

Бір өздерін қашпайды көпке балап.

Жиырма мың кәпірлер жетіп келіп,

Айналып батырларды алды қамап.

 

Аз кісі не қылады мұнша көпке,

Сиынып тұр екеуі Құдіретке.

Кәпірден Шимрүк деген бір палуан,

Шығыпты күндей күркіреп жекпе-жекке.

 

Кәпірлерден қорқысып тартпайды бас,

Неге қорықсын, оларға Құдай жолдас.

Шимрүк кәпір шыққанда “жекпе-жек” деп,

Қарсы шықты алдынан Сәдуақас.

 

Кәпір қылды сол жерде қайлаларын,

Білмейді бір бәлеге байланарын.

Күндей күркіреп, ақырып осы кәпір,

Сәдуақасқа сілтейді найзаларын.

 

Жүз кәуірді бір-біріне атты дейді,

Кәпірдің де қаһары қатты дейді.

Найзамен ол кәпір сілтегенде,

Жеткізбей Сәдуақас қақты дейді.

 

Сәдуақас сілтеді оған найза,

Бір-біріне жеткізбей қылды қайла.

Сәдуақас найзасын кәпір қақты,

Найзаменен һеш нәрсе қыла алмайды.

 

Бұрынғының бар екен сондай кебі,

Найзамен бірталай күндер өтті.

Бір-біріне һеш зарар қыла алмайды,

Найзаларын сілтесті отыз екі.

 

Сәдуақас бек қатты ашуланды,

Ашуланып шоқпарын қолына алды.

Шоқпарын көтеріп ап, оңтайланып,

Шимрүк[тің] қасына жетіп барды.

 

Шоқпар бірлән Шимрүкті салды дейді,

Кәпірлер таң-тамаша қалды дейді.

Шимрүк кәпір аты бірлән күл-күл болып,

Жаны тура жаһаннамға барды дейді.

 

Жақсы адам жетімнің хақын жемес,

Кәпірлер айтты бұларға һешкім келмес.

Бірме-бірге кәпірлер келмеген соң,

Баршасы жабылуға қылды кеңес.

 

Кәпірлер “біз көппіз”  деп мақтанады,

Қару алып баршасы аттанады.

“Қаулай жасақ бұларды ұстармыз”  деп,

Кәпірлер тұс-тұс жақтан ат салады.

 

Жердің жүзін ол басқан кәпірлер көп,

Қараңғы болды шаңынан сонда аспан-көк.

Әбілмәжін бір жақтан ұрыс қылды,

Ақырып-ақырып “Иә, Расул Алла” деп.

 

Екі батыр кәпірлерге қылыш шапты,

Кәпірлер қайратына аң-таң қалды.

Түске дейін үш мың кәпірді һәлак қылды,

Кәпір қаны ол жерде судай ақты.

 

Жарандар, екі батыр мұндай күшті,

Кәпірлерге көрсетті мұндай істі.

Өздері де, тақсырлар, қалжырапты,

Бір-біріне жетпіс жерден жара түсті.

 

Оларға жабылады сонша дұшпан,

Оларды қолтықтай көр өзің, Сұбхан.

Кәпірлер қашарға бет қойған шақта,

Және бір шаң көрінді күншығыстан.

 

Екі батыр кәпірді қылыштаған,

Кәпірлерден қорқып, қашып жасымаған.

Әлгі шаңнан бірталай қол көрінеді,

Он екі кісі ішінде ту ұстаған.

 

Олардан да өтіпті бұ дүние сұм,

Кәпірлер оны көріп қуанды тым.

Кәпірлерге қосылды олар келіп,

Он екі ту түбінде он екі мың.

 

Он екі мың ләшкердің бәрі де орыс,

Кәпір өскен жер екен, қылып қуаныш.

Дүние жүзін қап-қара шаңдақ қылып,

Күн батқанша тағы да қылады ұрыс.

 

Екі батыр бір келмес түсті жолға,

Жаппар Құдай, бұларды өзің оңда.

Сансыз кәпір қырылды күн батқанша,

Сәдуақас жаралы болып түсті қолға.

 

Қолға түсті Сәдуақас қайран батыр,

Кәпірге салған талай заманақыр.

“Патшаға біз алып барамыз”, – деп,

Бір бөлек байлап алып кетті кәпір.

 

Сәдуақас батырды байлап алды,

Мақтанысып патшаға алып барды.

Құданың құдіретіне қарасаңшы,

Әбілмәжін ол жерде жалғыз қалды.

 

Мақтанды патшаға алып барғандары,

Тарту қылып алдына салғандары.

Сәдуақас жағын әзер көтереді

Кәпірдің асқан он екі палуандары.

 

Патша[ның] алып барды жандарына

Жақты салды қайран болып алдарына.

Ол жақты тамаша қылып көрсеңдер деп,

Патша жақты жіберді хандарына.

 

Тамаша ғып көреді жас пен кәрі,

Он екі кәпір көтерді палуандары.

“Дүниеде мұндай жан да бар екен” деп,

Таң-тамаша қалыпты жанның бәрі.

 

Кәпірлер қайран қалды шуылдасып,

Патшаның қызы көрді көзін ашып.

Патшаның қызының аты – Диләфруз,

Жағын көріп Сәдуақасқа болды асық.

 

Құдай қызға көрсетті тура жолды,

Жақты көріп ішіне қайғы толды.

Сәдуақас батырды, ей, жарандар,

Көрмейінше ошал қыз асық болды.

 

Кәпірлердің қарап тұр қылғанына,

Сәдуақас ол тұтқын болғанына.

Сәдуақас батырды ол кәпірлер,

Алып барып салыпты зынданына.

 

Бұлар мұндай бәлеге жолықты кез,

Кәпірлер таусылмайды, сірә, һәр кез.

Сәдуақас зынданда жата тұрсын,

Енді Әбілмәжін батырдан естіңіз сөз.

 

Оларға Құдай берген таудай талап,

Бір өзін ұрыс қылыпты көпке балап.

Ол күні жалғыз өзі ұрыс қылып,

Сегіз мың қол кәпірден қылды һәлак.

 

Жарандар, көп те шығар сөзден мағынам,

Шариғаттан терерсің менің мұным.

Жалғыз өзі кәпірмен соғыс қылып,

Жаһаннамға жіберді сегіз мыңын.

 

Сегіз мыңын өлтірді жалғыз қырып,

Күн кеш болды ол күні сөйтіп.

Бір құлан атып, етін пісіріп жеп,

Бір далада жатады шүкір қылып.

 

Сиынады жаратқан Жаппарына,

Бір Алла сақтайды екен сақтарында.

Құтпан намазын сол жерде оқып алып,

Және Әбілмәжін мінеді аттарына.

 

Атқа мінді Қитарға барайын деп,

Шаһарға түнде ойран салайын деп.

Сәдуақас хабарын білейін деп,

Тірі болса шығарып алайын деп.

 

Сиынды бір Жасаған Құдіретке,

“Иә, Расул Алла” деп сиынады Мұхаммедке.

Сахаба шаһариардан жәрдем тілеп,

Түнде тақсыр шаһарға жетіп келді.

 

Тартынбастан шаһарға келді кіріп,

Қорықпайды ұстар деп біреу көріп.

Шаһардың зорлығына таң қалады,

Тамаша қып көреді кезіп жүріп.

 

Кітапта осылайша айтқан сөзі,

Әбілмәжін қарап жүр жалғыз өзі.

Патшаның үйінің жанында бір алтынды үйден,

Шам жарығы шығады, көрді көзі.

 

Жарандар, тыңдап отыр айтқан сөзім,

Кәпір толған, ол басып жердің жүзін.

Шам шырағын көрген соң жетіп келіп,

Әбілмәжін ол үйге салды көзін.

 

Ай жүзді қыз ол үйге толған екен,

Ойын ойнап, қызықта болған екен.

Жер жүзіндегі ойынның бәрін жиып,

Патша қызы қызойнақ қылған екен.

 

Әбілмәжін бек асқан батыр екен,

Шаһардың бәрі де ұйықтап жатыр екен.

Баяғы ашықтықтан шыдай алмай,

Ермек қылып патша қызы отыр екен.

 

Жарандар, көрдіңіз бе мұндай ерді,

Әбілмәжін көріп, оған көңіл берді.

Сол қыз үшін бір жерден қарғып түсіп,

Алдындағы бір бөлек үйге кірді.

 

Қорықпайды Әбілмәжін өзі мықты,

Ұрыс қылып, көп кәпірді жерге тықты.

Өзге қыздар білмейді ойнап жатыр,

Патша қызы білді де, тысқа шықты.

 

Не қылсын өңге қыздар ойнап-күлмей,

Патша қызы асық болды ұйқы көрмей.

Патша қызы жылысып тысқа шықты,

Шыққанын әлгі қыздар қалды білмей.

 

– Мен сені біліп едім баяғыда,

Сөзімнен қыз да болсам таямын ба?

Не деп айтсам, мұсылман болармын деп,

Бас қойды Әбілмәжін аяғына.

 

Сіз мұнда неғып келдің, япырым-ай,

Аяй көр, жылаған біз пақырыңды-ай?

Мұсылмандық біздерге үйрете көр,

Дүниеде теңдесі жоқ батырым-ай.

 

Өлең шіркін, қиын ба кемеңгерге,

Жарандар, бұ дүниеге көңіл берме.

Әбілмәжін үйретті, иман айтты,

Қыз мұсылман болады ошал жерде.

 

Өңге қыздар ол қалды қылып ойын,

Мұсылман болып, әлгі қыз сұнды мойын.

Иман айтып, мұсылман болғаннан соң,

Әбілмәжінге айтады жайын-күйін.

 

– Кем емес бір кісіден затым, – деді,

Уақасқа болған едім қатын, – деді.

Қитар патша ол менің атам, – деді,

Бұл сөзімде һешбір жоқ қатам, – деді.

Түсімде Пайғамбар Уақасқа неке қылған,

Диләфруз болады атым, – деді.

 

Ошал қыз Құдай оңдап иман тапты-ау,

Жақсы неге көнбесін ынтымаққа.

“Жүр, батыр, Уақасты табайық” деп,

Бастап алып жөнелді зындан жаққа.

 

Екеуі зындан жаққа барды дейді,

Арқан салып Уақасты алды дейді.

Бір-бірінен есендік-саулық сұрап,

Көрісіп, құшақтасып қалды дейді.

 

Көрісіп, құшақтасып қалды дейді,

Дін үшін біз қинайық жанды дейді.

Ұйықтап жатқан шаһарға, ей, жарандар,

Түнде үшеуі ойранды салды дейді.

 

Қитар, әслә, білген жоқ қыздың сырын,

Талады көрсе қыздың адам нұрын.

Үшеуі түнде тұрып, ей, жарандар,

Шаһарға таң атқанша қылды қырғын.

 

Кәпірлерді ол [үшеуі] атып доп қылыпты,

Шаһар ішін қып-қызыл от қылыпты.

Шаһарға түнде үшеуі ойран салып,

Екі жүз мың кәпірді жоқ қылыпты.

 

Падишаның бек артық салтанаты,

Диләфруз, жарандар, қыздың аты.

Таң атып ол шаһардың, ей, жарандар,

Тұрыпты ол қырғыннан қалған халқы.

 

Үшеуі түн ішінде топты шауып,

Кәпірлерден қылмайды һеште қауіп.

Патша тұрып шаһарға көзін салса,

Шаһар халқы қалыпты қырғын тауып.

 

Қырылғанын шаһардың көзі көрді,

Қырғын тапқан себін қыздан білді.

Үшеуінен келгенін біліп патша,

Қызға қарап ұрысып жылайды енді.

 

– Неге мұндай ұрыс қылдың, қызым, – деді,

Сені жақсы көруші ем өзім, – деді.

Бір жаман қарақшылар тілін алып,

Шаһарымды неге мұндай бұздың, – деді.

 

Жамандық неге қылдың, қызым, – деді,

Неге мұндай іс қылдың, қызым? – деді.

Мен де сізден, әй, қызым, бездім, – деді,

Дүниеде қара болсын жүзің! – деді.

 

– Әй, ата, сен болмассың маған жолдас,

Суретті Құдай қылған һәркез оңбас.

Мен өзім Мұхаммедтің дінін тұттым,

Дінсіз атаға лағынет, өзіңе – тас!

 

Атасына қыз айтты мұндай кепті,

Бұ сөзі ол кәпірге жаман өтті.

Қылатынын ойындағы қылғаннан соң,

Үшеуі ол шаһардан шығып кетті.

 

Бұ сөзімнің қарап тұр соңына енді,

Таусылмас кәпірлердің молына енді.

Жақ-жаққа ат шаптырып жеті күн-түн,

Қитар патша жияды қолын енді.

 

Жарандар, тыңдап отыр айтқан сөзім,

Шаңдақ басты қап-қара күннің көзін.

Жақ-жақтан қисабы жоқ ту көрініп,

Құмырсқадай басты кәпір жердің жүзін.

 

Қарап тұр, қорықпайды екі батырларың,

Соғысуға қайрайды қылыштарын.

Айнала жердің жүзін басып кәпір,

Жан-жақтан құрды дейді шатырларын.

 

Қылыштарын екі батыр қайрап алып,

Қайрап-қайрап беліне байлап алып,

Үшеуі бір Құдайға тәуекел қылып,

Соғысқалы тұрады даярланып.

 

Ол екеу қорықпайды, өзі мықты,

Көп кәпірді ұрысып жерге тықты.

Кәпір жақтан бір палуан Мешір деген,

Ақырып жекпе-жекке жалғыз шықты.

 

Кәпірдің қысым түссін жандарына,

Тәубе қыл, мұсылмандар, жан барында.

Күндей күркіреп ол шыққан шақта,

Сәдуақас шығыпты алдарына.

 

Бір-біріне қарасып жүрді дейді,

Қылыш шауып, шоқпарды ұрды дейді.

Бір-біріне қарумен кәр қыла алмады,

Қайран болып екеуі тұрды дейді.

 

Шоқпар ұрып, қылыштар шабысады,

Жұрт қайран болып аң-таң қалысады.

Қаруларын қойысып, ат үстінен

Жағасынан екеуі алысады.

 

Ат үстінде табандай тіреседі,

Ат үстінде бірталай күреседі.

Аттары жерге кірді тартқанында,

Бір-біріне болыспады, башаршады.

 

Ашуын Уақас жиып алды дейді,

Көздеріне толтырып қанды дейді.

Белбеуінен аспанға көтеріп алып,

Бұлғап-бұлғап ол жерге салды дейді.

 

Сәдуақас көтеріп жерге ұрды,

Есі кетіп кәпірлер қарап тұрды.

Сүйектері күлден майда болып,

Жаны тура жаһаннамға барып кірді.

 

Ол кәпірді көтеріп доп қылыпты,

Шоқпармен кәпір басын жоқ қылыпты.

Және бір кәпір келіпті соғысқалы,

Оны дағы найзамен жоқ қылыпты.

 

Оларға Құдай берген таудай талап,

Үшеуі сиынады «бір Алла» деп.

Ол [жерде] Сәдуақас бірме-бірге,

Сексен палуан кәпірді қылды һәлак.

 

Күн кеш болып, барабан қақты дейді,

Өз жайына кәпірлер қайтты дейді.

Үшеуі бір жақсы жерге барып,

Құдайға шүкіршілік қылып жатты дейді.

 

Кәпірлер жиылысып не деседі:

– Бұлар осал болса, бұ жерге келмес, – деді.

Таң атса, біз жабылып ұстайық, – деп,

Бірме-бірге болмас, – деп кеңеседі.

 

Таң көрінді сарғайған көздеріне,

Кәпірлер бет қойды екі ерлеріне.

Жақ-жақтан барабанды кәпір қағып,

Жөнелді ұрысатұғын жерлеріне.

 

Сәдуақас күркірейді күндей болып,

Жердің жүзін басып тұр кәпір толып.

“Жекпе-жек!” деп ақырып Уақас шықты,

Күркірейді мас болған пілдей болып.

 

Кәпірлерге болады заманақыр,

Кәпірлерді қорқытты Уақас батыр.

Түндегі қаулы қылған сөздері бар,

Жекпе-жекке келмейді жалғыз кәпір.

 

Уақас тұрды “қайратым көріңіз” деп,

Шақырыпты “ұрыс қыл біріңіз” деп.

Және бұлт секілді күркірейді:

“Жекпе-жекке біріңіз келіңіз”, – деп.

 

Сәдуақас күндей болып күркірейді,

Кәпірдің бәрі қорқып, қайғы жейді.

Бірме-бірге келмейді жалғыз кәпір,

Даусынан жапырақтай тітірейді.

 

Уақас тұрды шоқпарын қолына алып,

Кәпір келсе ұруға оңтайланып.

Жекпе-жекке кәпірлер келмеген соң,

Сөйлейді Сәдуақас айғай салып:

 

– Кәпірлер, жоқ-ақ екен арың, – дейді,

Өлсең кетер жаһаннамға жаның, – дейді.

Бірме-бірге келуге қорқып тұрсаң,

Жабылыңдар, бір маған бәрің, – дейді.

 

Кәпірлер осы сөзге болады мат,

Жақсы қылып жаратқан оларды Хақ.

Үшбу сөзді айтқан соң Сәдуақас,

Барша кәпір жан-жақтан қояды ат.

 

Құмырсқадай саны көп-ақ орыс,

Барша кәпір өскен жер екен қылып қоныс.

Екі батыр қызбенен, әй, жарандар,

Сол күн бесін болғанша қылады ұрыс.

 

Үшеуі бесінге шейін ұрыс салды,

Кәпірлер қайратына аң-таң қалды.

Сәдуақас, Диләфруз жаралы болып,

Екеуін дінсіз кәпір ұстап алды.

 

Сондай іс түсті Уақас ерлеріңе,

Білгенімді сізге айтпай керілем бе?

Сәдуақас Диләфрузды ұстап алып,

Күн кеш болып қайтыпты жерлеріне.

 

Екі батыр кәпірмен атысты оқ,

Бір-біріне атады зеңбірек доп.

Қыз бенен Сәдуақас қолға түсті,

Ол күн кәпір қырылған қисабы жоқ.

 

Кәпірлер екеуін де ұстап алды,

Патшаның шатырына алып барды.

Сірә, отқа табынған кәпір екен,

Бұларға “табын” деп қысым салды.

 

Кәпірлерге һеш қорқып жалынбайды,

“Табын” деп барша кәпір шуылдайды.

“Ауыздарыңа топырақ, бәдбахт”, – деп,

Ұрысады, кәпірлерге табынбайды.

 

Өздері отты жағып табынады,

Жанған отқа Құдайым деп бағынады.

“Дұшпанымыз тұтамыз бұйрық қыл” деп,

Отқа қарап бас ұрып жалынады.

 

Жарандар, кәпір, әслә, таппас сауап,

Отқа жалынып сөйлейді бәрі қарап.

Кәпірлердің жамандығы артсын үшін,

От ішінде шайтан келіп берді жауап:

 

– Тәңіріңнің сөзін тыңдап отыр, – деді,

Разы болам сіздерден, халқым, – деді.

Далада ол екеуін оқпен атың,

Оқтан жаңбыр жаудырып өлтір, – деді.

 

Қитар патша мұны естіп қуанады,

Шайтан айтқан сөзіне жұбанады.

Оқтан жаңбыр жаудырып өлтіруге,

Он екі мың кәпірлер қамданады.

 

Он екі мың кәпірлер қамданады,

Бас-басына бір-бір садақ оқ алады.

Оқ атқанда ол бұғып қалмасын деп,

Тетіксіз алып шықты бір далаға.

 

Байлап бір далаға тастайды енді,

Өлтіруден екеуі қашпайды енді.

Он екі мың кәпірлер жағын алып,

Оқтан жаңбыр жаудыра бастайды енді.

 

Кәпірлер шуылдасып жиылады,

Оқтан жаңбыр бұларға құйылады.

“Ол кәпірлер оғынан сақтай көр?” – деп,

Бір жаратқан Құдайға сиынады.

 

– Сақтай көр, – деп айтады, иә, Жағыпар,

Және медет қыл, – дейді, – хақ Пайғамбар.

Диләфруз, Сәдуақас осылайша,

Бір Аллаға сиынып жылайды зар.

 

Иманды құл өлгенде ұжмақ табар,

Ол екісі солайша қылады зар.

Ол екеуі солайша жата тұрсын,

Әбілмәжін батырдан алың хабар.

 

Ол жалғыз көп кәпірді шапқан екен,

Кәпір қаны судай болып аққан екен.

Түнде құтпан намазын оқып алып,

Бір далада ол ұйықтап жатқан екен.

 

Кәпір келер деп қорықпайды ұстарына,

Бір Алламенен сеніп күштеріне.

Әбілмәжін сонда ұйықтап жатқанында,

Нұр Мұхаммед кіреді түстеріне.

 

– Неге жаттың қайғысыз, батыр? – дейді,

Тұрып жылдам, міне көр атың, – дейді.

Сәдуақас, Диләфрузды кәпір – дейді,

Оқтан жаңбыр жаудырып жатыр, – дейді.

 

Әбілмәжін ұйқыдан оянады,

“Бұ қалай түс болды?” деп ойланады.

Атына мініп алып тәуекел қылып,

Асынып қаруларын сайланады.

 

Әбілмәжін қарайды жан-жағына,

Бір Құдай, жәрдем бергіл тіл-жағыма.

Қайран болып Әбілмәжін қарап тұрса,

Жылаған дауыс келіпті құлағына.

 

Көп кәпірді ол жүрген қырып-жойып,

Бірінің кесіп басын, көзін ойып.

Бұ шулаған несіне болады деп,

Сол жаққа жүрді батыр бетін қойып.

 

Барса, екеуі байлауда жатқан екен,

Сансыз кәпір оқпенен атқан екен.

Көз жасын бір Құдайым қабыл қылып,

Періштелер оқтарын қаққан екен.

 

Жылағанын бұлардың көзі көрді,

Әбілмәжін батырдың іші күйді.

Қылышын суырып алып “Иә, Алла” деп,

Сансыз қолға ақырып жалғыз тиіпті.

 

Ақырып қалды батыр араласып,

Астын-үстін болыпты кәпір сасып.

Әбілмәжін кәпірді қойдай қырды,

Қалғандары шаһарға кірді қашып.

 

Әбілмәжін соғысты айғай салып,

Кәпір кірді шаһарға қашып барып.

Сансыз қолды Әбілмәжін қырып салып,

Қыз білән Сәдуақасты қалды алып.

 

Пайғамбар үшін қинады олар жанды,

Әбілмәжін сол жерде соғыс салды.

Бір азырақ кәпір шаһарға қашып барды,

Қыз білән Сәдуақасты алып қалды.

 

Кәпірлерді шоқпарменен төпеледі,

Ол түні сансыз кәпір көп өледі.

Сау-саламат екеуін шешіп алып,

Шүкір қылып бұлар да жөнеледі.

 

Үшеуі жад қылады бір Құдайды,

Амандасып бір-бірінен сөз сұрайды.

Бұлақтары жақ-жаққа ағып жатқан,

Бұлар да тапты дейді бір жақсы жайды.

 

Кәпірге бұл үшеуі салды бүлік,

Ол түні сансыз кәпір қалды өліп.

Сол бұлақтан су ішіп, тамақ жеп,

Енді үшеуі отырды шүкір қылып.

 

Оларға жалғыз Құдай қылған жәрдем,

Кәпір жаны орын алар тамұқ нардан.

Ол үшеуі сол жерде жата тұрсын,

Біраз кеңес айтайын Пайғамбардан.

 

Бәлеге қалды киік іздей барып,

Пайғамбар жүр бұларға қайран қалып.

Әбілмәжін, Сәдуақас келмейді деп,

Пайғамбар айтты жұртын жиып алып:

 

– Жақсы болды жиылып келгендерің,

Бар ма еді ат үстіне мінгендерің?

Көп күн болды екеуі келмейді ғой,

Бар ма хабар олардан білгендерің?

 

Көп күн болды, жарандар, келмей олар,

Тамам сонда жиылған сахабалар.

Пайғамбар жұртын жиып сөз сұрайды:

– Бар ма, – деп, – һеш олардан білген хабар?

 

Пайғамбарды Хақ десең таптың сауап,

Күшің жетсе, Меккеге қылшы тәуап.

Өзгелері үндемей тұрған екен,

Бір кісі керуеннен берді жауап.

 

Иман білмес кәпірлер надан екен,

Имансыздар тамұқта қалған екен.

Бір адам Пайғамбарға жауап берді,

Таланған керуеннің адамы екен.

 

– Керуен едік жүрген түзде, – деді,

Үлкен ләшкер жолықты бізге, – деді.

Кәпір екен, біздерді талап алды,

Біз сиынып жыладық сізге, – деді.

 

Ләшкер қойдай керуенді талап алып,

Сонда бізді аяды Жаппар Халық.

Мүбәрак атыңызды ауызға алып,

Шуылдасып жыладық айғай салып.

 

Біз таң қалдық екі адам күштеріне,

Жаңа түсті сол уақиға естеріме.

Үшбу істі бастаған, ей, жарандар,

Екі батыр бар екен іштерінде.

 

Сонда бізге рақым қылды Хақ Тағала,

Жарандар, бұ сөзімді тыңдап қара.

Біздің дауысты естіген соң екі батыр,

Өз қолын қырып салды пәре-пәре.

 

Жылаған ол аяды халімізді,

Ол екеуі қуантты жанымызды.

Сол екеуі өз қолын тамам қырып,

Алып берді ол тартып малымызды.

 

Керуен болып бір сондай көрдік бүлді,

Екі батыр күшіне көңілім толды.

Екеуінің білмедік кім екенін,

Жарандар, ойлап қара енді соны.

 

Қайран қалды бұ сөзге шаһариарлар,

Қайран қалды бұ сөзге сахабалар.

Бастарына мүшкіл іс түскен-ді деп,

Ішінен біледі хақ Пайғамбар.

 

– Қайда, – деп шақырды, – Әли Хайдар,

Бәлеге дұшар болды ғой, жаным, олар.

“Аттан!” деп ер Әлиге жарлық қылды:

“Екеуінен келші, – деп, – алып хабар”.

 

– Қызметің қылайық, ей, жан ата,

Тыңдамасам қызметің болұр қата.

Зұлпықар мен Дүлдүлін мініп алып,

“Ата, бергіл біздерге, – [дейді], – жақсы бата”.

 

Батасын хақ Пайғамбар берді сонда,

Бір Құдай ер Әлиді өзің оңда.

Осылайша батасын бергеннен соң,

Аллаға тәуекел қылып түсті жолға.

 

Бір Құдай пана берсін бастарыңа,

Ұзын ғұмыр ол берсін жастарыңа.

Амандасып ер Әли түсті жолға,

Қанбарды жолдас қылып қастарына.

 

Қанбарды алып ер Әли жүріп кетті,

Ол жолда бес күн, бес түн күндер өтті.

Басы көкке тақалған, ей, жарандар,

Бес күннен соң бір үлкен тауға жетті.

 

Ол тауға жетіп барды Әли батыр,

Бірге барды жолдас болып Қанбар пақыр.

Қарап тұрса, ол таудың арт жағында

Бек тамаша бір бұлақ ағып жатыр.

 

һеш нәрседен қорықпайды Әли сабаз,

Кәпірлер бұ дүниеге болады мәз.

Екісі ол бұлақтан таһарат алып,

Сол жерде алды екеуісі оқып намаз.

 

Қанбарға айтты: – Бұ тауға мінейін, – деп,

Не тамаша бар екен көрейін, – деп.

Қанбарға осы жерде тұр деп айтты,

Тауға шығып, айланып келейін, – деп.

 

Әли кетті ол шығып биік өрге,

Қанбар қалды манағы айтқан жерде.

Тау басында бір үлкен аждаһаны,

Бір күн, бір түн жүрген соң көзі көрді.

 

Демімен ол аждаһа тартып алды,

Жүндей ұшып аузына жетіп барды.

Жұтылар жерге жеткен соң тақсыр Әли,

Зұлпықарын суырып салып қалды.

 

Зұлпықар аждаһаны кетті бөліп,

Екі бөлек ол болып қалды өліп.

Бір тамған қаны жүз мыңнан, әй, жарандар,

Ер Әлимен соғысты дию болып.

 

Зұлпықарын ер Әли қолына алды,

Күн батқанынша диюмен соғыс салды.

Бір тамшы қаны жүз мыңнан дию болып,

Соғысының бәсінен жер қозғалды.

 

Күн батқанша диюмен соғыс болды,

Дию қырылып, қандары судай ақты.

Жалғыз дию қалдырмай қырып болып,

Тақсыр Әли ол күні сонда қонды.

 

Бұрынғының қарашы ерлеріне,

Жан көрінбес Әлидің көздеріне.

Таң атқан соң ер Әли жетіп келді,

Манағы Қанбарды қойған жерлеріне.

 

Қанбарды іздеп ер Әли келе жатыр,

Кәпірге тұтқын болыпты Қанбар пақыр.

Манағы қойған жерге жетіп келсе,

Қанбарды көре алмайды Әли батыр.

 

Ол жерге мың сан кәпір келген екен,

Бір күн, бір түн арада өткен екен.

Сансыз кәпір сол жерде душар болып,

Қанбарды ұстап алып кеткен екен.

 

Ер Әли Пайғамбардың тілін алды,

Тілін алып екеуін іздеп барды.

Осы жерде жоғалып Қанбар кетті,

Қайсы жаққа жүрерін біле алмады.

 

Ер Әли осы жерде қайран қалды,

Жанынан қорқып ер Әли аянбайды.

Пайғамбардың бұрынғы жарлықтарын,

Әли Арыслан осы жерде ойына алды.

 

Расулдың жарлығын қылайын деп,

Бір жаратқан Құдайға жылайын деп.

Қанбарды бір Құдайға тапсырдым деп,

Екі сахаба артынан аяңдайды.

 

Ер Әли жалынады бір Құдайға,

Қанбар байғұс ол кетті әлде қайда.

Бір күн өтіп және түн болған шақта,

Бір нәрсе қатты ақырып болды пайда.

 

Не нәрсе деп қарайды Әли сонда,

Құдай Тағала бастайды мұндай жолға.

Даусыменен жер жарған аждаһадай,

Түнде Әлиге бір нәрсе болды пайда.

 

Сілтейді ер Әлиге келіп найза,

Түнде Әли не екенін танымайды.

Найзасын сілтегенде қағып қалып,

Денесіне жеткермей қылды қайла.

 

Зұлпықарменен бұ дағы қалды шауып,

Өлтіргелі ойлайды ебін тауып.

Зұлпықарменен бұ дағы салған шақта,

О дағы тигізбестен қалды қағып.

 

Бір-біріне екеуі қылды қайла,

Қылыш шауып, сілтейді бек көп найза.

Шоқпарменен және екеуі ұрысады,

Қаруменен һеш нәрсе қыла алмады.

 

Япырым-ай, зұлпықарға нетті дейді,

Қару тастап, бір-біріне жетті дейді.

Ат үстінен бір-бірін аламыз деп,

Жағаларын суырып кетті дейді.

 

Әли батыр жолықты мұндай ерге,

Жеңілмей олар жүр бірме-бірге.

Таң атқанша екеуі алысады,

Аттары жүр тізеден кіріп жерге.

 

Таң атқанша екеуі алысады,

Шоқпар ұрып, қылыштар шабысады.

Бір-бірлерін жеңе алмай қоя беріп

Жай-жайына қайтысып барысады.

 

Жеңілмей бір-бірінен айырылады,

Сөйлесіп бір-біріне қайрылады.

“Зұлпықарменен ол маған не болды?” деп,

Бек қатты Әли Арыслан қайғырады.

 

Сол қайғыны көңіліне алды дейді,

Өзіне таң-тамаша қалды дейді.

Пікір қылып, қайғырып жатқанында,

Әлидің көзіне ұйқы барды дейді.

 

Сол қайғыны алып жатты естеріне,

Өзінің көңілі толмай күштеріне.

“Әй, балам, қайғырма” деп хабар берді,

Нұр Мұхаммед ол кіріп түстеріне.

 

“Ол адамға қайғы жеме, Әли балам,

Әбілмәжін батыр түнде келген саған.

Біріңді-біріңнен сақтады Хақ Тағалаң,

Таң атса жолығарсың тағы да соған”.

 

Әли Арыслан осылайша бір түс көрді,

Нұр Мұхаммед түсінде хабар берді.

Көзін ашса таң атып келе жатыр,

“Иә, Алла” деп орнынан түрегелді.

 

Бұны дос деп алады көңіліне,

Осындай бір түс көрді Әли сонда.

Екі ракағат шүкіріне намаз оқып,

“Иә, Алла” деп мінеді Дүлдүліне.

 

Келе жатып қарайды жан-жағына,

Бір Құдай, жәрдем бергіл тіл-жағыма.

Бір адам намаз оқып, азан айтқан,

Естіледі ер Әлидің құлағына.

 

Азан айтқан ол жаққа түсті жолға,

Бір Құдай батырларды өзің оңда.

Әбілмәжінді көреді жетіп барса,

Намазын жатыр екен оқып сонда.

 

Ер Әли жетіп оған барды дейді,

О да оқып намазын алды дейді.

Арысланды ол танып сәлем беріп,

Көрісіп, құшақтасып қалды дейді.

 

Қуанады бір-бірін танып қалып,

Оларды артық жаратқан Жаппар Халық.

Әбілмәжін, әй, жарандар, ер Әлиді,

Жөнеледі бір шаһарға бастап алып.

 

Кәпірге жалғыз ойран салған екен,

Әбілмәжін бір шаһарды алған екен.

Әбілмәжін шоқпарынан қорыққанынан,

Ол шаһар мұсылман болып қалған екен.

 

Қалай мықты, жарандар, ол шаһбазың,

Сөге көрме сөзімді, болса жазым.

Ер Әлименен шаһарға жетіп келіп,

Қауым болып оқиды таң намазын.

 

һеш нәрседен қорықпайды, батыр олар.

Ашуланып кәпірге ойран салар.

Әбілмәжін батырдан ер Арыслан:

“Сәдуақас қайда?” – деп сұрды хабар.

 

Науадирде қыз білән қойдым, – деді,

Кәпірлермен көп болды ойыным, – деді.

Жалғыз келіп мен мұнда соғыс қылып,

Бұ шаһардың кәпірлігін жойдым, – деді.

 

– Ер Арыслан, сұрасаңыз бұ хабарды,

Науадирде қойғанмын мен оларды.

Кәпірлер ләшкерінің қисабы жоқ,

Көп те болса оларға жоқ зарары.

 

Әбілмәжін бұлайша сөз айтады,

Көп кешігіп тұрмайды, тез айтады.

Екеуі осылайша тез сөйлесіп,

Науадир шаһарына жол тартады.

 

Екеуі жолға түсіп жүріседі,

Науадирге жетіп келіседі.

Науадирде Уақас пенен Диләфрузге,

Сау-саламат бұлар да көріседі.

 

Сәдуақасты көрді көзі Әли Хайдар,

Бұларды о да көрді бейшаралар.

Кәпірдің көптігінен Уақас қорқып,

Жазғытұрғы жаңбырдай жылайды зар.

 

Қорлықтар Уақас көрген бірталай-ды,

Арысланды көрген соң зар жылайды.

Есендік-саулық сұрап ол көрісіп,

Көп шүкірлік қылады бір Құдайға.

 

Шаңдақ басты қап-қара күннің көзін,

Жарандар, тыңдап отыр айтқан сөзім.

Дариядайын толқыны қисабы жоқ,

Кәпір қолы басып тұр жердің жүзін.

 

Жарандар, сол уақытта күн кеш болды,

Кәпірлерге ол жердің жүзі толды.

Есендік-саулық сұрап бір-бірінен,

Үшеуі шүкірлік қылып бірге қонды.

 

Көрді сансыз кәпірдің қамағанын,

Күнәһлі өлсең, қиналар шыбындай жаның.

Таң атып соғысқалы майдан түзеп,

Кәпірлер қағады ұрыс барабанын.

 

Төртеуі сиынып тұр Құдіретке,

“Қолда” деп жалынады Мұхаммедке.

Науафил деген кәпірден бір палуан,

Күндей күркіреп шығыпты жекпе-жекке.

 

Төртеуі кәпірлерге қаттанады,

Бұлар да ұрысқалы аттанады.

Өзін-өзі көтеріп, әй, жарандар,

Ақырып әлгі кәпір мақтанады.

 

– Адам болмас қылышым ұрған адам,

Рүстем Дастандайын бар-ды халім.

Бірме-бірге біреуің маған келсең,

Тірі болып қайтпассыз, кетер сәнің.

 

Науафил деген кәпірден шықты бір ер,

Бек қатты палуан екен Пәруардигар.

Ақырғаннан, япырым-ай, ол кәпірдің,

Көк жаңғырып, қозғалды жеті қат жер.

 

Төртеуін қамап алды мұнша дұшпан,

Кәпір естіп жиылды һәрбір тұстан.

Науафил күндей күркіреп тұрған шақта,

Қарсы шықты алдынан Әли Арыслан.

 

– Мінгенім астымдағы Дүлдүл еді-ау,

Зұлпықарым кәпірді бүлдіреді-ау.

Пайғамбардың күйеуі Әлимін, – деп,

Бұ да өз жайын кәпірге білдіреді-ау.

 

– Нұр Мұхаммед – жәрдемші бабам, – деді,

Тәңірі Арыслан деп ат қойған маған, – деді.

Жұбайым Фатима, жолдасым – төрт шаһариар,

Хасен, Хұсайын – ол менің балам, – деді.

 

Кім қорықпай, қайтып маған ұмтылар, – деп,

Кәпір қор болып қолыма тұтылар, – деп.

Әли Арыслан аужарын айтып бір ақырды,

Кімде-кім иман айтса, құтылар, – деп.

 

Әлидің ақырғанын таң көріпті,

Жекпе-жекті Науафил сән көріпті.

Науафил аттан жығылды ақырғаннан,

Он екі мың кәпірлер жан беріпті.

 

Он екі мың кәпірдей қалды өліп,

Әли сондай ақырды кәрі келіп.

Науафил жығылғанын көзі көріп,

Әбілмәжін тастайды екі бөліп.

 

Әли кетті кәпірменен араласып,

Кәпір толған ол жердің жүзін басып.

Тамам кәпір жабыла ат қояды,

Құрт-құмырсқа, масадай дуылдасып.

 

Жердің жүзін басып тұр кәпір-доңыз,

Кәпір өскен жер екен, қылып қоныс.

Төртеуі де ақырып қолға кіріп,

Бет-бетімен кетіпті қылғалы ұрыс.

 

Ой жерлер қыр, қыр жерлер ой болып тұр,

Кәпірлерге бұл үлкен той болып тұр.

Кәпірлер – қамыс, бұлар от секілді,

Бұлар – қасқыр, кәпірлер қой болып тұр.

 

Көп кәпірлер айырылды жандарынан,

Көп бас бөлек болыпты тәндерінен.

Әли Арыслан жығыпты кәпір туын,

Кәпірдің ат жүрмейді қандарынан.

 

Қитарды Әли Арыслан өлтіріпті,

Төртеуі көп кәпірді зыттырыпты.

Туын жығып падишасын өлтірген соң,

Қалғандары Хаққа иман келтіріпті.

Мұсылман болған төртеуін құрмет қылып,

Бастап алып жөнелді шаһарына.

 

Төртеуі қосылып бірге жүрді,

Шаһардағы бұларды көзі көрді.

Шаһардағы бәрі де дінге кірді,

Патша сарайына барып кірді.

 

Қызық қылып шаһарда қылды тойды,

Шоқынатын суреттің бәрін жойды.

Мәсжид, медресе салдырып, дін үйретіп,

Сарманд деген уәзірді патша қойды.

 

Бірнеше күн дін айтып тұрды сонда,

Бір Құдай батырларды өзің оңда.

Отыз түйе жүк жөнелтіп алтын-күміс,

Қанбарды іздей төртеу түсті жолға.

 

Бір күн, бір түн енді олар жол жүріпті,

Ақылдасып төртеуі бірігіпті.

Бір күн, бір түн жол жүрісіп келе жатса,

Көздеріне бір шаһар көрініпті.

 

Солардан да өтіпті бір дүние сұм,

Көрінеді бір шаһар бек үлкен тым.

Көрінген шаһар жаққа жол тартысып.

Арасында өтіпті үш күн, үш түн.

 

Жарандар, таусылмайтын бұл не жүріс,

Қолда – шоқпар олардың, белде – қылыш.

Шаһарға кірсе, онда һеш адам жоқ,

Іші толған шаһардың алтын-күміс.

 

Шаһарға таң-тамаша қалысады,

Түйеге толғанша алтын салысады.

Иесі жоқ шаһарда сол төртеуі,

Жатып біраз тыныштық алысады.

 

Шаһарға таң қалады бұлар сонда,

Нұр Мұхаммед, бұларды өзің оңда.

Ұйықтап алып, сиғанша алтын алып,

Аллаға тәуекел қылып, түсті жолға.

 

Шаһардың алтынына қалады таң,

Бұлардан басқа онда һешбір жоқ жан.

Жарты күн жол жүрісіп келе жатса,

Будақ-будақ алыстан көреді шаң.

 

Бұлардың көздеріне көрінеді шаң,

Жағыма жәрдем бергіл, иә, Сұбхан.

Керкүдән деген астына мініпті аң,

Ол шаңнан шыға келді [бір] адам.

 

Қарап тұр ол адамның сөздеріне,

Жетіп келді бұлардың өздеріне.

– Жандарыңнан безген неткен жандарсың, – деп,

Бұларды тіпті алмайды көздеріне.

 

Қырармын дию, пері жын да болса,

Қанжар – белде, шоқпарым – қолда болса

Ақырады: – Қойман, – деп, жалғызыңды,

Бір-біріңнің жаныңыз мың да болса.

 

Ол палуан жолы түсіп жатқан екен,

Жолыққанды шөптей-ақ қаққан екен.

Мұсайып палуан кәпір екен, өзі дінсіз,

Шойын шоқпары сегіз жүз батпан екен.

 

Шоқпарымен ер Әлиді келді де ұрды,

Әли Арыслан қалқан тұтып, қарап тұрды.

Шоқпардың салмағы қол күшіменен,

Дүлдүлі тізесінен жерге кірді.

 

Тізесіне шейін Дүлдүлі кірді жерге,

Әли Арыслан жолықты сондай ерге.

Зұлпықарын шабады, кәр қылмайды,

Сексендей қару қылды бір-біріне.

 

Бір-біріне сілтесті және найза,

Қаруменен һеш нәрсе қыла алмайды.

Бірталай ат үстінен аударысып,

Тағы да аттан бір-бірін ала алмайды.

 

Ашуланып ер Әли іші күйді,

Ашуланып ер Әли күшін жиды.

Ақырып, киімдерін түгі тесіп,

Көтеріп Мұсайыпты жерге ұрды.

 

Үшеуі тұр сиынып, оңтайланып,

Батты жерге Мұсайып кәпір, көзі жайнап.

Өлтірмеді мұсылман болар ма деп,

Тас қылып қол-аяғын алды байлап.

 

Мұсайып ол байланып түсті қолға,

Өз атына артады оны сонда.

Байлаулы Мұсайыппен бесеу болып,

Қанбарды іздей тағы да түсті жолға.

 

Тау басында екеуі ауға шықты,

Қанбар байғұс мұңлық болып жауға кетті.

Бір күн, бір түн бесеуі жол жүрісіп,

Тағы да бір үлкен, биік тауға жетті.

 

Ол тауда біраз ғана тыныштық алды,

Тыныштық алып, тағы да жүріп кетті.

Күні-түні он бес күн жол жүрісіп,

Хиуаранның шаһарына жетіп кепті.

 

Шаһардың жандарында тұра қалды,

Тұрайық деп кеңесті құра қалды.

Аттарынан түсті де тыныштық алды,

Қанбар болса шаһардан сұрағалы.

 

Саудагер деп ойлайды енді олар,

Айбат білән қарайды Әли Хайдар.

Әлидің тұлғасына қайран қалып,

Шаһар халқы падишаға берді хабар:

– Бұ дүниеде, падиша, теңдесі жоқ,

Көрер болсаң ішінде бір жігіт бар.

 

– Олай болса көрейік ақыр, – дейді,

Жолдасқа лайық болмасын батыр, – дейді.

Лайықпенен оны жіберейін деп,

Көруге жарлық айтып, шақыр, – дейді.

 

Қаруларын асынып жандарына,

Тәубе қыл, мұсылмандар, жан барында.

“Патшамыз сіз тақсырды шақырады”, – деп,

Келіпті ер Әлидің алдарына.

 

“Құп болар” деп кәпірмен кетті жүріп,

Зұлпықарын байланып, Дүлдүл мініп.

Патшаға жетіп барып, қайран қалды,

Дүниеде салтанатын артық көріп.

 

Таң қалар ол патшаға батыр Әли,

“Патшалыққа лайық, – дейді, – пәлі”.

Сол жағында – ол сансыз сұлтандары,

Оң жағында – саны жоқ отыр ханы.

 

Оң жағында отырған көп хандары,

Сол жағында саны жоқ сұлтандары.

Айналасын қамаған, әй, жарандар,

Аждаһадай ақырған палуандары.

 

Жарандар, құлақ сал кеңесіме,

Келген Әлиді ол патша көрмесін бе.

Арысланды көрген соң падишаның,

Тітіреу пайда болыпты денесіне.

 

Ер Әли мұндай жерге жолықты кез,

Жалғызбын деп қорықпайды, сірә, һәр кез.

Тұла бойы қалтырап кеткен патша,

“Кімсің?” деп ер Әлиден сұрайды сөз.

 

– Шақырғанда тартынбай келіп кірдің,

Не естідің, не білдің, нені көрдің?

Атыңыз кім, жол болсын енді өзіңе,

Қайдан келе жатырсың, қайда жүрдің?

 

– Әй, патша, менің айтқан сөзім ұста,

Саудагермін, қосым бар осы тұста.

Атымызды сұрасаң, Қашимшим-дүр,

Күнбатыстан барамын күншығысқа.

 

– Әй, батыр, сөзіме аң-таң қалармысың,

Күншығысқа жол тартып барармысың?

Әли үшін он мың қол жіберіп едім,

Құлын алып келді, танырмысың?

 

Әлиді таппай, құлын келді алып,

Таппай қайтты, Әлиді іздей барып.

Әлидің құлы ма екен, өзі ме екен,

Білсеңіз айырып бер, соны танып?

 

– Ол, сірә, Әли құлы болмас, – дейді,

Падиша өзіңіз де ойлашы, – дейді.

Әлидің құлы болса мен танырмын,

һеш жанға Әли оны қоймас, – дейді.

 

Әли деген ол асқан бір батыр, ер,

Құлы болса жақсы қылыпсыз, сақтай көр.

Әлидің құлы болса жанға қоймас,

Жақсы қылып сақтаңыз, әлі-ақ келер.

 

Жер жүзін Әли кезген Дүлдүлменен,

Патша “Қанбарды келтір” деп жарлық берген.

Патша айтқан соң Қанбарды алып келді,

Қол-аяғын байлаған шынжырменен.

 

Қанбарды ер Әлидің көзі көрді,

Шынжырмен байлап қойған Қанбар ерді.

Бермеді кәпірлерге бұлар сырды,

Сыр берместен, үндемей қарап тұрды.

Кәпірлер қарасып тұр сонда бәрі,

“Зынданға таста” дейді, ол Қанбарды.

 

Қанбарға келді патша ашулары,

Бір зынданы бар екен салатұғын.

Кімде-кімнің көп болса күнәһлары,

Қанбарды сонда апарып салды кәпір,

Ол зынданның түбі жүз сексен қары.

 

Ер Әли сабырлықпен ой ойлаған,

Көп кәпірлер қуанып, той тойлаған.

Тыс жақтан естиді бұлар дауыс,

Шуылдасып, жыласып, ойбайлаған.

 

Шуылдасып, жыласып жетіп келді,

“Қашимшим атынан жетпіс кісі өлді.

Қашимшим аты біреуді тірі жұтты” деп,

Жыласып падишаға хабар берді.

 

Патша бұған аң-таң қалып тұрды,

Жылағанын бұлардың көзі көрді.

“Қашимшим аты тыста бүлік салып,

Кәпірден жетпіс кісіні қырды”  дейді.

 

Хабар берді бұлайша падишаға,

Ер Әли сиынып тұр «бір Алла»ға.

Патша хан-сұлтанын жиып алып,

Ат көргелі шығыпты тамашаға.

 

Көргелі тамам кәпір қамданады,

Білдірмеді өз-өзін сонда Әли.

Көрсе, Дүлдүл кәпірді қырып жатыр,

һеш жан бармай қасына, таң қалады.

 

Бәрі шулап: – Бұ қалай ат? – деп айтты,

Қашимшим, бір ақылды тап, – деп айтты.

Патша көріп атын тамаша ғып,

Қашимшим: – Осы атыңды сат, – деп айтты.

 

– Пұлына мұның сатып батамын, – деп,

Бұ шаһарда сауда қылып жатамын, – деп.

Ер Әли падишаға жауап берді:

– Бәсі келсе, атымды сатамын, – деп.

 

һеш өнерден құр емес атың, сірә,

Атыңның артық көрдім затын, сірә.

Падиша ер Әлиге сөз айтады:

– Атыңның лайықтап хақын сұра.

 

Дүлдүлін батыр Әли[дің] сатып салды,

Падишадан бір қалта алтын алды.

Ер Әли қалта алтынды қолына алып,

Дүлдүлінің қасына жетіп барды.

 

Таң қалды ерлік патша қылғанына,

Атын сатып, ол жаяу болғанына.

Ер Әли бір қалта алтынды алып барып,

Дүлдүлінің сыбырлайды құлағына:

 

– Білдің бе, сені орысқа бергенімді,

Бір қалта алтын алып келгенімді.

Өкпелеме, бір түгіңе дүние алман,

Кәпірлерге көрсетемін ерлігімді.

 

Кәпірдің Дүлдүл қалды албарында,

Әли Арыслан жалынды Жаппарына.

Дүлдүлді сатып бір қалта алтын алып,

Әли келді жолдасының жандарына.

 

Ер Әли жаяулап қайтады енді,

Осылайша Дүлдүлін сатады енді.

Әбілмәжін, Сәдуқасқа жетіп барып,

Көргенін бастан-аяқ айтады енді.

 

Енді олар бір Құдайға сиынады,

Кәпірлер құмырсқадай жиылады.

Әли сатып кеткен соң әлгі Дүлдүл,

Тыңдап тұр, ол кәпірге не қылады.

 

Ұстағалы атшылар барды қамап,

Бәрі де жетектеуге қылды талап.

Падишаның он екі атшыларын,

Ол Дүлдүл бір тепкеннен қылды һәлак.

 

Дүлдүл енді тулайды қызып-қызып,

Кімін теуіп, кімінің басын үзіп.

Жүз жетпіс кәпірді һәлак қылды,

Ойран қылды шаһардың ішін бұзып.

 

Падиша дал болады қайран қалып,

Дүлдүл жүр ол шаһарға ойран салып.

Падиша ер Әлиге хабар салды:

“Қашимшим кете көрсін атын алып”.

 

Әли келіп Дүлдүлді шақырады,

Қолын бұлғап, Дүлдүлге “келгіл” дейді.

Дүлдүл көріп Әлиді құрмет қылып,

Әлидің аяғына бас ұрады.

 

– Әй, батыр, көңілім толды сөзіңізге,

Таң қалдым ерге біткен жүзіңізге.

Патша мақтап Әлиге қайран қалды:

– Бәрәк Алла атыңыз менен өзіңізге.

 

Бұ іске, Қашимшим, қайран қалдым,

Ерлік қылып атыңды сатып салдың.

Көңілім разы болды ғой өнеріңе,

Алтынымды һәм бердім, атыңды алсаң.

 

Дүлдүлін мініп алды үстіне енді,

Дүлдүлден тамам кәпір қашты ма енді.

Бір қалта алтын алып, Дүлдүл мініп,

Әли келді жолдасының қасына енді.

 

Дүлдүлін мініп Әли қамшы басты,

Қасына барып, көңілі судай тасты.

Әуелі шығарғалы Қанбар жасты,

Қостағы үшеуіне ақылдасты.

 

Әли айтты: – Зынданға барайын, – деп,

Арқан салып Қанбарды алайын, – деп.

Бұларға “сабыр қылып тұр” деп айтты,

Соғысты келгеннен соң салайын, – деп.

 

Үшеуі “жарайды” деп қалды сонда,

Дүлдүл мініп, Зұлпықар алды қолға.

“Мен келгенше соғыспай тұрыңыз”, – деп,

Қанбарды іздей ер Әли түсті жолға.

 

Зынданға жетіп келді бір заманда,

Зұлпықар менен Дүлдүлін қояды анда.

“Қанбарды өзім алып шығарам”  деп,

Ер Әли өзі кірді ол зынданға.

 

Ер Әли өзі кірді ол зынданға,

Әбілмәжін қостағы кетіпті аңға.

Кәпірлер Диләфруздің көркін көріп,

Патшаға хабар берді барып таңға.

 

Әли батыр зынданда жатады енді.

Әбілмәжін құлан-бұлан атады енді.

Кәпірлер көріп қызды қайран қалып,

Патшаға бұл хабарды айтады енді:

 

– Жан көрдік, патша, бір ай жүзді,

Жалғаншы деп ойлама, тақсыр, бізді.

Саудагерлер қасында, тақсыр патшам,

Көріп келдік күн жүзді біз бір қызды.

 

Патшаға осылайша хабар берді,

“Күң шығар, сатып әкел!” деп бұйрық айтты.

– Бұ қызыңды сатамысың? – деп ол кәпірлер,

Сәдуақас қасына жетіп келді.

 

– Қатынды бар ма санаңда сатпақ, – дейді,

Неге келдің, әдепсіз, қақтап, – дейді.

– Бұ менің қатыным-дүр, әй, кәпірлер,

Ұятсыз, кетің әрмен, бетпақ, – дейді.

 

Патшаға қайтып барды енді олар,

Осының түбі жаман ойран болар.

“Қатыным” деп ол айтып ұрысты” деп,

Патшаға осылайша берді хабар.

 

Шақырады, жарандар, ашуын сол,

Құмырсқадай патшаның ләшкері мол.

Патша “тартып әкел” деп жарлық қылып,

О қызға аттандырыпты жеті мың қол.

 

Бұ қолды Уақас батыр көзі көрді,

Майданға кіріп жалғыз көбін қырды.

Қолдың көбі қырылып, жете алмай,

Қалғандары шаһарға қашып кірді.

 

Ашуланды падиша тағы да тым,

Солардан да өтіпті бұ дүние сұм.

“Өлтіріп, қызды тартып алып кел” деп,

Ләшкер тағы жіберді жиырма мың.

 

Уақас жалғыз кәпірлерге араласты,

Кәпір қанын ол жерде судай шашты.

Соғыстың басымынан күннің көзін,

Бір-бірін көре алмайды, шаңдақ басты.

 

Қыз да ұрыс қылғалы оңтайланды,

Кәпірлер Сәдуақасқа аң-таң қалды.

Байлауда Мұсайыптың іші күйіп,

Сонда қызға бір сөзді айтып салды:

 

– Әйелде көп бола ма күш, – деп айтты,

Бұ сөзімнің мәнісіне түс, – деп айтты.

Бұларменен соғысты мен салайын,

Диләфруз, қол-аяғым шеш, – деп айтты.

 

Қыз айтты: – Осы күнде сен де дұшпан,

Әли батыр байлаған, тіпті, шешпен.

Қол-аяғың шешейін, иман айтып,

Шын көңіліңмен, Мұсайып, бол мұсылман.

 

– Оның рас, осы күнде мен де дұшпан,

Имансыз ақыретте болар пұшман.

Диләфрузым, білгеніңше үйрет иман,

Не деп айтсам, болармын мен мұсылман?

 

Қыз үйретіп, мұсылман болып қалды,

Иман нұры көңіліне толып қалды.

Хақ мұсылман болғанын білді де қыз,

Мұсайыптың қол-аяғын шешіп алды.

 

Сегіз жүз батпан шоқпарын қолына алды,

Кәпірлер мұны көріп қайран қалды.

Ақырып “Иә, Расул Алла, иә, Алла” деп,

Мұсайып кәпірлермен соғыс салды.

 

Мұсайып шақырады кәрі-жынын,

Қол-аяқтан шешкен соң ол шынжырын.

Кәпірлердің қанынан ат жүрмейді,

Мұсайып жоқ қылыпты жеті мыңын.

 

Мұсайып тақсыр асқан батыр күшті,

Кәпірлерге көрсетті теперішті.

Қалған кәпір шаһарға қашып кірді,

Мұсайыпқа жетпіс жерден жара түсті.

 

Таусылмайтын көрген жоқ мұндай елді,

Қалжыратты он екі қайран ерді.

Жердің жүзін басқан кәпір тағы келді,

Үшеуі де соғысқа бірдей кірді.

 

Кәпірден және он мыңды қырып салды,

Аттары өліктерден жүрмей қалды.

Үшеуі жаралы болып қалжырады,

Қыз білән екі батырды ұстап алды.

 

Кәпірлер үшеуін де ұстап алды,

Кәпірлерге тұтқын болып олар қалды.

Патша әлгі қызбен ойнаймын деп,

Алтынды бір аулақ үйге алып барды.

 

Қыз жалынып жылайды бір Құдайға,

“Медет қыл” деп жылайды һәм Пайғамбарға.

Осы қыздың тілегі қабыл болып,

Қыз жанынан бір аждаһа болды пайда.

 

Жұтқалы патшаға ұмтылады, аузын ашып,

Қыз сонда қуанады судай тасып.

Қыз түгіл, жанымен қайғы болып,

Падиша ессіз болып, шықты қашып.

 

“От жақ” деп бұйрық берді тамам жұртқа,

Есі кетіп, ол қашып шығып сыртқа.

“Дұшпанымыз тұтыпсыз, бұйрық қыл”  деп,

“Құдайым” деп бас ұрды жанған отқа.

 

Патша қыздан кереметті мұндай көрді,

“Құдайым” деп жалынып отқа келді.

“Ол үшеуі сиқыршы, өлтірің” деп,

От ішінен шайтан келіп хабар берді.

 

– Ол үшеуі сиқыршы, қас, – деп айтты,

Жақын бармай, жанынан қаш деп, – айтты.

Сіздерден, халайықтар, разы болам,

Жұртты бұзар, дарға ас, – деп айтты.

 

Патшаның осы сөзге көңілі толды,

Саны жоқ кәпірлерден жиды қолды.

Шайтанды білмей кәпір Құдайым деп,

Енді үшеуін дарға аспақ болды.

 

Иманды құл өлгенде ұжмақ табар,

Үшеуі жата тұрсын, әй, жарандар.

Манағыда ол кеткен іздеп Қанбар,

Әли Арыслан батырдан алың хабар.

 

Әли көрген зынданда қиындық көп,

Қанбарды шығарыпты батыр ептеп.

Қанбарды ол зынданнан алып шықса,

Қойған жерде зұлпықары мен Дүлдүлі жоқ.

 

Фируз, Нәһар, Жәмшид патша келген екен,

Мың қолмен аң аулап жүрген екен.

Бұлар осы зынданға душар болып,

Иесіз ат, қылышты көрген екен.

 

Бұлар көріп қалыпты тамашаға,

Бір ат пен қылыш тұр оңашада.

Екі патша Дүлдүлді ұстағалы,

Мың сан кәпір айналып қамасады.

 

Дүлдүл тістеп зұлпықарды, аспанға ұшты,

Дүлдүлден кәпір көрді мұндай істі.

Ұстай алмай кәпірлер қайтып кетті,

Дүлдүл ұшып бір алыс жерге түсті.

 

Ұшып Дүлдүл түсіпті жырақ жерге,

Батырлар душар болды мұндай елге.

Фируз патша аң аулап жүрген екен,

Дүлдүл мен қылышты о да көрді.

 

О да көрді Дүлдүлді ұстағалы,

Мың сан кәпір Дүлдүлді ол қамады.

Зұлпықарын тістемей ұшып кетті,

Дүлдүл кетті, зұлпықар сонда қалды.

 

Дүлдүл түсті бір жерге ұшып барып,

Кәпірлер қалды оған аң-таң қалып.

Дүлдүл өзі ұстатпай ұшып кетті,

Зұлпықарды Фируз да кетті алып.

 

Фируз патша зұлпықарды алады енді,

Суыра алмай қайранға қалады дейді.

Суыра алмай жанына салып қойып,

Фируз көзі ұйқыға барады енді.

 

Құдайдың таң қаласың істеріне,

Әлидің жан шақ келмес күштеріне.

Фируз патша ол ұйықтап жатқанында,

Әли Арыслан кіріпті түстеріне.

 

“Дүлдүл менен зұлпықарым менің” деді,

Кәпірлік, иман білсең, дінің” деді.

Үмітің болса Хақтан ұжмақ үшін,

“Пайғамбар – Хақ”  деп дінге кірің” деді.

 

Фируз патша осылайша бір түс көрді,

Әли Арыслан осылайша хабар берді.

Көңіліне иманның нұры толып,

Көрмейінше Фируз да дінге кірді.

 

Құдайым оған салды жақсы ойды,

Кәпір дінді ол қолдың бәрі жойды.

Дүлдүлдің қастарына зұлпықарды,

Мұсылман болып апарып бұлар қойды.

 

Кәпірдің қара сансыз жиылғанын,

Батрылар төкті сансыз кәпір қанын.

Зынданнан шықса Дүлдүл, зұлпықар жоқ,

Жамағат, тыңда Әлидің не қылғанын.

 

Әли бақты қайран болып жан-жағына,

Бір Құдай, жәрдем бергіл тіл-жағыма.

Есі кетіп, ер Әли қарап тұрса,

Шуылдаған дауыс келіпті құлағына.

 

Зынданда Әли көрген қиындық көп,

Қосқа қарай жүріпті олар беттеп.

Қосқа келсе, өліктен таулар болыпты,

Жолдасының ол қоста жалғызы жоқ.

 

Көрсе, кәпір таудай болып көп өліпті,

Қостағы бір бәле кез келіпті.

Әли Арыслан сол жерде қайран қалып,

Манағы дауыс жаққа жөнеліпті.

 

Дауыс жаққа ер Әли енді жүрді,

Шуылдаған дауысқа жетіп келді.

Мұсайып, Уақас пенен Диләфрузды,

Дарға асып жатқанын көзі көрді.

 

Ер Әли қаһарланып айғай салды,

Құлағына Дүлдүлдің даусы барды.

Он екі күндік жерден дауысын танып,

Зұлпықарды  тістеп алып жетіп қалды.

 

Әбілмәжін де бек асқан батыр екен,

Олардың жалғыз жүрген салты ма екен?

Әли Арыслан ол айғай салған шақта,

Диюларменен соғысып жатыр екен.

 

Әбілмәжіннен диюдың көбі өлді,

Ер Әлидің дауысын о да білді.

Қырып жүрген диюын о да тастап,

Көз жұмғанша сол дарға жетіп келді.

 

Дар астына екеуі қылыш ұрды,

Ол жиылған кәпірдің бәрін қырды.

Сәдуақас, Мұсайып, қыз үшеуін,

Сау-саламат кәпірден халас қылды.

 

Төртеуі қосқа келді жолға түсіп,

Қуанады Қанбарменен һәм көрісіп.

Бесеуі бір Құдайға шүкірлік қылып,

Отырады асын жеп, суын ішіп.

 

Хиуаран патша бұларға қайран қалды,

Не қыларын бұларды біле алмады.

“Бір айтатын сөзім бар, Қашимшим” – деп,

Патша ер Әлиге кісі салды.

 

Патшаның қара ақылының молын енді,

Шақырған соң ер Әли атқа мінді.

Жасырып палуандарын патша қойды,

Әлидің келетұғын жолына енді.

 

– Түсірейік Қашимшимді қайлаға, – деп,

Келсе қылыш, мылтық, найзала деп.

Палуандарға беріпті темір арқан,

Бұғып тұрып, тұзақтап, байлап ал деп.

 

Палуандар жасырынып қалысады,

Қылыш, арқан қолына алысады.

Ер Әли хабары жоқ келе жатқан,

Тұзақ салып, қылышпен шабысады.

 

Арысланның қарап тұр ойынына,

Кәпірлер жабылады бәрі сонда.

Қылыш шабылып басына ер Әлидің,

Жетпіс арқан түсіпті мойынына.

 

Тұзақ салып, жабылып кәпір тартты,

Ер Әлидің басына қылыш шапты.

Ақырып жетпіс арқанды быт-шыт қылып,

Шын атын кәпірлерге сол жерде айтты.

 

Зұлпықармен палуанның бәрін қырды,

Жетпіс арқанды бір тартып, пәре қылды.

“Әли – менмін, қайтып кәпір ұстарсың”, – деп,

Жайын, кебін айтуға қарап тұрды:

 

– Атам – Мұхаммед, жолдасым – төрт шаһариар.

Халал жұфұтым – Фатима, білсеңіздер,

Соғыстағы бір атым Әли Хайдар,

Қылышым үш: – қамқам, самсам һәм зұлпықар.

Дүлдүлім айшылықты алты басар,

Қайтіп мені аларсың, әй, кәпірлер.

 

Әли осылайша сөз айтып, шығып кетті,

Қостағы қалғандар жетіп келді.

“Қашимшим емес, бұ келген Әли екен” деп,

Патша Хиуаранға хабар жетті.

 

Патша осы іске қайран қалды,

Қырық күндей төрт жақтан жиды қолды.

Жақ-жақтан қисабы жоқ ту көрініп,

Қайыстырып келеді қара жерді.

 

Жарандар, ол бесеуі жатсын сонда,

Бір Құдай, батырларды өзің оңда.

Пайғамбардан айтамын біраз кеңес,

Құлақ салып, жарандар, сөзім тыңда.

 

Бұ сөзімді тыңдаңыз, әй, жарандар,

Пайғамбармен отыр екен шаһариар, сахабалар.

“Бір Аллаң сәлем айтты”, – деп Пайғамбарға,

Жәбірейіл бір күн келіп берді хабар.

 

– Иә, Мұхаммед, сәлем айтты саған Құдай,

Асығып келіп тұрмын мен де бұлай.

Көктегі сансыз толған періштелер,

Салауат айтты, – дейді, – шулай-шулай.

 

Айтсам келген жұмысым білерсің, – деп,

Құдіретін бір Алланың көрерсің, – деп.

Бір Аллаң жарлық етті: – Мәлікаждарды,

Бас қылып, ер Әлиге жіберсін, – деп.

 

Хиуаранның үстіне барсын, – дейді,

Әлиге қосылып соғыс салсын, – дейді.

Хауарзамин дегенде Жәмшид патша,

Оның дағы шаһарын алсын, – дейді.

 

Жәмшидтің бар бір үлкен темір шаһары,

Ойран қылсын, – деп айтады, – тағы оларды.

Мәлікаждарды бас қылып қол аттандыр,

Мұхаммед достым, Алланың бұ хабары.

 

Осылайша білдірді айтып-айтып,

Жәбірейіл айтты дағы кетті қайтып.

Мәлікаждар жөнелді ер Әлиге,

Қырық мың қол жиып алып, шеру тартып.

 

Осылайша Мәлікаждарды хабарлады,

Қырық мың қолмен Мәлікаждар жөнеледі.

Енді олар солайша бара тұрсын,

Тыңдаңыз, ер Әлиден сөз келеді.

 

Жарандар, тыңдап отыр енді сөзім,

Келістіріп сөйлейтін болды кезім.

Хиуаран қолы Әлиді қамап алып,

Қайыстырып жатыпты жердің жүзін.

 

Бесеуі қолды көріп қайғырады,

Қорыққанынан Аллаға зар жылайды.

Қолды көріп, бір өзің қуат бер деп,

Мінәжат қылып ер Әли зар жылайды.

 

Жарандар, естідің бе Әли сөзін,

Шаңдақ басты қап-қара күннің көзін.

Бесеуі де Аллаға зар жылайды,

Құмырсқадай басты кәпір жердің жүзін.

 

Кәпір соқты ол ұрыс барабанын,

Ұрысқа бұлар да жиды қамын.

Адина Масқара деген ол кәпірлер,

Жекпе-жекке шығарды бір палуанын.

 

Жүз батпан күрзісі бар қолдарында,

Лат, Манатқа “қолда” деп жалбарынады.

Ақырып Адина Масқара шыққанында,

Мұсайып ғазы шығыпты алдарына.

 

Мұсайыпты ол соқты жүзіқара,

Тұта берді қолына қалқан ала.

Адина Масқараның шоқпарынан,

Мұсайыптың қалқаны болды пәре.

 

Екеуі бір-бірлерін ұрысады,

Қарудан һәрбір қайла қылысады.

Қарумен һешнәрсе қылыса алмай,

Қайран болып екеуі де тұрысады.

 

Жағаласып, аттан түсіп бек көп жүрді,

Мұсайыпқа Құдайым жәрдем қылды.

Адина Масқараны жерге ұрды,

Күл-күл болып жаһаннамға жаны кірді.

 

Мұсайыптың ойыны бар алуан-алуан,

Кәпірлер қайратына аң-таң қалған.

Күн батқанша Мұсайып бірме-бірге,

Кәпірден һәлак қылыпты жетпіс палуан.

 

Кеш болған соң барабан кәпір қақты,

Соғыстан кеш болды, күн де батты.

Екі ләшкер бір-бірінен айырылысып,

Қайтысып жай-жайына барып, жатты.

 

Түнде тыныштық екі қол алысады,

Күндіз ұрысып, қылыштар шабысады.

Таң атып, екі жақтан майдан түзеп,

Ұрысатұғын жеріне барысады.

 

Кәпірлер жайылады құрттай қайнап,

Кәпір шықты жекпе-жекке қару сайлап.

Ол күні бірме-бірге Әбілмәжін,

Жетпіс палуан кәпірді алды байлап.

 

Кәпірлер шыдамайды ерлеріңе,

Қылыштарын байлаған белдеріне.

Күн кеш болып, барабан тағы соғып,

Қайтады қайтатұғын жерлеріне.

 

Келер күні майданға тағы барды,

Ол күн Сәдуақас даярланды.

Күн батқанша Сәдуақас бірме-бірге,

Жетпіс палуан кәпірді байлап алды.

 

Бесеуі жалынады Құдайына,

Үзілмей соғыс болды ұдайына.

Күн кеш болып, барабан тағы соғып,

Екі ләшкер қайтады жай-жайына.

 

Бұлардан кауіп қылады кәпірлер сұм,

Бірме-бірге келуден қорқады тым.

“Таң атса, – деп патша жарлық қылды,

Бір-біріне ат қой”, –  деп он екі мың ерді.

 

Таң атып ол Мұсайып тағы кірді,

Мұсайыпты кәпірлердің көзі көрді.

Мұсайыпқа келуге бата алыспай,

Қойдай ғана ұйлығып қарап тұрды.

 

Кәпірлер һеш келмейді бірме-бірге,

Қорқу салды Мұсайып батыр мұнша елге.

Жекпе-жекке кәпірлер келмеген соң,

Мұсайып бір сөз айтты кәпірлерге:

 

– Мен тұрмын жалғыз келіп алдарында,

Ұрысуға жисаңшы қамдарыңды.

Бірме-бірге қорықсаңыз, бәрің жабыл,

Жаһаннамға жіберем жандарыңды.

 

Мұсайып батыр қарамайды тірі жанға,

Тамам кәпір жабыла соғыс салды.

Мұсайып жалғыз өзі соғыс қылып,

Үш мың кәпірді жіберді жаһаннамға.

 

Кәпір, әслә, қырудан таусылмайды,

Бесеуі де кәпірлерге салды найза.

Кәпірдің өлігінен ол күн қырылған,

Әй, жарандар, болыпты таулар пайда.

 

Күн кеш болып кәпірлер тағы қайтты,

Бесеуі де орнына барып жатты.

Хиуаран патша Жәмшид патша інісі екен,

– Біздер ойран болдық, – деп хабар айтты.

 

Хабар барса, қол жібер бізге, – деді,

Дұшпан қатты көрінді көзге, – деді.

Хатпен хабар айттым, сақтана көр,

Бізді алған соң, ол бармақ сізге, – деді.

 

Жәмшидтің хаты жетеді қолына енді,

Ашуланып сыймайды тонына енді.

Екі жүз мың палуанға Имлақты басшы қылып,

Хиуаранның түсірді жолына енді.

 

Бірнеше күн жүріп, бұлар кетті-ау,

Бірнеше түн арада күндер өтті-ау.

Екі жүз мың палуанды Имлақ бастап,

Хиуаранның шаһарына жетіп кепті-ау.

 

Келген соң қуанышты болысады,

Қайғыны көңілдегі жойысады.

Бәрәк Алла, хош келдің, қуаныш қылып,

Шаттық бірлән ол түнде қуанысады.

 

Патша айтты: – Тыңдап отыр сөзімізді,

Тез келген тәуір көрдім өзіңізді.

Жабыла бәрің бірдей ұрыс қылың,

Бірме-бірге барудан безіңіз-ді.

 

– Солай жарлық қылдың ба, жаным, сірә,

Бұ дұшпаннан түңілеміз арың, сірә.

Біз келген соң, падиша, қайғы жеме,

Жалғыздың қоймаспын жанын, сірә.

 

Кәпір қорықты соғыста бірме-бірден,

Имлақ соғыс қылды жолдасымен бірге келген.

Күн батқанша бек қатты соғыс қылды,

Батырлар жаралы болды жетпіс жерден.

 

Кәпірлерді жапырады қырып, жойып,

Бір-біріне жатады барып, қонып.

Бесеуі жарасына дәрі жағып,

Бір Аллаға жатады шүкір қылып.

 

Ер Әли қорықпайды, өзі мықты,

Ұрысып көп кәпірді жерге тықты.

Әли кіріп майданға бір ақырды,

Он екі мың кәпірдің жаны шықты.

 

Ол күні батыр Әли соғыс салды,

Жер жүзіне ағызды судай қанды.

Өзгелері жаралы болып тауға шықты,

Кәпірлер төбе-төбе өліп қалды.

 

Бесеуі жад қылады бір Құдайды,

Тау басында бесеуі алды жайды.

“Бір Алла, бізге жәрдем бер өзің” деп,

Бесеуі таң атқанша зар жылайды.

 

Кәпірлерге ол толған жердің жүзі,

Қараңғы болды шаңмен күннің көзі.

Таң атып өзгелері қалжырапты,

Ер Әли соғыс қылыпты жалғыз өзі.

 

Жердің жүзін ол басқан кәпір екен,

Жалғыз соғысқан Арыслан батыр екен.

Кәпірлердің оғынан жан таба алмай,

Ер Әли жалғыз соғысып жатыр екен.

 

Бір Құдай, ер Әлиді өзің сақта,

Жалғыз соғысқан мың санмен соны мақта.

Күншығыстан бірталай шаң көрінді,

Арыслан бұлайша ұрысып жатқан шақта.

 

Бір Құдай, ер Әлиге өзің жар бол,

Бірталай ләшкер екен көрінген сол.

Шаң ішінен бірнеше ту көрініп,

Сол жақтан жетіп келіпті сексен мың қол.

 

Баяғы зұлпықарды көрген екен,

Зұлпықарды көріп, дінге кірген екен.

Мұсылман болып ол патша қолын жиып,

Арысланды көргелі келген екен.

 

Кітаптың тап осылайша  хатын айтсам,

Мұсылман болып келгендер санын айтсам.

Мирзинһар шах, Фируз, Шаһаур патша,

Үшеуінің осылайша атын айтсам.

 

Жалғыз жүрген Әлиді бұлар көрді,

Арыслан асығам деп жылдам жүрді.

Сексен мың қолымен бұ үш патша,

Кәпірлерге келді де қылыш ұрды.

 

Кәпірге бұлар салды ақырзаман,

Арыслан қайраттанды онан жаман.

Бұлар келіп Әлиге қосылысып,

Кәпірден жетпіс мыңды қырды тамам.

 

Күн батқанша ұрысып жүріседі,

Кеш болған соң қайтысып келіседі.

Үш патша қайтқаннан соң ләшкерменен,

Ер Әлиге келісіп көріседі.

 

Қайғыда болып жатты ол күн кәпір,

Басына түскеннен соң заманақыр.

Ас ішіп, мұсылмандар бірге қонып,

Таң намазын қауым болып оқып жатыр.

 

Кәпір ұрды дағы ұрыс барабанын,

Мұсылман оқып алды таң намазын.

Майданға қарсы шықты, ей, жарандар,

Ер Әли бастап алып мұсылманын.

 

Ұрыста жүр кәпірдің бәрі қаптап,

Мұсылман да қаруын алды оңдап.

Екі ләшкер дариядай толқын болып,

Қарсыласып тұрысты тұтысып сап.

 

Кәпір қолы дариядай қисапсыз көп,

Қараңғы болды шаңмен сонда аспан-көк.

Фируз патша қолында бір палуандары,

Атын айтады екен Самандүр деп.

 

Мұсылман жалынады Құдіретке,

Жалынып “жар бол” дейді Мұхаммедке.

Керкүдәнін Самандүр мініп алып,

Кәпірге шықты ақырып жекпе-жекке.

Кәпірден және біреу қарсы келген,

Ол да палуан жалғыз шыққан сонша елден.

Самандүрге кәпірден біреу келді,

Оның атын сұрасаң, Сәмәнт деген.

 

Екеуі бір-біріне тиіседі,

Қаруымен шаншысып өтіседі.

Бір-бірін найзаменен ала алмайды,

Он-оннан найзаларын сілтеседі.

 

Тұрған жұрт таң көреді ұрыстарын,

Бір-бірін жолбарыстай жұлысқанын.

Найзасын екеуі де тастай беріп,

Қисапсыз шабысады қылыштарын.

 

Таң қалды қайратының молдарына,

Сыймайды ашуланып тондарына.

Қылыштарын екеуі тағы қойып,

Шоқпарларын алады қолдарына.

 

Кәпірге енді бәле кез келеді,

Бір-бірін шоқпарменен төпеледі.

Самандүр шоқпарменен күл-күл қылып,

Сәмәнтті жаһаннамға жібереді.

 

Самандүр мықтылығын білгізеді,

Мұсылманды қуантып күлгізеді.

Он бес палуан кәпірден байлап алып,

Сексенді жаһаннамға кіргізеді.

 

Самандүр тұр кәпірге айғай салып,

Сексенді өлтіріп, он бесін байлап алып.

Жәмшид патшадан ол келген Имлақ кәпір,

Енді өзі шығыпты ашуланып.

 

Самандүрдің келіпті қасына енді,

Күші кетер кәпірдің асып енді.

Жұдырықпен бір ұрып Самандүрдің,

Аямады, ұшырады басын енді.

 

Мұсылман қарсысына оңтайланып,

Имлақ кәпір тұр енді, о да айқайлап.

Имлақ кәпір бесеуді шаһид қылып,

Мұсылманнан жиырма алды байлап.

 

Имлақ қаһар көрсетті асқан сондай,

Сәдуақас қайратын көрді мұндай.

Уақас тақсыр Имлаққа жетіп келді,

Бұл қылған қорлығына шыдай алмай.

 

Әуел найза өнерін қылушы еді,

Бір-біріне найзамен ұрысады.

Найзамен бір-бірін жеңісе алмай,

Қайран болып екеуі де тұрысады.

 

Шоқпар ұрып садақпен атысады,

Қылышпенен бір-бірін шабысады.

Жеңісе алмай күн жатып екі ләшкер,

Жай-жайына қайтысып, жатысады.

 

Ол күн жатты, тағы да таң да атты,

Мұсылмандар намаз оқып, азан айтты.

Майдан түзеп, соғысқа кәпір тұрып,

Барабанын жан-жақтан кәпір қақты.

 

Мұсылмандар намаз оқып алысады,

Бір-біріне қайратты салысады.

Намаз оқып, бұлар да ұрысқалы,

Майдан түзеп, сап тартып барысады.

 

Тыңдасаңыз, айтайын жақсы кепті,

Шаңдақ басқан секілді аспан-көкті.

Сәмәнт деген кәпірден бір палуан,

Және біреу ақырып жетіп келді.

 

Ол кәпірдің мүшесі бұзық екен,

Келістірсем қол-аузы қызық екен.

Екі иінінің арасы тап елу кез,

Бойының ұзындығы жүз кез екен.

 

Ақырып келді, көзіне жан көрінбей,

Керкүдән мінген Әлидің Дүдүліндей.

Қолы – шынар ағаштай, мұрны – мыстай,

Аузы бейне таудың үңгіріндей.

 

Ақырып: – Жекпе-жекке келің, – дейді,

Жалғыз мені жеңбес-ау елің, – дейді.

Даусымнан жер жарылып, көк жаңғырып,

Бұ заманның Рүстем Дастаны менмін, – дейді.

 

Ол кәпірдің дауысы көкті жарды,

Мұсылманнан Шарық деген палуан барды.

Бір ұрумен ол Шарықты шаһид қылды,

Бірнеше мұсылмандар өліп қалды.

 

Ол кәпірдің күшіне аң-таң қалды,

Бірнеше шаһид болып өліп қалды.

Бірме-бірге келгеннен соң осы кәпір,

Мұсылманнан отызды байлап алды.

 

Шыдай алмай Мұсайып батыр тұрды дейді,

Кәпірлерге қарсы қарай жүрді дейді.

Сегіз жүз батпан шоқпарын ұрған екен,

Күл-күл болып жаһаннамға кірді дейді.

 

Ат-матымен болыпты пәре-пәре,

Мұсайып батыр сиыныпты бір Аллаға.

Мұсайып ұрған шақта “Иә, Алла” деп,

Жаһаннамға кетіпті жүзіқара.

 

Кәпірлер Мұсайыптан жаман састы,

Сәмәнт палуан өлген соң, қайғы басты.

Хиуаран патша “бәріңіз жабылың” деп,

“Бірме-бірге болмас-ты” деп ақылдасты.

 

Кәпірлер қорқысты бірі келмей,

Патша тұр жекпе-жекті мінәсіп көрмей.

Патша жарлық қылған соң Мұсайыпқа

Кәпірлер ат қойыпты бәрі бірдей.

 

Жарандар, тыңдап отыр айтқан сөзім,

Кәпір қолы басыпты жердің жүзін.

Үш патша ләшкерменен соғыс салып,

Қап-қара шаңдақ басты күннің көзін.

 

Кәпірлерге ол күннің жүзі толды,

Ер Әли де кіріпті бастап қолды.

Көк жығылды, жарандар, күн тұтылды,

Дүние һәмма бұзылғандай соғыс болды.

 

Ер Әли де соғысты салады екен,

Зұлпықарын қолына алады екен.

һәр мәртебе зұлпықарын шапқанында,

Екі жүз жаһаннамаға барады екен.

 

Қылыштылар шабысады қылышпенен,

Шоқпарлы өлді, шоқпарласып ұрыспенен.

Найзалылар қырылды найзаласып,

Кетті һәркім бір түрлі жұмыспенен.

 

Қалқандылар ұрысты тұтып қалқан,

Сауыттыны келістіріп қайтып айтам?

Ер Әли ту жығарға таяныпты,

Кәпір қолын ол қылып талқан-талқан.

 

Батырларды қамады мұнша дұшпан,

Кәпір естіп жиылды әрбір тұстан.

Кәпірлер қашарға бет қойған шақта,

Және бір шаң көрінді күншығыстан.

 

Ол шаңда төрт туы бар қол көрінді,

Аз-маз кісі ол емес, мол көрінді.

Ол төрт тудың түбінде бір жүз мыңнан,

Жәмшид патша кісісі сол көрінді.

 

Мұсылманның бұларды көзі көрді,

Кәпірлерге келді де бұлар кірді.

Науадир деген палуан басшы болып,

Бес жүз палуан ішінде жетіп келді.

 

Кәпірлерден төрт жүз мың кәпір кірді,

Қайыстырды тағы да қара жерді.

Және келген кәпірлер мұсылманға,

Күн батқанша соғысты, қылыш ұрды.

 

Мұсылманды қылыпты астын-үстін,

Соғыспенен шаң қылды жердің жүзін.

Күн кеш болып екі ләшкер қайтып барып,

Жай-жайына жатады тағы да ол түн.

 

Мұсылман жатты орнына қайтып келіп,

Намаз оқып жатады бірге қонып.

Мұсылмандар өліктерін қисап қылса,

Үш мың кісі өліпті шаһид болып.

 

Өліктерін мұсылмандар көріседі,

Танып-танып алысып келіседі.

Үш мың кісі өлігін шаһид болған,

Жаназа оқып, ол түнде көміседі.

 

Жарандар, қырғын болды екі жұртқа,

Мұсылмандар, иманың һеш ұмытпа.

Ол күн өлген кәпірдің қисабы жоқ,

Өліктерін кәпірлер жағыпты отқа.

 

Қолды тағы көбейтті кәпір жинап,

Кәпір басты жер жүзін, құрттай қайнап.

Мұсылмандар ол таңды ұйықтамастан,

Отырды бір Құдайға зары жылап.

 

Қараңғы болды шаңмен сонда аспан-көк,

Мұсылман көрсе, кәпір қисапсыз көп.

Құм менен құмырсқаға сан жеткендей,

Кәпірлер онан да көп һешбір сан жоқ.

 

Әли Арыслан мінеді Дүлдүліне,

Кәпірлер қисабы жоқ көп көрінді.

Мұсылмандар жанынан үміт үзіп,

Бақұлдасып жылайды бір-біріне.

 

Кәпір қолы ол жердің жүзін басты,

Мұсылмандар жыласып бақұлдасты.

Мұсылмандар жанынан үміт үзіп,

Құшақтасып жыласты, шуылдасты.

 

Арыслан көрген соң мұндай енді,

Мұсылмандар жылауы тынбайды енді.

Ер Әли бірталайға жалғыз шығып,

Бір Құдайды жад қылып жылайды енді.

 

Бір Жаратқанға жылайды “Құдайым” деп,

“Бұ дұшпанға не ылаж қылайын” деп.

Әли айтты Аллаға “тілегім” деп,

“Қор қылма, дұшпан үшін, жылаймын” деп.

 

Мұсылмандар жылайды қатты қорқып,

Өлімді көңіліне бәрі тоқып.

Бір Құдайға ер Әли зар жылайды,

Екі ракағат далада намаз оқып.

 

Жарандар, құлақ салғын, сөзіме енді,

Келістіріп сөйлейтін кезім енді.

Құбыла тарапынан қарап тұрса,

Бір шаң көрінеді Әлидің көзіне енді.

 

Арыслан сиыныпты бір Құдайға,

Мұсылмандар қорқысып зар жылайды.

Әлгі шаңға Арыслан қарап тұрса,

Шаң-шаң болыпты қырық төбеде.

 

Ақ ту бар, жасыл ту бар барлығы бар,

Нұрланып келе жатыр қызыл тулар.

Қырық туға қарап тұрса, ей, жарандар,

Балқыған көкке бойлап шыққан нұрлар.

 

Арыслан Пайғамбардың туын көрді,

Пайғамбардың ләшкерін анық білді.

“Сүйінші” деп ер Әли жетіп келіп,

Жыласқан мұсылманға хабар берді.

 

Кәпірлер қарасып тұр есі кетіп,

Мұсылмандар шаттанды қуаныш етіп.

Сол халде қатты айқайлап азан айтып,

Қырық мың қолменен Мәлікаждар келді жетіп.

 

Қырық мың қолмен жетіп келді Мәлікаждар,

Қарсы барып көрісті Әли Хайдар.

Пайғамбардың саулығын біліп енді,

Бек шаттанды, қуанып сахабалар.

 

Қуанды ол көрісіп батырларын,

Есендігін елінің білді бәрін.

Шүкір қылды көрісіп, амандасып,

Қызметкерлер тігіпті шатырларын.

 

Кәпірлер қайғырды мұны көріп,

Шатыр тікті қырық мың қол жетіп келіп.

Шатыр тігіп, дастархан жайып салып,

Қуанышпен асын жейді, шүкір қылып.

 

Ол түні екі ләшкер қонысады,

Мұсылмандар шаттыққа толысады.

Екі ләшкер қарауыл қатты қойып,

Бір-бірінен хабардар болысады.

 

Мұсылман тыныштық алды ол күн жатып,

Орнынан тұрысады таң да атып.

Екі қол екі жақтан майдан түзеп,

Ұрысқа келіседі саптар тұтып.

 

Тұрды майдан жеріне жетіп барып,

Мәлікаждарға кәпір тұр аң-таң қалып.

Жекпе-жекке шығыпты Мәлікаждар,

Сегіз жүз батпан шоқпарын қолына алып.

 

Бірме-бірге келуге қаймығады,

Мәлікаждар жад қылады бір Құдайды.

Мәлікаждарға кәпірлер бірі келмей,

Он екі мың кәпірлер жабылады.

 

Кәпірлер ол жабылып састырыпты,

Шоқпарменен кәпірлерді басқа ұрыпты.

Он екі мың кәпірді үш ұрғанда,

Жандарын жаһаннамға тапсырыпты.

 

Күн батқанша Мәлікаждар соғыс салды,

Жер жүзіне ағызды судай қанды.

Күн кеш болды, барабан ол қағысып,

Екі ләшкер орнына қайтып барды.

 

Бір іс қылды Мәлікаждар ол күні-түні,

Екі қолдан білген жоқ һешкім мұны.

Мәлікаждар екі ракағат намаз оқып,

Ұйықтаған кәпірлерге жалғыз кірді.

 

Кәпірге жалғыз кіріп, ақырады,

Шоқпар ұрып, қылышпен шапқылады.

Қараңғыда танымай кәпір шауып,

Таң атқанша бір-бірін сап қылады.

 

Мәлікаждар жалғыз өзі бүлік сапты,

Бірін-бірі танымай кәпір шапты.

Таң атса, жалғыз мұсылман ішінде жоқ,

Екі жүз мың кәпірлер өліп қапты.

 

Падиша мұны көріп ой ойлайды,

Өлгеніне өкініп ойбайлайды.

“Масқара болып өзіміз қырылдық” деп,

Бір мұсылман:  “бұ Қыдыр” деп айқайлайды.

 

Өлген кәпір, бір мұсылман таба алмады,

Шерменде болып кәпірдің бәрі қалады.

Қалған кәпір масадай дуылдасып,

Мәлікаждарға ат қойып жабылады.

 

Күндей күркіреп Мәлікаждар қолға кірді,

Кәпірлерге қайратымен шоқпар ұрды.

Арыслан да кіріпті бір жағынан,

Кәпір қолын мұсылман қойдай қырды.

 

Кәпірдің кетіріпті сәнін, сірә,

Сөзімнің татыңыздар дәмін, сірә.

Шапқан сайын зұлпықармен екі жүздің,

Жаһаннамға кіргізіпті жанын, сірә.

 

Зұлпықарын жан-жаққа жүргізіпті,

Кәпірлерге ерлігін білгізіпті.

Шапқан сайын екі жүз кәпір жанын,

Арыслан жаһаннамға кіргізіпті.

 

Кәпірлер сол заманда өш болыпты,

Өш болам деп бәлеге тұс болыпты.

Арыслан тойынарға жеткен шақта,

Жер-жеріне қайтады, кеш болыпты.

 

Кеш болғанша ұрысып жүріседі,

Мұсылманнан қаһарды көріседі.

Жеңе алмай кәпірлер қайтып барып,

Шаһарына ол түнде кіріседі.

 

Патша қорықты шаһарға қашып кіріп,

Имлақпен қашарға жүзін ол бірігіп.

Жәмшидке Хиуаран патша қашқалы жүр,

Соғыстан жеңілдік деп ол түңіліп.

 

Имлақ пен патша жүз мың ләшкер алып,

Су жүзімен қашады кеме мініп.

Түнде патша шаһарынан қашып шығып,

Суменен Жәмшид шаһқа кетті жүріп.

 

Жәмшидке түн ішінде бұлар жүрді,

Қашқанын шаһар халқы көзі көрді.

Таң атқан соң қалғандар шуылдасып,

Арысланға бас ұрып, дінге кірді.

 

Таң атқан соң шаһарға бұлар кірді,

Шаһардағы баршасы дінге кірді.

Мәсжид, медресе салдырып, дін үйретіп,

Қырық күнге шейін дін айтып, сабақ берді.

 

Қырық күнге шейін дін айтып тұрды сонда,

Сабақ оқып кәпірлер болды молда.

Қата деп сөге көрмең, ей, жарандар,

Қатасыз ол білуші жалғыз Алла.

 

Әлқисса, Жәмшид шаһқа баруға шыққандары

 

Кеңес қылып Жәмшидке бармақ болды,

Құдай қосса шаһарын алмақ болды.

Екі жүз кеме даярлап сол заманда,

Он екі мыңнан кемеге салмақ болды.

 

Он екі мыңнан кемеге салды қолды,

Екі жүз кеме баршасы қолға толды.

Дарияның ортасына жеткен шақта,

Кереметтей бір толқын пайда болды.

 

Мұсылмандар шуласты бір Аллалап,

Қайық ішінде баршасы қылды азап.

Кемені бір-біріне толқын ұрып,

Кемені бұзып, қолды қылды харап.

 

Кемені быт-шыт қылды толқын қағып,

Мұсылмандар шығады енді нағып.

һәрбірі бір тақтаймен жанын қорғап,

Бет-бетімен мұсылмандар кетеді ағып.

 

Кемені быт-шыт қылып толқын қақты,

Мұсылмандар зар жылап иман айтты.

Белгілі батыр тақтаймен жан қорғайды,

Мұсылманның көбісі суға батты.

 

Жарандар, батыр Әли асқан мықты,

Дария быт-шыт қылды тамам жұртты.

Диләфруз қыз, ішінде батыр Әли,

Он екі мың қолменен қырға шықты.

 

Дариядан батыр Әли шығып кетті,

Жүре-жүре бір үлкен тауға шықты.

Жартысы – от ол таудың, жартысы – қар,

Төбесімен тірейді аспан-көкті.

 

Әли Арыслан ол тауға жетіп барды,

Тамаша қылып ол тауға көзін салды.

“Құдай-а, құдіретің күшті ғой” деп,

Батыр Әли сол жерде жалғыз қалды.

 

Құдіретімен жаратқан жалғыз Жаппар,

Жалықпастан тыңдай көр, ей, жарандар.

Тозақтай төменгісі жартысы от,

Жоғарғысы – тас болған мүсін мен қар.

 

Төңіректеп ол тауды жүрді кезіп,

От ішіне кім кірер жаннан безіп.

Батыр Әли таң қалды оны көріп,

От күйдіріп, ол қары батпайды еріп.

 

Батыр Әли сыйынды “Құдайым” деп,

Батырлары ол үшін уайым жеп.

Қыз бен қолға келді де, “тұр” деп айтты,

Тамаша қылып бұ тауға шығайын деп.

 

Ол тауға шығайын деп ойына алды,

Тілін алып қыз бен қол онда қалды.

“Есім Ағзам” дұғасын оқып-оқып,

Тамұқтайын ол отқа жетіп барды.

 

Отқа кіріп ер Әли кетті дейді,

Күйдірген от етіне өтті дейді.

Айналайын, тақсыр-ай, қалжырайды,

Еттен өтіп, сүйекке жетті дейді.

 

Әли кетті ол шығып биік жарға-ай,

Қиындықты көрсетті шыбын жанға-ай.

Қалжырап “Есім Ағзамды” оқи-оқи,

Оттан өтіп, Арыслан қарға барды-ай.

 

Ол жерге жүрер емес жалғыз адам,

Суық екен әлгі қар сондай жаман.

Суық тамұқ секілді, ей, жарандар,

Ол қарға басар емес жалғыз қадам.

 

Арыслан жад қылады бір Құдайды,

Қарға қарай бір қадам қоя алмайды.

“Аты не осы таудың, неткен жер”  деп,

Әли Арыслан Құдайға зар жылайды.

 

Батыр Әли зарланып бұлай деді:

– Тамаша тау жараттың мұндай, – деді.

Мұнан бұрын һеш адам келді ме екен,

Бір жаратқан білдірші, Құдай, – деді.

 

һеш адам бұған аяқ салар ма екен,

Бұ қардан жаны шықпай қалар ма екен?

һеш біреу мұнан бұрын келді ме екен,

Не мұнан соң бір адам алар ма екен?

 

Ер Әли жүре алмай тұр қар жағына,

Бір Құдай, жәрдем бергін тіл-жағыма.

Арыслан солай зарлап тұрған шақта,

Ғайыптан дауыс келіпті құлағына.

 

– Көп жолдасың қырылды көлде, – дейді,

Арысланым, айтайын енді, – дейді.

Тап сенің сол тұрған жеріңізге,

Бұрын бір батыр адам келді, – дейді.

 

Бұ таудың атын сұрасаң, Бұлұр, – дейді,

Рүстем батыр келіп еді бұрын, – дейді.

Зар жылап ол да оттан өтіп келіп,

О да сенің орныңда тұрды, – дейді.

 

Жылады көз жасы көлдей болып,

Жүре алмай о да тұрды қарға келіп.

“Бұ жерге адам ұғлы келер ме?” – деп,

О да зарлап сұрады сендей болып.

 

Сұрады: – Адам бұған барар ма? – деп,

Жаны шықпай бұ қардан қалар ма? – деп.

Менен бұрын һеш адам келді ме екен,

Не, менен соң бір адам алар ма, – деп.

 

Мен де оған білдірдім айтып-айтып,

Күніңді кешірме мұнда жатып.

“Бұ тауға саған рұқсат жоқ” деген соң,

Бейшара зар-зар жылап кетті қайтып.

 

– Рүстем батыр, сөзің жақсы, пәлі, – дедім,

Болмадың, айтайын оны, – дедім.

Араб жұртынан сенен соң бір ер шығар,

Оның атын сұрасаң, Әли, – дедім.

 

Дін исламға оның өзі сүйеу болар,

Зұлпықар мен Дүлдүлге ие болар.

Ақырзаман Пайғамбары Мұхаммедке,

Ей, Рүстем, ол Әли күйеу болар.

 

Кәпірлерге көп ойранды салар, – дедім,

Көп кәпір мұсылман болып қалар, – дедім.

Рұқсат жоқ, ей, Рүстем, сен аларға,

Сенен соң Әли келіп алар, – дедім.

 

– Құдай-а, тау жараттың мұндай, –  дейді,

Әли деген шығар ма сондай, – дейді.

Мен осылайша еткен соң, Арысланым,

Рүстем зар жылап бұлай дейді:

 

– Жылайды ғұмыр берсең жасыма деп,

Әлидің жолдасы болсам қасына, – деп.

Ғұмырымша қызметін қылар едім,

Кебісін ол көтеріп басыма, – деп.

 

Рүстем осылайша айтты, – дейді,

Сізге құмар болды ғой қатты, – дейді.

Сізге ынтық болды да, ол Рүстем,

Жылай-жылай бейшара қайтты, – дейді.

 

Әли Арыслан зарланып “Құдай” – дейді,

“Рүстем зарланды ма бұлай”? – дейді.

Әлгі сөзді есіткен соң батыр Әли,

Рүстемді дос тұтып былай дейді:

 

– Рүстем мықты екен бұ жерге келген, – дейді,

Оттан өтіп, бұ қарды көрген, – дейді.

Қияметте қолынан жетелемей,

Кір десең де, ұжмаққа кірмен, – дейді.

 

Ұжмаққа кірер болса кезім, – дейді,

Рүстемсіз кіруге бездім, – дейді.

Жалған болып жүрмесін сөзім, – дейді,

Бұ сөзіме куә бол өзің, – дейді.

 

Бұ сөзді айтып ол қарға жүріп кетті,

Үш күн, үш түн ол қарда күндер өтті.

“Есім Ағзамды” оқыпты сасқанынан,

Әли Арыслан өлімге жуық жетті.

 

Суық өтті Әлидің денесіне,

Ондай жерде қиындық көрмесін бе?

Қалжырап “Есім Ағзамды” оқи-оқи,

Сегіз күнде шығыпты төбесіне.

 

Ер Әли сондай қиын жерді көрді,

Төбесіне ол таудың енді келді.

Түбі жоқ, кенері жоқ, ей, жарандар,

Ер Әли төбесінде бір көрді көлді.

 

Ол дарияда бір көпір із бар екен,

Кітапта осылайша сөз бар екен.

Әли Арыслан көпірге қарап тұрса,

Көпірде бір ай жүзді қыз бар екен.

 

Екі беті күндей болып нұрланып тұр,

Шашы қара жібектей оралып тұр.

Оймақ ауыз, қалам қас, жазық маңдай,

Құмырсқадай белдері бұралып тұр.

 

Көпірге батыр Әли шығып алды,

Сөйлесуге ол қызға жетіп барды.

Қыз Әлиді дарияға жығамын деп,

Қыз Әлимен көпірде алысады.

 

Қызбенен алысады батыр Әли,

Көпірдің түпсіз дария екі жаны.

Қыз Әлиді жығуға жақындатты,

Алысқанда-ақ ол көпір қалтырады.

 

Қыз Әлимен көпірде алыс салды,

Қызда Әли көрген жоқ ондай жанды.

Зұлпықарын суырып тақсыр Әли,

Әлгі қыздың бір қолын шауып салды.

 

Бір қолын ол зұлпықар кесіп түсті,

Ол қолдың орнынан жүз қол өсті.

Ол қолымен Әлиді тағы ұстады,

Әлгі кескен қолынан ол қол күшті.

 

Батыр Әли ол қызға қайран қалды,

Осы қыз сиқыр оқып, бір дем салды.

Жап-жалаңаш болыпты батыр Әли,

Дем салғанда ат-тоны бәрі жанды.

 

Арысланның сол жерде кәрі келді,

Қаһарланып зұлпықармен салады енді.

Қақ бастан салғанда әлгі қыздың,

Зұлпықармен бауырдан екі бөлді.

 

Көпір үсті қыз өліп, қанға толды,

Ер Арыслан көпір дейді сондай жолды.

Әлгі қыз өлсе дағы тек жатпады,

Бір тамшы қаны жүз мыңдап дию болды.

 

Көпір үстін бір сансыз дию басты,

Батыр Әли диюменен араласты.

Әлиге барша дию қылды қасты,

Тозақтайын үстіне отты жақты.

 

Ашуланып ер Әли айғай салды,

Зұлпықарын қаһармен қолына алды.

Қаһарланып ол айғай салған шақта,

Он екі мың диюлар өліп қалды.

 

Диюларға қаһарменен қылыш ұрды,

Қайрат қылды Арыслан сол бір жерде.

Ақырып он екі мыңды бір өлтіріп,

Зұлпықармен қалғанын қойдай қырды.

 

Қайраты Арысланның асып кетті,

Дию отты Әлиге шашып кетті.

Диюлар ер Әлиге шыдай алмай,

“Болмас-болмас” деді де, қашып кетті.

 

Батыр Әли көріпті мұндай жерді,

Диюлар ғайып болды, келмейді енді.

Басы көкке тақалған батыр Әли,

Дүр-алтыннан жасалған күмбез көрді.

 

Күмбезді зұлпықармен ұрады енді,

Бұзайын деп һәр айла қылады енді.

Шоқпарменен ұрады, бұза алмайды,

Шарасыз болып Арыслан тұрады енді.

 

Жеті мәртебе “Йасин” оқып, дем салды,

Ол күмбезді дем салып, қайта жарды.

Күмбез пәре болып, ішінен бір дауыс шығып,

Бір күн, бір түн ер Әли талып қалды.

 

Жарандар, тыңдап отыр, айтқан сөзім,

Әли сондай кезіпті жердің жүзін.

Бір күн, бір түн өткен соң түрегеліп,

Есін жиып, ер Әли ашты көзін.

 

Көзін ашса, от та жоқ, қары да жоқ,

Теп-тегіс жер манағы, бәрі де жоқ.

Тау болған бар еді алтын-күміс,

Күл-күбір, қыз, күмбездің бірі де жоқ.

 

Батыр Әли ол жерді таң көріпті,

Әлиден басқа неткен жан көріпті.

Қайран болып ер Әли тұрған шақта,

Будақ-будақ алыстан шаң көріпті.

 

Манағы от та, қар да басылады,

Өз қолын батыр Әли қасына алды.

Фируз шаһ, Мирзинхар, Хиуар патша,

Он екі мың қолменен қарсы алады.

 

Көрісіп, құшақтасып қалысады,

Қыз бен Әли қасына барысады.

Ол Бұлұр тауындағы алтындарын,

Көлігіне сыйғанша салысады.

 

Алтыны баршасына таң көрінді,

Көздеріне бір үлкен шаң көрінді.

Қайран болып ол шаңға қарап тұрса,

Шаң ішінен бірталай жан көрінді.

 

Өз қолын батыр Әли қасына алды,

Қарап тұрып ол шаңды тосып алды.

Әбілмәжін, Сәдуақас ләшкерімен,

Солар екен, бұлар да қосылады.

 

Ол жерден алтын алып көшті дейді,

Арада бір күн бір түн кешті дейді.

Бір орынға және келіп түсті дейді,

Шүкір қылып астарын ішті дейді.

 

Бұлар тілек тілейді бір Алладан,

Жағыма жәрдем бергіл, иә, Сұбхан.

Ас ішіп, бұлар да қарап тұрса,

Көздеріне бір үлкен көрінді шаң.

 

Қарап тұрды ол шаңға енді олар,

һеш нәрседен қорықпайды, жаным солар.

Мәлікаждар, Мұсайып ғазы екен,

Отыз мың ләшкерменен келді олар.

 

Ол кеште қонып сонда жатады енді,

Таң атып, бамдатқа азан айтады енді.

Таң намазын қауым болып оқып алып,

Үш күн, үш түн тынбай жол тартады енді.

 

Батырлар қосылып алып бірге жүрді,

Үш күн, үш түн арада күндер өтті.

Басында тақтай тас бар бір құдыққа

Төртінші күн тақсырлар жетіп кепті.

 

Құдыққа жетіп барды бір ауыр қол,

Жарандар, бір сөзімнен хабардар бол.

Ол құдықтың түбінен шығатұғын,

Ей, жарандар, бар екен бес бөлек жол.

 

Ер Әли бастап келді сансыз қолды,

Құдыққа Арыслан менен бәрі келді.

Құдыққа жетіп келді тұра қалып,

Бес айырылған ол жолды, көзі көрді.

 

Бұ сөзімді, тыңдаңыз, ей, жамағат,

Артық қылып жаратқан оларды Хақ.

Тамаша қылып құдыққа қарап тұрса,

Тақтай таста көреді бір жазған хат.

 

Ойына һеш нәрсе алмайды бұлар қорқып,

Көңіліне бір Құдайдың атын тоқып.

Тақтай таста жазылған, ей, жарандар,

Әлгі хатты көреді бәрі де оқып.

 

Хатта айтты: – Келсе бұ жерге адам – дейді,

Бес жолды көрер болса тамам, – дейді.

Бұ бес жолдың біреу-ақ аман, – дейді,

Төртеуі “барса-келмес” жаман, – дейді.

 

Батырларға бір мүшкіл заман болды,

Бастап келді ер Әли тамам қолды.

Батырлар есі кетіп, қайран болды,

Біле алмай аман жол мен жаман жолды.

 

Батырлар сиынады әуел Хаққа,

Құдай-а, батырларды өзің сақта.

Баршасы сол құдыққа қайран болды,

Жүрулерін біле алмай қайсы жаққа.

 

Батыр Әли құдықтан таһарат алды,

Астахари намазын оқып алды.

“Құдайым түсімде не білдірер” деп,

Намаз оқып, ер Әли ұйықтап қалды.

 

Пайғамбар түсінде Әлиге  “Тұр” деп айтты,

“Бір Құдайдың құдіретін көр”  деп айтты.

“Қолыңды бес бөлек қыл”  деп айтты,

“Өзің оң жақ шет жолмен жүр” деп айтты.

 

Ер Әли Пайғамбардың тілін алар,

һәрқайсысын бір бөлек жолға салар.

Бұ көрген түсінен түрегеліп,

Баршасына былай деп берді хабар.

 

Батыр Әли бес бөлек бөлді қолды,

Бес жолдың баршасы қолға толды.

Бес бөлекке бес батыр болады бас,

һәрбіреуі он екі мыңнан болды.

 

Он екі мыңға бас болды Мәлікаждар,

Бір бөлекке бас болды Әли Хайдар.

Уақас, Фируз, Мирзинхар, Хиуар патша,

Бір бөлекке бас болды енді олар.

 

Әбілмәжінге он екі мың болды жолдас,

һәрбіреуі жолменен жүрмей қалмас.

Бір бөлек қолға дағы он екі мың,

Ей, жарандар, Мұсайып болыпты бас.

 

Оң жақтағы жолменен Әли кетті,

Қорқақтары ішінде нали кетті.

Арыздасып бір-біріне амандасып,

Бір-бір жолмен айырылып бәрі кетті.

 

һәрбіріне бір бәле жолығар кез,

Көргендерін сіздерге айтайын тез.

Төртеуі төрт жолменен бара тұрсын,

Мәлікаждар жолынан есітің сөз.

 

Жарандар, құлақ салғыл сөздеріме,

Бір кеңес тыңлатайын өздеріңе.

Он күн, он түн жүрген соң Мәлікаждар,

Бір шаң көрінді алыстан көздеріне.

 

Жарандар, Мәлікаждар асқан мықты,

Көп кәпірді ұрысып жерге тықты.

Қарап тұрса, саны жоқ құмырсқадай,

Әлгі шаңнан бірталай қасқыр шықты.

 

Мұсылманға жәрдем бер, иә, Жаппар,

Бұ сөзімді тыңдай гөр, ей, жарандар.

Шаңнан шығып қасқырлар жетіп келді,

Бір-бірінің басында мың мүйізі бар.

 

Жарандар, кеңес есіт, енді бізден,

Кітапта осы сөзді көрдім көзден.

Бір-бірінің басында мың мүйіз бар,

Ұзындығы бәрі де жеті кезден.

 

Бұ қолды әлгі қасқыр жүргізбейді,

Шаңдақпенен һеш жөнді білгізбейді.

Мәлікаждар қолына жетіп келіп,

Атты адамды бәрін де мүйіздейді.

 

Мәлікаждар қасқырға шоқпар ұрды,

Мүйізбенен қасқырлар ұрып жүрді.

Есі ауып жығылды Мәлікаждар,

Қасқыр ат пен адамның бәрін қырды.

 

Жарандар, айып етпе айтқан сөзден,

Ол заманда батырлар жаннан безген.

Арқасынан тигенде мүйіздері,

Кеудесінен шығады жеті кезден.

 

Жалғыз адам құтылмай бәрі де өлген,

Қаза жетіп бәріне ажал келген.

Есі кетіп қалыпты Мәлікаждар,

Тақсырға жара түсіп жетпіс жерден.

 

Қасқыр шапты ол қолды қойдай қырып,

Бір түгін сындырмады Мәлік ұрып.

Мұсылмандар қырылып болғаннан соң,

Қасқырлар бет-бетімен кетті жүріп.

 

Жарандар, жаралы болып Мәлік жатты,

Бірталай ессіз болып талып жатты.

Есін жиып бір таудың үңгіріне,

Сүйретіліп тұра алмай, барып жатты.

 

Сүйретіліп үңгірге жетіп барды,

Жетпіс жерден жарадан қалжырады.

Жарадан тұра алмайды шарасыз болып,

Мәлік батыр үңгірде ұйықтап қалды.

 

Түсіне кіріп келіпті Пайғамбарым,

Көрер адам Құдайдың салғандарын.

Шапағат қылып “балам” деп жетіп келіп,

Қолыменен сипады жараларын.

 

– Түрегел, көп қайғырма, балам, – деді,

Жолдасыңыз қырылды тамам, – деді.

Көйлегім кидірейін саған, – деді,

Тұруға енді келер шамаң, – деді.

 

Мәлік батыр ол жерде бір түс көрді,

Пайғамбарым үстіне көйлек берді.

Көйлекті киіп алып, көзін ашып,

“Иә, Алла” деп орнынан тұра келді.

 

Мәлікке хақ Пайғамбар қылды шапағат,

Салауат біз де айтайық атын атап.

Түсінде көйлек киіп, көзін ашып,

Бұрынғыдай болыпты сау-саламат.

 

“Иә, Алла” деп орнынан тұра келді,

Жетіп барып қырылған қолды көрді.

Сегіз жүз батпан шоқпарын қолына алып,

Ол жолға жаяу түсіп, жүре берді.

 

Ол жолға жаяу, жалғыз жүріп кетті,

Неше күн-түн арада күндер өтті.

Айлардан-ай, жылдардан-жыл өткенде,

Қалжырап бір шаһарға жетіп келді.

 

Жарандар, құлақ салып есітің сөз,

Жалықтырмай сіздерді айтайын сөз.

Ол шаһардың шетіне жетіп келіп,

Бір кемпірдің үйіне болады кез.

 

Жалғыз кемпір ол үйде душар болды,

Мәлік батыр көрді ғой қиын жолды.

Арып-ашып, қалжырап келген Мәлік,

Сол кемпірдің үйіне қонақ болды.

 

Мәлік көрді кемпірді анасындай,

Жарандар, сөзге құлақ саласың ба-ай.

Асын сайлап, Мәліктің кірін жуып,

Киімін жамап берді баласындай.

 

Кемпір айтты: – һәр іске барасың, – деп,

Дұшпаныңа қиындық саларсың, – деп.

Кемпір Мәлікаждардан сөз сұрайды:

– Қайдан келдің, һәм қайда барасың? – деп.

 

Құтылып келдім күшіммен мұнда, – деді,

Әй, ана, айтқан сөзім тыңда, – деді.

Мың мүйізді көп қасқыр душар болып,

Көп жолдасым қырылды жолда, – деді.

 

Сұрасаңыз осы, ана, сөзім, – деді,

Азар-мазар құтылдым өзім, – деді.

Бұ шаһардың патшасының аты кім-дүр,

Оны айтып білдірші өзің? – деді.

 

– һәр шаһардан бұ шаһардың артық заты,

Жер жүзінде ол артық салтанаты.

Бұ Даһалой Хауарзамин округы,

Падишаның сұрасаң, Жәмшид аты.

 

Қандай дұшпан оларға жетпек, – деді,

Сіздей палуан жігітті сүймек, – деді.

Жетпіс мыңнан қол астында хан-сұлтан бар,

Жеті ықылымды тұрады билеп, – деді.

 

һеш дұшпан мұны ұрсып, жеңбес, – деді,

Қандай патша келеді, тыңдашы, – деді.

Херхан сұлтанның ләшкері үш жүз мыңнан,

һеш патша бұған теңдес келмес, – деді.

 

Бұ сөзімнен байисың, жаным, балам,

Патша көрсе көп сарбаз берер саған.

“Жолың болсын, барсаңыз мынау жол” деп,

Кемпір айтып ол сөзін қылды тамам.

 

Кемпір сөзі Мәлікке таң көрінді,

Амандасып кемпірменен жолға кірді.

Неше күн-түн жүргенде, Мәлікаждардың

Көзіне бір алыстан шаң көрінді.

 

Жарандар, бұ сөзімді есітіңіз,

Жол жүрді Мәлікаждар кеші-күндіз.

Әлгі шаңнан алтын ер арғымақты,

Күндей көркем келіпті екі жүз қыз.

 

Мәлікаждар қорықпайды өзі күшті,

Бұл жолда Мәлік көрді сондай істі.

Өзге қыздар қасында хор қызындай

Мәлікаждардың бір қызға көзі түсті.

 

Екі беті күндей болып нұрланыпты,

Шашы қара жібектей оралыпты.

Ол қыздардың көркемдігі асқанынан,

Өз-өзінен көруге қызғаныпты.

 

Мәлікаждар қыздарға қарсы барды,

Қыздар дағы Мәлікке көзін салды.

Қыздардың нұрларына, әй, жарандар,

Қарап тұрып ол жерде қайран қалды.

 

– Көп жүрме, жақсы қыздар, түзде, – деді,

Жаным ашып айтамын сізге, – деді.

Дала жерде көрініп көп тұрмаңыз,

Сақ боларсыз жаман тіл-көзден, – деді.

 

Қыздардың бұ Мәлікті көзі көрді,

Көз тимесін деген ол сөзін көрді.

“Бізге кімнің ол көзі тиеді”  дейді,

Бір қыз тұрып Мәлікке жауап берді:

 

– Бұ айдай жарқыраған жүзі, – деді,

Гүлшаһар деп айтатын өзін, – деді.

Темір шаһар ішінде Лат, Манат бар,

Мынау Жәмшид патшаның қызы, – деді.

 

Қандай адам тиеді бұған, – деді,

Бұ қызға қызметкерміз тамам, – деді.

Темір шаһар ішінде Лат, Манат бар,

Шоқынғалы барамыз соған, – деді.

 

Жөнеліп барша қыздар шауып кетті,

Арқаларын шаштары жауып кетті.

Мәлікаждар тұлғасына қайран қалып,

Қыз көңілі де Мәлікке ауып кетті.

 

Кешікпей қыз үйіне қайтады енді,

Мәлік те шаһарға жол тартады енді.

“Бұ дүниеде теңдессіз ер көрдім”  деп,

Жәмшидке қызы мақтап айтады енді.

 

Ол қызының мақтауы да асып кетті,

Шаһар халқы басыпты жер мен көкті.

Сегіз жүз батпан шоқпарын қолына алып,

Шаһардың базарына жетіп кепті.

 

Шаһардың базарына жетіп барды-ау,

Базар халқы Мәлікке көзін салды-ау.

Саудасын баршасы қойып алды-ау,

Тұлғасына Мәліктің қайран қалды-ау.

 

Базар халқы Мәлікті көзі көрді,

Дүнияда көрмедік деп мұндай ерді.

“Бұ заманның Рүстемі, тақсыр-ау” деп,

Базар халқы патшаға хабар салды:

 

– Базарға келді жаяу бір адам, – дейді,

Тым-ақ бұзық мүшесі жаман, – дейді.

Бұлайша сөз еткен соң Жәмшид патша:

– Ол кісіні алып кел маған, – дейді.

 

Базар халқы Мәлікке қайтып келді,

Мерекеге баршасы батып келді.

Мәлікаждарға бас ұрып ол кәпірлер,

“Шақырды, – деп, – патшамыз” айтып келді.

 

Патшаға Мәлікті алып келді,

Батырлығын бәрі де танып келді.

Сегіз жүз батпан шоқпарын патша алдына

Тастамастан иініне салып келді.

 

Падишаның алдына келді кіріп,

Падиша таң қалады көзі көріп.

Патшаға Мәлік те таң қалады,

Патшалық тақытына қарап тұрып.

 

Оң жағында жетпіс мыңдай хандары бар,

Сұлтанның жетпіс мыңдай сандары бар.

Неше мың ойыншылары, айлакерлері,

Палуан адам жықпастай жандары бар.

 

Ойыншысы ол отыр ойын ойнап,

һәр тарапта және тұр бұлбұл сайрап.

Неше мың палуанды аждаһадай,

Шынжырменен бекітіп қойған байлап.

 

Мәлікаждар бұларға қалды қайран,

Патшаның шатырына көзі тойған.

Бір-біреуін босатса палуандардың,

Бір сағатта шаһарды қылар ойран.

 

Падишаға мұнша жұрт жиылып тұр,

Мәлікаждар Құдайға сиынып тұр.

Сақалына тоқыпты дүр-жауһар,

Шатырына сексен түрлі түр қылыпты.

 

Жалықпаңдар, жарандар, айтайын тез,

Шатырынан қойылған тиеді көз.

Сақалының ұзындығы қырық кез екен,

Бойының ұзындығы тап елу кез.

 

Патша айтты: – Әлгі жігіт сен бе едің, – деп,

Мақтанды “Жәмшид патша мен едім”, – деп.

Мәлікаждарды сөгеді Жәмшид патша,

“Келгенде “здрасти!” демедің”, – деп.

 

– Дәулетің күннен күнге өссін, – дейді,

Бұ айтқан сөзіңізге түсіндім, – дейді.

Дүниеде сіздей патша көргенім жоқ,

Ұмытып, шығып кетті есім, – дейді.

 

Бұ сөзге иланып патша тұрды қарап,

Мәлік те сиынып тұр бір Аллалап.

Патша ішіп отыр екен арақ-шарап,

Мәлікаждарға падиша берді арақ.

 

– Арақ, сірә, ішпейтін салтым, – деді,

Падиша, көп-ақ екен халқың, – деді.

Бір жаман шошынған соң бұ арақтан,

“Ішпен” деген бар еді антым, – деді.

 

– Енді ішпеймін деген серттен танба, – деді,

Сертте тұрсақ жанға пайда, – деді.

Қайдан келе жатырсың, ей, палуан,

Жолың болсын, барасың қайда? – деді.

 

Бір кісіден кем емес затың, – деді,

Қорықпай тұрған батырсың, салтың, – деді.

Қайсы жаққа барасың, қайдан келіп,

Және маған айтып бер атың, – деді.

 

– Жаһаннам түбі терең зындан, – деді,

Имансызға оны орын қылған, – деді.

Күнбатыстан барамын күншығысқа,

Және атым сұрасаң Хуман, – деді.

 

Падиша, көп кісі едік әуел баста,

Барса келмес хат көрдім жол басында.

Жеті кезден басында мың мүйіз бар,

Атым менен қасқыр қырды жолдасымды.

 

Патша, жайымды айтайын енді, – деді,

Мың мүйізді қасқырды көрдім, – деді.

Атым менен жолдасымның бәрін қырды,

Күшімменен құтылып келдім, – деді.

 

Бәрәк Алла тұрсаң, тұрар ем, – деді,

Жәмшид пен, Хауарзамин жерім, – деді.

Жетпіс ел, жеті ықылымға патша болып,

Бұ жолдан жалғыз сені көрдім, – деді.

 

 

Патша айтты: – Сөзім, Хуман, тыңдап тұр, – деп,

һешқайда кетпей, мұнда тұр, – деп.

Мәлікаждарға падиша құрмет қылды,

“Уәзір болып өзіме қал да тұр” деп.

 

“Жарайды” деп патшаға жауап берді,

Падишаның айтқанын қабыл көрді.

“Әлиді осы жерде күтейін” деп,

Бұ ақылмен Мәлікаждар сонда жүрді.

 

Мәлікаждар патшаға қайран қалды,

Тамам жұрт жиылған сайран болды.

Жәмшид патша шаһарында, ей, жарандар,

“Гүл сарх” деген бір үлкен мейрам болды.

 

“Гүл сарх” деген бір үлкен мейрам болды,

Падиша жиып алды тамам қолды.

Хан-сұлтан, палуандарын жиып алып,

Падиша тамаша қылып барды сонда.

 

Патша жоқ кәпірлерде, ол патшадай,

Мәлікаждар тамаша көрді сондай.

“Гүл сарх” мейрамына барды патша,

Жақсы-жаман шаһарда жан тастамай.

 

Патша Мәлікаждарды жанына алды,

Мәлікаждар ол жұртқа қайран қалды.

Ойыншы, айлакерлер, өлеңшілер,

Шынжырланған палуанның бәрі барды.

 

Мәлікаждар жүр енді қайран қалып,

Тамам жұрт ойнап жатыр сайран салып.

Шаһардағы қыздардың бәрін жиып,

Гүлшаһарға барады бастап алып.

 

Бір Құдайым, медет қыл тіл-жағым,

Келістіріп болды ғой сөйлер шағым.

Сексен түрлі құбылған шатыр тігіп,

Патша келіп құрады алтын тағын.

 

Падиша тамаша қып отыр қарап,

Палуандары түседі оны жанап.

Қызып алып, ойынды бастасады,

Ішіп алып бәрі де арақ-шарап.

 

Патша мейрамға барады жиып жанды,

Мәлік батыр бұларға қайран қалды.

Бұлбұлдайын сайрасып әлгі қыздар,

Бір-біреуі мың түрлі әнді салды.

 

Арақ-шарап олардың асы болды,

Қаламдайын қиылған қасы болды.

Барша қыздар ойнайды өлең айтып,

Гүлшаһар да қыздардың басы болды.

 

Палуандар тағы ойынды бастасады,

Бір-бірін жығысып тастасады.

Қылыш шауып, ойын қылып өнеріменен,

Найзаласып шоқпармен тастасады.

 

Күннің көзін қараңғы шаң алады,

Мәз болып көп адамдар сандалады.

Палуандар түрлі-түрлі ойын қылды,

Тамам жұрт қарап тұрған таң қалады.

 

Жарандар, айып етпе, арттарымнан,

Кеңес етіп бұл жазған хаттарымнан.

Патшаның асып келген палуанының

Бір азырақ айтайын аттарынан.

 

Шынжырланған патшаның палуаны көп,

Олардың бәрін айтайын қайтып ептеп.

Асфандияр, Ландһүр, Қырақыл шаһ,

Науадир Масқара, айтайын Фирудин деп.

 

Баһрам, Мұштари, қаһарман бар Азинфар,

Шаһмуарбай қорада ойнап жатыр.

Сафандүр, Қаһмас, һилаил Қатыл,

Шынжырланған бұлардың бәрі батыр.

 

Бұ батырлар шоқпарыменен жатыр ойнап,

Олардың қызығына бар ма тоймақ?

Айлакерлер жұрттарды таң қалдырды,

Бірін-бірін амалменен ойнап, байлап.

 

Сайрап жатыр мың түрлі көп бұлбұлдар,

Даусына тамам жұрт қайран болар.

һәр түрлі ойыншылар ойнап жатыр,

Және ойнайды бір жақта өңшең құлдар.

 

Қап-қара жарлауланған қабақтылар,

Қисық-қисық қолында таяқтылар.

Олар да жалбаңдасып ойнап жатыр,

Жыртылған өңкей тері тымақтылар.

 

Олар да ойнаған боп жүріседі,

Оларды да тамам жұрт көріседі.

Өздеріне өз ойыны келіседі,

Бұларға тамам жұрт күліседі.

 

Тамам жұрт ойын қылды алуан-алуан,

Өз жанына жетпіс мың палуан алған.

Патшаменен ол жерде сөз байлаған,

Жамһүр деген бар екен бір палуан.

 

Патша күрес Жамһүрменен салмақ екен,

Палуандар бір-бірден бармақ екен.

Жамһүр жықса, Гүлшаһарды алмақ екен,

Жығылса әйел болып қалмақ екен.

 

Жамһүр айтты: – Палуандықта асқанмын, – деп,

Көп палуанды астыма басқанмын, – деп.

Күресем деп мақтанып тұра келді,

Бұ заманның Рүстем Дастанымын, – деп.

 

Мақтанды: – Бұ күн ойын саламын, – деп,

Қандай жаннан жығылып қаламын, – деп.

Патшаның палуандарын бәрін жығып,

Күйеу болып Гүлшаһарды аламын, – деп.

 

Жамһүр тұрып аждаһардай ақырады,

Басқа палуан даусынан қалтырады.

Лат, Манатқа сиынып тұра келіп,

“Біреуің маған кел” деп шақырады.

 

Жамһүр сонда айқайды салды дейді,

Жұрт аң-таң дауысына қалды дейді.

Патшаның жанынан тұра келіп,

һилайыл Қатыл палуан барды енді.

 

“Гүл сархта” бір үлкен той болыпты,

Екеуі де екі таудай бой болыпты.

Екеуі екі таудай соқтығады,

Ой жерлер қыр, қыр жерлер ой болыпты.

 

Сіресіп  бір-біріне болмай жүрді,

Жамһүр қайрат қылды сол бір жерде.

һилайыл Қатылды көтеріп алып,

Жамһүр палуан тымақтай жерге ұрды.

 

Жамһүр қатты күшті екен, жүзіқара,

һәр түрлі жан жаратқан Алла Тағала.

һилайыл кетеді тура жаһаннамға,

Сүйектері болады пәре-пәре.

 

Жамһүрде заһарлары қалмайды енді,

Күресуге көңілдерін салмайды енді.

Майданда жалғыз Жамһүр ақырады,

Бұ күн оған һеш палуан бармайды енді.

 

Ертеңгі күн тағы да болды майдан,

Өзге палуан Жамһүрден көңілі қалған.

Мәлікаждар шыдамай күресуге,

Сиынып, тілек тілейді бір Құдайдан.

 

Өзгелерден Жамһүрдің кәрі қатты,

һилайыл палуанды доптай атты.

Мәлікаждар шыдамай күресем деп,

Падишадан тілейді рұқсатты.

 

Падиша Мәлікаждарға бата берді,

Рұқсат алып майданға тарта берді.

Кәпірлер Жамһүр жақтан мазақ қылып,

“Шулаушы көтің қызды” деп айта берді.

 

Өзге палуан Жамһүрге бара алмайды,

Қарсы тұрып күресті сала алмайды.

Мәлікаждар Жамһүрге жетіп барып,

Кәпірлердің сөзіне қарамайды.

 

Қаһарланып Жамһүрге барды Мәлік,

Көңіліне бір Құдайдың атын салып.

Жамһүр намыс қылады “өлтірем” деп,

Мың батпан шоқпарын қолына алып.

 

Шоқпарменен ашуланып салып қалды,

Мәлікаждар қасына жетіп барды.

Айналайын, тақсыр-ай, шапшаңдық қылып,

Салған шақта шоқпарын тартып алды.

 

Шоқпарды жіберді аспанға атып,

Қолынан күші асып, алды тартып.

Ет асымдай аспанда шоқпар жүріп,

Бір заманда түседі жерге батып.

 

Екеуі қолын созып жағаласты,

Шоқпарын алып Жамһүрдің көңілін басты.

Қарап тұрған тамам жұрт таң қалады,

Күрес қылып екеуі көп таласты.

 

Әуелі Жамһүр палуан қайрат қылды,

Қозғалта алмай Мәлікті қайран болды.

Бір басқан аяғын қозғалта алмай,

Жамһүр енді қалжырап, қарап тұрды.

 

Жамһүр сөзді Хуманға көп айтады,

Қайратына лайықтап еп айтады.

– Жеті қат, үшбу жердің тап үстіне,

Аяғыңды шаншыдың ба, – деп айтады.

 

– Болыстығым бұ саған шын, – деп айтты,

Жылдам шығып кеудеме мін, – деп айтты.

Көңіліңде арман қалмасын тағы,  Жамһүр,

Бар қайратың бар болса қыл, – деп айтты.

 

– һешбір қайрат қалмады менде, – деді,

Сендей күшті көргем жоқ елде, – деді.

Әлгіден бар күшімді аямадым,

Енді кезек, ей, Хуман, сенде, – деді.

 

Көтеріп алып қозыдай атты дейді,

Жамһүр отыз домалап кетті дейді.

Патша сонда сүйініп, айғай салып:

“Хуманға қызым берем” депті дейді.

 

Қол күшіне тамам жұрт аң-таң қалды,

Дүниеде көрмедік деп мұндай жанды.

Аузы-мұрны қан болып Жамһүр қалды,

Патша: “Хуман – күйеуім”, – деп айтып салды.

 

Хуманның палуандығын патша көрді,

Тағына жетелеп оны алып келді.

Падиша Мәлікаждарды құрмет қылды,

Алтын тақ оң жанынан орын берді.

 

Патша күшті көрген жоқ ондай адам,

Қайратына тамам жұрт аң-таң қалған.

Жұрттың бәрі тарқасып, қайтып кетті,

“Гүл сархтың” мейрамы болды тамам.

 

Бірталай жүріп сонда күн өтеді,

Патша тамам палуанға төре айтады.

Мәлікаждар палуандарға төре болып,

Шоқпар ойынын ойнауға үйретеді.

 

Енді Жамһүр көңіліне қастық алар,

Мәлікке жәрдем бергіл, иә, Жаппар.

Мәлікаждарды аңдыды енді Жамһүр,

Жолдас болған жетпіс мың палуаны бар.

 

– Душар болдық бұ Хуман жауға, – дейді,

Алдап алып шығайық ауға, – дейді.

Өлтірейік, амалдап құтылайық,

Сіздер бекін ол үлкен тауға, – дейді.

 

Өзі жалғыз, кім оны сұрар, – дейді,

Алдаған сөзім қабыл қылар, – дейді.

Өстіп алдап, амалдап құтылайық,

Ашуланса бір күні қырар, – дейді.

 

Лат, Манаттан ол Жамһүр қылды тілек,

Тауда барып бекінді бөлек-бөлек.

“Аң аулап көңілімізді көтерейік” деп,

Айтады Хуманға жетіп келіп.

 

Бұ тауда көп деп айтты құлан, бұлан,

Асқан жақсы һеш жер жоқ, тіпті мұнан.

Бұлбұл сайрап, бұлақтар ағып жатыр,

Түрлі-түрлі жеміс бар алуан-алуан.

 

Жамһүр сөзін ол қабыл қылды батыр,

Қару алып атына мінді батыр.

Тамаша жерін көріп, аң ауларға,

Жамһүрменен ол тауға келді батыр.

 

Мәлікаждар Жамһүрмен шықты тауға,

Қиындық көрсетеді шыбын жанға.

Шапқыласып ол тауға жетіп барып,

Ғажап үлкен тау екен қалды таңға.

 

Ол таудан һәрбір түрлі қуады аң,

Жәрдем бергіл Мәлікке өзің, Сұбхан.

Аң қуалап, қызысып жүрген шақта,

Көздеріне бір үлкен көрінді шаң.

 

Бір үлкен шаң көреді сол бір жерде,

Ол шаңды батырдың көзі көрді.

Әлгі шаңнан жетпіс мың палуан шығып,

Мәлікке жабылады бәрі бірдей.

 

Мәлікаждар ол қолменен соғыс салды,

Жамһүр дағы найзамен салып қалды.

Найзаменен ол Жамһүр салған шақта,

Мәлікаждар найзасын жұлып алды.

 

Мәлікаждар сиынады бір Құдайға,

Мұндай үлкен бәлелер болды пайда.

Жамһүрдің жұлып алып өзін шанышты,

Арқасынан жеті кез шықты найза.

 

Найзасымен кеудеден өзін ұрды,

Арқасынан жеті кез шығып тұрды.

Жамһүр аттан жығылды таудай болып,

Жаны тура жаһаннамға барып кірді.

 

Шоқпар ұрып, қылышпен шапқылады,

Он екі мыңды жаһаннамға тапсырады.

Жан сауғалап қалғаны шуылдасып,

Мәлікаждардың аяғына бас ұрады.

 

Он екі мың палуанды Мәлік қырды,

Қалғаны қорқып аяғына басын ұрды.

Өлтірмеді, тілегін қабыл қылды,

Шаһарға баршалары қайтып кірді.

 

Мәлікаждар он екі мыңның кесті басын,

Қызыл қан қылды олардың ішкен асын.

Жәмшид патша көрді де шошып кетті,

Мәлікаждардың қан болған үсті-басын.

 

– Не қылған қан боялған үстің, – дейді,

Бір кісіден кем емес ісің, – дейді.

Бір қиындық көріпсіз не қылса да,

Маған айтып білдір хабар, жаным, – дейді.

 

– Аң қуарға ол Жамһүр келді, – дейді,

Мен де оған қызыққа ердім, – дейді.

Жамһүр мені бір тауға бастап келді,

Ғажап үлкен тау екен көрдім, – дейді.

 

Оған жолдас жетпіс мың палуан екен,

Жамһүр көңіліне жамандық алған екен.

Мені алдап ол Жамһүр алып барды,

Жетпіс мыңы сөз байласып қалған екен.

 

Жетпіс мың жабылды ғой маған, – дейді,

Патша, айтып білдірейін саған, – дейді.

Жетпіс мың жабылғанда жанымдағы

Жамһүр да найза шанышты маған, – дейді.

 

Найзасын алып өзін ұрдым, – дейді,

Сазасын, тақсыр патша, бердім, – дейді.

Қалған қолдан он екі мың құрттым, – дейді,

Жалынған соң алдыңа келдім, – дейді.

 

Патшаның көңіліне болды аян,

Қайратына Мәліктің болды қайран.

Мәлікаждар, жарандар, падишаға,

Көргенін бастан-аяқ қылды баян.

 

Патша бек қуанды көңілі тасып,

Мәлікаждар қайраты кетті асып.

“Мәлікаждар, балам” деп бетін сүйіп,

Жауырынынан қояды басып-басып.

 

– һажум деген шаһарым бар, – деп айтты,

Күйеу болып өзіме қал, – деп айтты.

һажум деген шаһарға патша болып,

Гүлшаһар қызымды ал, – деп айтты.

 

Күйеулікке сені лайық көрдім, – деді,

һажум деген шаһарым бердім, – деді.

Қызымменен ол шаһарда қызық көргіл,

Керек болсаң, алдырармыз сізді, – деді.

 

Қызды алып һажумге жүріп кетті,

һажумге Мәлік жетіп келеді енді.

Патшаның шаһарындай шаһар екен,

Неше күндер қызықты көреді енді.

 

Әли қашан келеді деп күтіп жүрді,

Намазын ол жасырып өтеп жүрді.

Бір күні таң намазын өтегенде,

Әлгі қыздың Мәлікті көзі көрді.

 

– Білмей жар боп келдім ғой бұған, – деді,

Мені Құдай әуре қылған, – деді.

Қыз сонда шашын жұлып өкінеді:

– Мұсылман екен ғой, – деп, – Хуман тегі.

 

Енді қыз жамандықты ойына алды,

Ас пісіріп ішіне бір дәру салды.

Адамды ессіз қылар дәру екен,

Астан жеп Мәлікаждар талып қалды.

 

Қыз айламенен Мәлікті талдырады,

Шақыртып хандарын алдырады.

Өлтіруге қимайды, сөйтсе де қыз,

Алып барып зынданға салдырады.

 

Мәлікаждар зынданда жатады енді,

Қыз атасы жанына қайтады енді.

Зынданбасы төреге қыз тапсырып,

“Тамағын аш қылма” деп айтады енді.

 

Қыз атасы жанына қайтып келді,

Қызы жалғыз келген соң патша көрді.

– Жан ата, Хуман қатты ауру болды,

Дәрігерге тапсырдым, – деп айтып келді.

 

Осылайша тұра тұрсын енді олар,

Жақсы-жаман пендеге Құдай салар.

Мәлікаждар зынданда жата тұрсын,

Әли Арыслан жолынан алың хабар.

 

Оң жолға Әли батыр түсіп кетті-ау,

Бірнеше күн арада күндер өтті-ау.

Сау-саламат қатерсіз қолымен,

Батыр Әли бір тауға жетіп келді-ау.

 

Жері жақсы бір тауға жетіп қалып,

Әли көрді ол тауды көзін салып.

Әбілмәжін жолынан сөз айтайын,

Әли жатсын ол тауда тыныштық алып.

 

Молда білер бұ сөзді, надан білмес,

Білсе де, надан бәрін тамам білмес.

Әбілмәжін жолынан тыңдасаңыз,

Ей, жараңдар, айтайын біраз кеңес.

 

Жарандар, өтіп кетті сондай заман,

Әбілмәжін қолыменен кетті тамам.

Күншығыстан Әбілмәжін қарап тұрса,

Күннің көзін қаптаған шықты тозаң.

 

Қисабы жоқ қара құлақ тышқан шықты,

Көптігі бұ дүнияның жүзін тұтты.

Он екі мың қолменен түйіседі,

Бұ тышқан енді оларға дұшпан шықты.

 

Құйрығын тостағандай иеді екен,

Ішіне толтырғанша сиеді екен.

Қатасыз шапқанына тиеді екен,

Тигені майдай лау-лау күйеді екен.

 

Сідігі менен заһарды салады екен,

Жолбарыс та, Арыслан да жанады екен.

Дүниеде қандай күшті жан болса да,

Заһарынан һәлак болып қалады екен.

 

Қисабы жоқ көп дұшпан келіп қалды,

Осы тышқан қырады сонша жанды.

Әбілмәжін қолына жетіп келіп,

Әммаға атыменен заһар салды.

 

Күншығыстан бұларды жын көріпті,

Тышқанды бір сондай жан көріпті.

Есі кетіп Әбілмәжін жығылады,

Өзгелері “аһ” ұрып жан беріпті.

 

Әбілмәжін есі ауып қалды дейді,

Тышқан заһар ол қолға салды дейді.

Әбілмәжін өлмеді, ісіп-кеуіп,

Бірнеше күн ол жерде қалды дейді.

 

Ол қолды тышқан һәлак етті дейді,

Қазалары тышқаннан жетті дейді.

Тышқандар қолды қырып болғаннан соң,

Бет-бетімен тарасып кетті дейді.

 

Тышқан кетті өзінің жолыменен,

Ісіп жатты Әбілмәжін соныменен.

Әбілмәжін көзі ілініп, Нұр Мұхаммед

Түсінде денесін сипайды қолыменен.

 

Әбілмәжін бір түсті көрді сондай,

Пайғамбарды артық қылды ол бар Құдай.

Көзін ашып “Алла” деп тұра келді,

Сау-саламат болыпты бұрынғыдай.

 

“Иә, Алла” деп орнынан тұра келді,

Қолының қырылғанын көзі көрді.

Сегіз жүз батпан шоқпарын көтеріп алып,

Ол жолға жаяу түсіп, жүре берді.

 

Жолға түсіп Әбілмәжін жүріп кетті,

Бірнеше күн арада күндер өтті.

Айлардан ай, күндерден күн өткенде,

Қалжырап бір шаһарға жетіп келді.

 

Базарына кіреді ол жетіп келіп,

Көрсе базар адамы қисапсыз көп.

Тым-ақ үлкен шаһар екен, ей, жарандар,

Патшасын айтады екен Кетедал деп.

 

Шоқпарменен базарға кіріп келді,

Базар халқы таң қалды, көзі көрді.

“Базарда Рүстемдей біреу бар”  деп,

Келісіп Кетедалға хабар берді:

 

– Олай болса, шақырып кел, енді, – дейді,

Ол жігітті көрейін мен де, – дейді.

“Патша сізді шақырады” деп хабар беріп,

Алдына Кетедалдың алып келді дейді.

 

Патшаның Әбілмәжінді көзі көрді,

Дүниеде һеш көрген жоқ мұндай ерді.

Бір азырақ сөз сұрап ол падиша,

Арақ ішіп отыр екен, арақ берді.

 

Падишаны мақтады: – Көп халқың бар, – деп,

Патшалыққа лайық салтың бар, – деп.

Падишаның арағын бұ да ішпейді,

“Дүниеде ішпен деген антым бар”, – деп.

 

“Ішсеңші” деп падиша көп айтады,

“Антың болса ішпе” деп енді айтады.

Араққа қызып, Әбілмәжінді шақырады,

“Қол қусырып, ойнайық” деп айтады.

 

Әбілмәжінді падиша жанына алды,

Екеуі қол қусырып ойын салды.

Әбілмәжін қаттырақ қысқан екен,

Қолы ауырып, падиша ашуланды.

 

Қолы ауырып, падиша ашуланды,

Әуелі ойнаймын деп қасына алды.

Қолы қатты ауырып кеткеннен соң,

Әбілмәжінді қақ басына салып қалды.

 

Әбілмәжін қорықпайды, өзі күшті,

Кәпірден неге көрсін қорлық істі.

Жұдырықпен бұл дағы ұрған екен,

Кетедалдың басы үзіліп аспанға ұшты.

 

Аспанға Кетедалдың ұшты басы,

Сол жерде жабылады кәрі-жасы.

Құрт-құмырсқа, масадай дуылдасып,

“Иә, Алла” деп шоқпармен араласты.

 

Әбілмәжін қайратпен шоқпар ұрды,

Жүндей ұшып, кәпірді ұрып жүрді.

Кәпірлерді сол жерде қойдай қырды,

Қалғаны иман айтып, дінге кірді.

 

Патшасы мен ол көбін өлтіріпті,

Жандарын жаһаннамға төндіріпті.

Әбілмәжін аяғын құшақтасып,

Қалғандары Хаққа иман келтіріпті.

 

Бір Құдай батырларды өзің оңда,

Сондай-сондай қиындық көрді жолда.

Мәсжид, медресе салдырып, сабақ беріп,

Бірнеше күн дін айтып тұрды сонда.

 

Жад қылды Әбілмәжін Құдіретті,

Бірнеше күн шаһарға дін үйретті.

Ол шаһардан бес мың қол қасына алып,

Хауарзаминнің жолына жүріп кетті.

 

Мана Әли бір тауға барып еді-ау,

Барғаны сіздерге анық еді-ау.

Әлиден тындасаңыз біраз кеңес,

Тыныштық алып бір тауда қалып еді-ау.

 

Әбілмәжін солайша бара тұрсын,

Хауарзаминнің жолына сала тұрсын.

Ер Әлиден азырақ кеңес айтып,

Жарандар, қандырайын құлақ құрышын.

 

Қанбарды бас ол қолға қылған екен,

Қол бекініп ол тауда қалған екен.

Зұлпықарды байланып, Дүлдүл мініп,

Өзі Хауарзаминге барған екен.

 

Хауарзаминнің базарына кірген екен,

Дүлдүл мініп аралап жүрген екен.

Базар халқы Әлиге аң-таң қалып,

Патшасына хабарды берген екен.

 

Падишаға мақтасып дейді былай:

– Бір жан артық жаратқан Жаппар Құдай.

Базарда бір палуанды көрдік, – дейді,

Күшінен жеті қат жер қозғалғандай.

 

Қандай палуан көрінді көзімізге,

Өзі қара сақалды, қызыл жүзді.

Шоқпарынан жеті қат қозғалғандай,

Хабар үшін біз келдік енді сізге.

 

“Алып кел!” деп падиша қылды бұйрық,

Палуандығын біледі кәпір сұмдық.

Ер Әлиді падишаға алып келді,

Тамаша қылып көреді жұрт жиылып.

 

Әлидің таң қалады түстеріне,

Әли кірді қорықпастан ішкеріге.

Енгенінен Әлиді Жәмшид патша,

Екі есе артық көріпті іштерінде.

 

Жәмшидке батыр Әли жетіп барды,

Падишалық тағына көзін салды.

Неше жүз мыңнан сұлтан, ойыншы бар,

Батыр Әли патшаға қайран қалды.

 

Әли кірді Дүлдүлін тысқа байлап,

Бұлбұлдарды көреді тұрған сайрап.

Жәмшидтің бұл жаһаннан хабары жоқ,

һәр тараптан ойыншы жатыр ойнап.

 

Ер Әли мұндай жерге жолықты кез,

Жалықпастан, жарандар, тыңдасаңыз.

Қарап тұрып тұлғасына қайран қалып,

Падиша ер Әлиден сұрайды сөз:

 

– Ей, жігіт, жақсылықты ойла,– деді,

Жөн сөйлесеңіз жаныңа пайда, – деді.

Атыңыз кім, жол болсын енді өзіңе,

Қайдан келдің, барасың қайда? – деді.

 

– Падиша, менің айтқан сөзімді ұста,

Бүгін келдім, жол жүріп сіздің тұсқа.

Атымызды сұрасаң, Қашимшим-дүр,

Күнбатыстан барамын күншығысқа.

 

– Ей, батыр тыңдап отыр сөзім, – деді,

Сені жақсы көрдім ғой өзім, – деді.

Өз жаныма қылайын хас уәзір,

һешқайда кете көрме өзің, – деді.

 

Бұрында бір батыр адам келді, – деді,

Гүлшаһардай қызымды бердім, – деді.

Қызым беріп мен оны Қашимшим батыр,

Шаһар һажумге падиша қылдым, – деді.

 

Ей, Қашмиш уәзір бол бізге, – деді,

Бізден бөлек кетпеңіз түзге, – деді.

Сөзімді қабыл қылып мұнда тұрсаң,

Көп елді билетермін сізге, – деді.

 

Ер Әли жауап берді: – Тұрайын, – деп,

Не қызметті бұйырсаң, қылайын, – деп.

Ішінде батыр Әли ақыл қылды:

– Қол жиылып келгенше болайын,– деп.

 

Ер Әли солайша ақыл-ой ойлаған,

Патша бұған қуанып той-тойлаған.

Патша солай қуанып отырғанда,

Есіктен дауыс келді ойбайлаған.

 

Падиша бұ дауысқа сасып қалды,

Жылдам-жылдам есікке басып барды.

Бір адам қолы ісік, басы жарық,

Жәмшид патша аяғын құшақтайды.

 

Ойбайлап жетіп келді көп адамдар,

Жәмшид патша бұларға аң-таң қалар.

Жәмшид патша аяғына бас ұрысып,

Жазғы тұрғы жаңбырдай жылайды зар.

 

Аң-таң болып  қалады жиылған көп,

Тыңдасаңыз үйілген көп, жиылған топ.

Жәмшид патша бұлардан, ей, жарандар,

Сөз сұрайды: – Жайыңды айт, не қылды? – деп.

 

– Падиша, тыңдап отыр зарым, – дейді,

Хасенміл деген бар ерді шаһарым, – дейді.

Мәдинеден бір үлкен ләшкер келіп,

Жаулап алды шаһардың бәрін, – дейді.

 

Падиша, жақсылық қыл енді бізге,

Мәдинеден қол келді елімізге.

Жеті ықылымға падиша, ұлық едің,

Жайымыз сол, тақсыр-ау, келдік сізге.

 

Мұсайып, Хасенмілге барған екен,

Ләшкерменен ойранды-ай салған екен.

Сау-саламат қолыменен сонда барып,

Хасенмілді Мұсайып алған екен.

 

Шаһарын дал-дал қылып кірген екен,

Дінсіз кәпір сазайын берген екен.

Мұсайып ғазы шаһарын алғаннан соң,

Бұлар қашып Жәмшидке келген екен.

 

Бұларға таң қалады жұрт жиылып,

Жәмшидке көп жылады олар мұңдық.

Бірнеше хандарға жетпіс мың палуан алып,

“Жылдам бар!” деп падиша қылды бұйрық.

 

Палуандарды жияды соғысқа арнап,

Жетпіс мың қару-жарақ алады оңдап.

Бірнеше хан жетпіс мың палуан алып,

Хасенміл шаһарына болды бармақ.

 

Хасенмілдің кісісі жылап тұрды,

Көз жастарын көл қылып бұлап тұрды.

Жетпіс мың қол жиылып тұрған шақта,

Әли Арыслан патшаға жауап берді:

 

– Падиша, жақсы көріп едің бізді, – деді,

Көп шықтым мұндай жолмен түзге, – деді.

Баруға рұқсат бер бізге, – деді,

Бір қызмет қылайын сізге, – деді.

 

Падиша айтқан сөзін қабыл қылды,

Әлиге баста дейді сонша көпті.

Қанбар менен өз қолын қойған жерге,

Тұп-тура батыр Әли бастап кетті.

 

Кәпірді Әли қайтып оңдырады,

Қатты жүрісіп аттары болдырады.

Манағы таудың бір жағына алып келіп,

Тап қолының түбіне қондырады.

 

Кәпірлер бәрі де ұйықтап қалады енді,

Басына бір мүшкілді салады енді.

Қолының бәрін ұйықтатып батыр Әли,

Жасырынып Қанбарға барады енді.

 

Қанбарға батыр Әли “бүй” деп айтты,

– Атың мініп, киімін ки, – деп айтты.

Пәлен жерге Жәмшидтен қол әкелдім,

Ләшкеріңмен ұйқыда ти, – деп айтты.

 

Көрінбей батыр Әли айтып келді,

Айтып-айтып ләшкерге қайтып келді.

Қанбар Әли айтқанын екі етпейді,

Шырт ұйқыда жатқанда тиеді енді.

 

Түнде келіп ұйқыда ат қояды,

Әли де зұлпықармен шапқылады.

Жетпіс мыңның, жарандар, алпыс мыңын,

Таң атқанша өлтіріп, сап қылады.

 

Он мыңы патшаға қайтып келді,

Қашимшим жақтан іштерін тартып келді.

Әли де бірге қашып келген екен,

Қашимшим “бәле болды” деп айтып келді.

 

Тамамы жұрт Әлиге жиылады,

Әли танып, Құдайға сиынады.

Патша үшбу іске қайран қалып,

Балшыларға “бал аш” деп бұйырады.

 

Балшыларға “бал аш” деп көп айтады,

Қырылған қолға уайым жеп айтады.

– Бал ашып көріңіз, балшыларым,

Балыңызға не түсер, – деп айтады.

 

Патша бұйрық қылған соң бал ашады,

Ашып-ашып балына қарасады.

Балшылар “Қашимшимнан жазық жоқ” деп,

Падишаның жанынан тарасады.

 

Падиша тым-ақ қатты ашуланды,

Неше мың хан-сұлтанын қасына алды.

“Осы жақтағы бәледен түк қойма” деп,

Сексен мың бар деп айтады палуанды.

 

Сексен мың палуандар бұлай жүрмек,

Кәпірлерді Арыслан қылады ермек.

“Ол жолы ұйықтап ұят қылдым ғой” деп,

Жалынып падишадан қылды тілек.

 

Әли айтты патшаға: – Барсам екен,

Дұшпаныма ойранды салсам екен.

Сіз жарлық қылып, Лат, Манат жар қылса,

Осы жолы өшімді алсам екен.

 

–Қашимшим, сен бізге қонақ едің, – деді,

Барсаң бар, қоймадың ғой тым-ақ, – деді.

Жолаушыға қызметті көп бұйырмақ,

Біле білсең болмайды матап, – деді.

 

Сексен мың ер Әлиге болды жолдас,

Әлиді басшы қылған кәпір оңбас.

Падиша жарлық беріп Арысланға,

Сексен мың қолға тағы қылады бас.

 

Әлиді басшы қылып кетті жауға,

Кешер Құдай күнәңді, қылсаң тәубе.

Батыр Әли бұларды бастап алып,

Бір жағымен апарды тағы тауға.

 

Ер Әлиден саспайды, жаным, солар,

Тағы да алдап ішінен, ойран салар.

Қолды тағы ұйықтатып жасырынып,

Қанбарға манағыдай берді хабар.

 

Шырт ұйқыда Қанбар келіп қылыш ұрды,

Ер Әли де ішінен қырып жүрді.

Таң атқанша жетпіс мың палуанның

Жаны тура жаһаннамға барып кірді.

 

Тағы да жетпіс мыңын қырып салды-ау,

Патшаға он мыңы қашып барды-ау.

“Не көрсек те Қашимшимнен көрдік, – дейді,

Батыр Әли ол жолы сонда қалды-ау”.

 

Балшыларға: – Балыңды ашың, – деді,

Жетпіс мыңда барма ед, қасың? – деді.

– Табыңыз! – деп падиша ашуланды,

Таппасаңыз кесермін, басың, – деді.

 

Бұ іске таң қалады жиылған көп,

Балшыларға қорықса да уайым жеп.

Неше мың балшылардың ұстаттарын,

Атын айтады екен, “Ағиан” деп.

 

Ер Әли жерді кезген Дүлдүліменен,

Ағиан бал ашуға енді келген.

Құлақ салып, жараңдар, тыңдасаңыз,

Ағианның айтайын балгерлігін.

 

–Көп таттым, падиша, дәмің, – дейді,

Құлағыңды, патша, салың, – дейді.

Бір сөзім бар айтпасам, күйеді ішім,

Тағы айтуға қорқады жаным, – дейді.

 

– Ағиан балыңды ашып тап, – деп айтты,

Қашимшим болса қылармын, – деп айтты.

Менен қорықпай айтуға ей, Ағиан,

Не көрсең де балыңды айт, – деп айтты.

 

– Қашимшим ғой қолды қылған мұндай, – дейді,

Оны мықты жаратқан Құдай, – дейді.

Падиша “айт” деп бұйрық қылған шақта,

Ағиан балын ашып бұлай дейді:

 

– Мәдине деген оның қаласы бар,

Нұр Мұхаммед жәрдемші бабасы бар.

Жұфұты – Фатима, жолдасы – төрт шаһариар,

Ол Әлидің Хасен, Хұсайын баласы бар.

 

Қашимшим емес, ол – Әли, білгін, – дейді,

Кәпір болар қолында ділгір, – дейді,

Қолындағы қылышы зұлпықар-дүр,

Астындағы аты мінген Дүлдүл, – дейді.

 

Әли деген ол патша сайыпқыран,

Дүние халқы жеңілмей қалмас одан.

Иман айтсаң, құтыларсың бірақ одан,

Болмаса тәж-тағыңды қылар ойран.

 

Жаныңнан қорықсаң иман айтың, – деді,

Басыңа қатты бәле келгей, – деді.

Өзің біл, сөз естімек сенен, – деді,

Білгенімді әуел айтпақ менен, – деді.

 

Бұлай деп патшаны аң-таң қалдырыпты,

Падиша жендеттерін алдырыпты.

“Әуелі Қашимшимді өлтірем” деп,

Ашуланып зынданға салдырыпты.

 

Патша үшбу сөзге ашуланған,

Зынданда қыз Ағиан жатып қалған.

Қашимшимге ол падиша  ашуланып,

Енді іздете жіберді жүз мың палуан.

 

Жүз мың қол душар болды іздеп кетіп,

Солардан да кетіпті дүние өтіп.

Жер жүзін қайыстырып жүз мың ләшкер,

Ер Әлидің қосына барды жетіп.

 

Бек қатты Әли Арыслан соғыс салды,

Жер жүзіне ағызады судай қанды.

Жүз мыңның елу мыңын қырып салды,

Елу мың Жәмшидке қашып барды.

 

Патша айтты: – Сөзімді тыңда, – деді,

Қашимшим қолын ол көрді көзім, – деді.

Қашимшим бізді, патша, қойдай қырды,

Қолы көп басқан жердің жүзін, – деді.

 

– Қашимшимнен қоршылықты мұндай көрдік,

Ләшкердің көптігін құмдай көрдік.

Елу мың кісі бізді қырып салды,

Шыдамай қашып, патша, сізге келдік.

 

Бастан-аяқ көргенін қылды баян,

Ойлап-ойлап падиша қорықты жаман.

Қол жиды жеті ықылымға хат жіберіп,

Әли Арыслан екені болды аян.

 

Жеті ықылымға хатпенен хабар салды,

һәр тарапқа хатпенен кісі барды.

Шаһардан тысқа шығып сайланады,

Он жүз мың палуанды жиып алды.

 

Жанына он жүз мыңды Жәмшид алар,

Әли келсе сайланып соғыс салар.

Жәмшид енді жиылып тұра тұрсын,

Әли Арыслан батырдан алың хабар.

 

Хасенмілді Мұсайып алған екен,

Ол шаһар мұсылман болып қалған екен.

Мұсайып ғазы отыз мың ләшкер алып,

Ер Әлидің қасына барған екен.

 

– Жіберіп едім бес жолмен бөліп-бөліп,

һәрқайсысын келеміз жаңа көріп.

Кетедалды өлтіріп, мұсылман қылып,

Әбілмәжін, бес мың қолмен қосылды о да келіп.

 

Бұлайша ер Әлиге барады енді,

Көрісіп, құшақтасып қалады енді.

Амандасып, көрісіп болғаннан соң,

Қосылып шаһар жаққа салады енді.

 

Жәмшид те мұны көрді тосып жатып,

Бұлар да жетіп келді түн-күн қатып.

Бұлар келіп Жәмшидтің қолын көріп,

Қарсыласып тұрады саптар тартып.

 

Екі қол екі жақта жатады енді,

Кәпір қолы сырнайын тартады енді.

Мұсайып, Әбілмәжін, Әли батыр

Көргенін бастан-аяқ айтады енді.

 

Әбілмәжінге: – һажумге бар, – деп айтты,

Мәлікаждарды зынданнан ал, – деп айтты.

“Жарайды” деп орнынан тұрып кетті,

Шоқпарын алып һажумге жүріп кетті.

Өздеріне сеніскен батырлар ғой,

Жапа жалғыз һажумға жетіп келіпті.

 

Олардың толып жатыр тамашасы,

Қорқыныш емес ол жалғыз, оңашасы.

Бірі “бар” деп, біреуі “жарайды” деп,

Жалғыз жүре беруін қарасаңшы!

 

һажумге Әбілмәжін енді жетті,

Есепсіз көрді бек көп елді дейді.

Сәдуақас қолыменен сау-саламат,

О да Әли қасына келді дейді.

 

Бір жерге айттым, бәрінің жиылғанын,

Күнәһлі болсаң, қиналар шыбын жаның.

Түнде шаһар һажумге жетіп келді,

Тыңдаңыз, Әбілмәжін не қылғанын.

 

Зынданға Әбілмәжін барып қалды,

Зынданның қарауылын ұстап алды.

Қолын байлап, “қайда?” деп қысқан екен,

Лат, Манатқа сиынып талып қалды.

 

Есін жидырып Әбілмәжін сөз сұрады:

– Мәлікаждар қайда? – деп көп сұрады.

– Біздің палуан мұнда тірі бар ма, жоқ па,

Шыныңды айт, өлтіремін, – деп сұрады.

 

– Тақсыр-ай, кесе көрме басым, – деді,

Қабыл қыл, көзден аққан жасым, – деді.

Палуан сау-саламат тап осында,

Күнінде үш беріп тұрамын асын, – деді.

 

Қарауылшыны бекітіп, байлап алды,

Тап зынданның төбесіне жетіп барды.

– Мәлікаждар, мұнда тірі бармысың? – деп,

Әбілмәжін тыс жақтан айқай салды.

 

Мәлікаждарды ол танып ақырады,

“Мен мұнда, тірімін” деп шақырады.

Екеуінің дауысы ұласқанда,

Зыңдандағы адамдар қалтырады.

 

Әбілмәжін арқанды салады енді,

Мәлікаждарды суырып алады енді.

Екеуі амандасып, құшақтасып,

Гүлшаһардың сарайына барады енді.

 

Бұларды Гүлшаһардың көзі көрді,

Гүлшаһардың жанына кіріп келді.

Екеуінің аяғына басын қойып,

Иман айтып, Гүлшаһар да дінге кірді.

 

Шаһар халқы бұларды көзі көрді,

Баршасы иман айтып дінге кірді.

Ол шаһардан жетпіс мың палуан алып,

Екі батыр Әлиге жетіп келді.

 

Екеуі ер Әлиге жетіп келді,

Қуанды-ай, Арыслан көрген соң мұнша қолды.

Бұларға жаңа ат, жаңа киім беріп,

Мәлікаждарға Арыслан құрмет қылды.

 

Кәпірлердің айтайын молын сізге,

Мәліктің де айттым ғой жолын сізге.

Жәмшидке он жүз мыңменен қарсы тұрған,

Азырақ сипат қылайын қолын сізге.

 

Жәмшидтің де ойыны бар алуан-алуан,

Жетпіс патша, үш мыңнан уәзір алған.

Екі жүз мың ғаярлар, айлакерлер,

Шынжырлаған қасында төрт мың палуан.

 

Төрт құлды бір-біріне қойған байлап,

Алтын тақыт үстіне қару сайлап.

Шатыр құрып ол қолға қарсы тұрып,

Уәзірлері қасында тұрды ойнап.

 

Екі ләшкер соғыс қылмай, қонып жатты,

Жер жүзі екі қолға толып жатты.

Қарауыл, шыңдауылшы қатты қойып,

Бір-бірінен хабардар болып жатты.

 

Екі қол екі жақтан жиылыпты,

Мұсылмандар Құдайға сиыныпты.

Таң атып майдан жерін тазаласып,

Су сеуіп, екі жақтан сыпырыпты.

 

Ландһүр деген кәпірден шауып шықты,

Күрзі, шоқпар қолына алып шықты.

Астындағы керкүдәнін ол ойнатып,

Өз атына дабылды қағып шықты.

 

Ландһүр ол майданда ақырады,

Қорқақтары даусынан қалтырады.

Шоқпар, найза, қылыштан ойын ойнап,

Жекпе-жекке бұл кәпір шақырады.

 

Ландһүр ол майданда қарап тұрды,

Мұсылманнан біреу келді, оны бір-ақ ұрды.

Ландһүр біреуден шығармастан,

Мұсылманнан үшеуді шаһид қылды.

 

Қаһарланып Әбілмәжін қарсы тұрды,

Әбілмәжінді найзамен тағы да ұрды.

Найзасын жұлып алып, өзін шанышты,

Жаны тура жаһаннамға барып кірді.

Ол күні Әбілмәжін бірме-бірге

Жетпіс палуан кәпірді байлап алды.

 

Кеш болып, екі ләшкер кетті қайтып,

Тыныштық алысады қонып жатып.

Таң атып екі жақтан майдан түзеп,

Ұрысқалы келісті саптар тартып.

 

Мұсайып тақсыр майданға кіріп келді,

Керкүдәнін ойнатып жүріп келді.

Майданға кіріп, қатты бір ақырып,

Дабыл қағып атына былай дейді:

 

– Шығады кәпірлердің қайсы “мен” деп,

Кәпірден палуандықта асармын деп.

Даусынан тау-тас қозғалады,

Ақырады “шоқпаршының басымын” деп.

 

Майданға Феридун деген кәпір түсті,

Жалғыз шыққан сонша елден о да күшті.

Мұсайып палуан күрзіменен ұрған шақта,

Феридунның басы үзіліп аспанға ұшты.

 

Асфандүн деген кәпір тағы барды,

Қылышпенен екі бөліп оны салды.

Бірме-бірге келгеннен соң Мұсайып батыр,

Жүз он бес палуанды байлап алды.

 

Күн батып қайтатұғын шағы болды,

Құдайым мұсылманның жағы болды.

Қайтатұғын барабан ол қағысып,

Жер-жеріне екі қол тағы қонды.

 

Таң атып, майданға тағы жүрді,

Мұсылманнан Әбулхайыр барып кірді.

Кәпірден Мағит кіріп қарсы тұрды,

Қылышпенен бір-бірін сексен ұрды.

 

Қылышпенен бір-бірін ұрды сексен,

Бір-біріне тигізбей қағып кеткен.

Қаһарланып Әбулхайыр шоқпарменен,

Ол кәпірді қылыпты жермен-жексен.

 

Кәпірлер Әбулхайырға аң-таң қалды,

Әбулхайыр жетпісті байлап алды.

Күн кеш болып, барабан тағы соғып,

Екі ләшкер орнына қайтып барды.

 

Кәпірлер қайғы болды жандарымен,

Мақтанбады көбейген сандарымен.

Таң атқанша Жәмшид патша, жарандар,

Кеңес қылды уәзір-хандарымен.

 

Жәмшид айтты: – Тілімді алың, – деді,

Бірме-бірге келмес-ті халің, – деді.

Бірме-бірге бармаңыз жекпе-жекке,

Жабылыңыз оларға бәрің, – деді.

 

Майданға таң атып тағы жүрді,

Әбусағид майданға барып тұрды.

Көпірден Шимрук келді, сегіз болды,

Жаны тура жаһаннамға барып кірді.

 

Әбусағид кәпірге ойран салған,

Кәпірлер қайратына аң-таң қалған.

Жәмшид патша қолында Манап деген,

Шынжырланған бар екен бір палуан.

 

– Бір келсе, Манап қарсы келер, – деді,

Мұсылманның сазайын берер, – деді.

Манаптың шынжырын шешіп алып,

Майданға, – Жәмшид патша,– жібер, – деді.

 

Тамам жұрт Манапқа тұр қайран қалып,

Мастықтан Манап та тұр естен танып.

Сегіз жүз палуан Манапты ей, жарандар,

Майданға барысады әзер алып.

 

Босанып тұрды Манап майдан тартып,

Ақырады жер-көкті қалтыратып.

Манап лағин қолынан ұстап алып,

Жіберді Әбусағидты аспанға атып.

 

Аспанға атып жіберді жүзіқара,

һәр түрлі жан жаратқан Алла Тағала.

Түсерде жұдырықпен бір-ақ ұрып,

Әбусағидты қылыпты пәре-пәре.

 

Шаһид қылды мұсылманнан жетпіс кісі,

Олардан асып кетті Манап күші.

Күн кеш болып, барабан тағы соғып,

Екі ләшкер орнына қайтып түсті.

 

Таң атып, Манап кәпір тағы кірді,

Манапты мұсылманның көзі көрді.

Мастығы кетіп, кәпірдің есі кіріп,

Өзін-өзі көтеріп сөйлеп тұрды.

 

– Хауарзамин палуаны, атым – Манап,

Бір қолыма Қап тауы болмас салмақ.

Мың жаныңнан бір жаның қоймаймын, – деп,

Палуандарың келе бер таңдап-таңдап.

 

Мұсылманның біреуі келді ұмтылып,

Манап жығып, аяғынан алды тұтып.

Манап кәпір аяғынан тұтып алып,

Екі жаққа жіберді бөздей жыртып.

 

Бір мұсылман барып еді, тағы жықты,

Осылайша екеуі де шаһид болды.

Керкүдәнін ойнатып шыдай алмай,

Енді алдынан Мұсайып ғазы келді.

 

Мұсайып та Манапқа барып қалды,

Манап кәпір шоқпармен салып қалды.

Қаһарланып Мұсайыпты салған шақта,

Тигізбеді Мұсайып, қағып қалды.

 

Жеті-сегіз шоқпарменен ұрысады,

Шоқпарменен һәрбір айла қылысады.

Шоқпарменен бір-біріне кәр қыла алмай,

Қайран болып екеуі тұрысады.

 

Қылышпенен бір-біріне шапты дейді,

Бір-біріне тигізбей қақты дейді.

Екеуі күн батқанша жеңіспеді,

Кеш болыпты, жай-жайына жатты дейді.

 

һәр адам үшбу айтқан сөзім көрсін,

Келістіріп сөйлейін тыңдап тұрсын.

Таң атқан соң, жараңдар, тамаша қыл,

Арысланның майданға өзі кірсін.

Әли кірсе, кәпірді бүлдіреді,

Мұсылманды қуантып күлдіреді.

Дабыл қағып атына Әли кіріп,

Өзін-өзі кәпірге білдіреді.

 

– Алла “Арыслан” деп ат қойған маған, – деді,

Нұр Мұхаммед жәрдемші бабам, – деді.

Жұфұтым – Фатима, жолдасым – төрт шаһариар,

Хасен, Хұсайын – ол менің балам, – деді.

Мекке менен Мәдине – қалам, – деді,

Аяма, келсе, кәпір, шамаң, – деді.

 

Ей, кәпірлер, қырармын тамам, – деді,

Өшімді бүгін сізден алам, – деді.

Атым – Дүлдүл, қылышым – зұлпықар-дүр,

Ойранды енді бүгін салам, – деді.

 

Ер Әли осыны айтып айғай салды,

Кәпірлер бұл сөзіне аң-таң қалды.

Даусына жер менен көк қозғалып,

Он екі мың кәпірлер берді жанды.

 

Айғайлап Арысланға Манап келді,

Әлидің тасып кетті қайраты енді.

Дүлдүлге қамшы басып, тақым қысып,

Манапты зұлпықармен екі бөлді.

 

Манап өліп, тозаққа жаны кірді,

Манап кәпір өлгенін бәрі көрді.

Жиырма мыңға патша жарлық қылып,

Әлиге ат қойыпты бәрі бірдей.

 

Арыслан қайратпенен қылыш ұрды,

Қызығына екі қол қарап тұрды.

Бір сағатта жиырма мың палуанды,

Ашуы келген екен, бәрін қырды.

 

Қалған кәпір бәрі бірдей жабылады,

Ұрысып өкпелері қабысады.

Мұсылмандар жағынан ат қойысып,

Шаңменен бірін-бірі танымайды.

 

Шаңменен бір-бірін танымайды,

Қалғандардан ол оттар жағылады.

Бір-біріне бастары соғылады,

Кәпірлердің көптігі, әй, жарандар,

Мұсылманның һәрбіріне мың қылыш шабылады.

 

Қалғандарына шоқпарлар жабылады,

Бастарынан от тау-тау жағылады.

Топ зеңбірек тынбастан атылады,

Кәпірлердің жандары, ей, жарандар,

Ғазап періштелеріне сатылады.

 

Қылыштар қайырылды шапқыласып,

Мылтықты өлді мылтықпен атқыласып.

Шоқпарлылар бір-бірін күл-күл қылды,

Найзалар қырылды шанышқыласып.

 

Мұсылмандар кәпірге қырғын салды-ау,

Кәпір қырылып, мұсылман аман қалды-ау.

У ішкендей кәпірлер қырғын тауып,

Жандары жаһаннамнан орын алды-ау.

 

Ер Арыслан кәпірдің тауын шақты,

Батырлар көп кәпірді жерге тықты.

Кәпірлер қашарға бет қойған шақта,

Күншығыстан бір үлкен тозаң шықты.

 

Күншығыстан бір үлкен ту көрінді,

Тозаңдары келеді қаптап күнді.

Қарап тұрса, ол шаңнан көп қол шықты,

Көбі сондай, үш боз ту көрініпті.

 

Бас соғыс қылды тағы да ол күн,

Біраз шаң қылды соғыспенен жердің жүзін.

Үш боз тумен үш жүз мың кәпір келіп,

Мұсылманды қылыпты астын-үстін.

 

Мұсылмандар жылайды Құдайына,

Үзілмей соғыс болды ұдайына.

Кеш болғанша бек қатты соғыс болды,

Кеш болған соң қайтады жай-жайына.

 

Мұсылманнан он екі мың өлген екен,

Жандары ұжмақ барып кірген екен.

Кәпірден жетпіс мың тап сол күнде,

Тұп-тура жаһаннамға енген екен.

 

Мұсылман көмді өлігін жаназа оқып,

Майданға барысады таң да атып.

Құм менен құмырсқадан кәпірлер көп,

Мұсылмандар жылайды қатты қорқып.

 

Кәпір қолы мұсылманды алған қамап,

Ол қолды болар емес һешкім санап.

Мұсылмандар жанынан үміт үзіп,

Бәрі шулап жылайды “Иә, Аллалап”.

 

Кәпір толған бұл жердің жүзін басып,

Мұсылмандар қорықты құты қашып.

Бес палуан тұр соғысқа көңіл қылып,

Өзгелері жылайды құшақтасып.

 

Арыслан намаз оқып отырады,

Бір Құдайды жад қылып зар жылайды.

Кәпір соқты сол жақтан барабанын,

Мұсылмандар жапырақтай қалтырайды.

 

Мұсылмандар бек қатты жылайды енді,

– Бір Жаратқан, сақтай гөр, Құдай, – деді.

Мұсылмандар жылауына іші күйіп,

Қайраттанып Арыслан былай деді.

 

Әли айтты: – Дүлдүлім мінейін, – деп,

Кәпірге жалғыз өзім кірейін, – деп.

Тыныштық ал, – деп мұсылманға Әли айтты,

Бұл күн жалғыз Құдайдан тілейін, – деп.

 

Кірді және жалғыз айғай салып,

Дүлдүл мініп, зұлпықар қолына алып.

Он екі мың кәпір өлді өті жарылып,

Жаны кірді жаһаннамға тура барып.

 

Кәпір қаны ол ағып сел болады,

Ат жүрмеді, дариядай көл болады.

Зұлпықармен кәпірді қойдай қырды,

Қанша Арыслан қырса да кем болмайды.

 

Кәпірлер қанша қырса да кемімейді,

Оқ жаудырады Әлиге кәпір бәрі.

Күннің көзін қап-қара тозаң басты,

Әли Арыслан ол оқтан жеңілмейді.

 

Мәлік, Мұсайып, Сәдуақас соғыс салды,

Әбілмәжін де ағызды судай қанды.

Батырларға жетпіс жерден жара түсті,

Қайран болды кәпірді кеміте алмайды.

 

Батырлар жаралы болып бек сасады-ау,

Жердің жүзін кәпірлер көп басады-ау.

Құм менен құмырсқадан кәпірлер көп,

Мұсылмандар жыласып құшақтасты.

 

Мұсылман үміт үзді шын жанынан,

Батырлар жаралы болып қалжыраған.

Құбыла тарапынан көздеріне,

Сол шақта көрінеді бір үлкен шаң.

 

Ол шаңнан сексен тулы шықты ләшкер,

Мұсылманға жақ болды жалғыз Жаппар.

Бұ туда сексен мыңнан қол бар екен,

Мұсылманға қосылды келіп олар.

 

Олар келіп кәпірлерді қылыштаған,

Кәпірлерге түсіреді ақырзаман.

Күн батқанша кәпірді қойдай қырды,

Күн батып екі ләшкер қайтты тамам.

 

Екі ләшкер орнына қайтып барды,

Қисапсыз кәпір ол күн өліп қалды.

Кәпірлер қайғылы болып қайтып барды,

Жәмшид патша ер Әлиге кісі салды.

 

– Қабыл қыл, осы салған елшім, – дейді,

Елім тамам жиылып келсін, – дейді.

Алды-артымды жиып, армансыз бір болайын,

Он бес күнге кеңшілік берсін, – дейді.

 

Ер Әлиге солайша елші келді,

Жәмшидтің айтқан сөзін қабыл көрді.

Бұған риза болмас па тірі адам,

“Жиылсын” деп он бес күн кеңдік берді.

 

Арыслан солайша болып жатсын сонда,

Бір Құдай батырларды өзің оңда.

Пайғамбардан айтамын біраз кеңес,

Құлақ салып, жарандар, сөзім тыңда.

 

Әлқисса, Расул Алла аләйһиссаламнан біраз кәлима:

 

Меккеде Пайғамбарым қалған екен,

Тұғры жолды үмбетіне салған екен.

Солардан да өтіп кеткен мынау дүние,

Жарандар, опасы жоқ жалған екен.

 

Бұ батырлар ғайып болып кеткеніне,

Ей, жарандар, алты жыл болған екен.

Хамар Сағим бұ сөзге қанған екен,

Жетпіс мың қол жиып алған екен.

“Мұхаммед жалғыз өзі не қылар, – деп,

Өлтіріп шаһарын алам”, – деп барған екен.

 

Меккеге Хамар Сағим барып қалды,

Жетпіс мың ләшкеріменен қамап алды.

“Жалғыз өзі өзіменен ұрыссын” деп,

Пайғамбарға Хамар Сағим кісі салды.

 

Жәбірейіл Пайғамбарға келді жетіп,

Келгеніне қалады қуаныш етіп.

Жәбірейілден бір Құдай сәлем айтты:

“Хамар Сағим соғысты алсын көніп”.

 

Жәбірейіл айтты: – Құдайың дейді сәлем,

Айтқанын айта келдім мен де саған.

Құдіретім тамаша қып көрсін, – дейді,

Өзінен басқа бармасын, жалғыз, – дейді.

 

Хамар Сағим патша менен өзің соғыс,

Осылайша жарлық етті Хақ Тағалаң.

Бұлай жарлық естіді бір Алладан,

Меккеден шығармады жалғыз адам.

 

Хамар Сағим шаһарды қамап алған,

Хақ Пайғамбар жөнелді соған таман.

Хамар Сағим сөйлейді тұрып сонда:

– Мекке халқы, бұ айтқан сөзім тыңда,

Соғысам деп қырылып, һәлак болма,

Мұхаммедті өлтірем өзім осы жолда.

Мұхаммедті өлтіріп шаһарын алам,

Бұ ниетпенен қол жиып келдім мұнда.

 

Соғыссаң да өлерсің, келмес шамаң,

Бастарыңа салармын ақырзаман.

Палуандарың жоғалып кеткеніне,

Есіттім, тап алты жыл болған тамам.

 

Пайғамбар осы сөзге ашуланды,

Алмас қылыш беліне асып алды.

Хамар Сағим алдына қарсы барды,

Соғысқа хақ Пайғамбар кірген шақта,

Жеті қат көк есігі ашылады.

 

– Рұқсат бер, кәпірлерді қырайын, – деп,

Періштелер Аллаға зар жылайды.

Алла достының соғысын көреміз, – деп,

Ұжмақтан хор қыздары көзін салды.

 

Жер мен көк зар жылайды: – Ей, Құдайым,

Рұқсат бер, кәпірді һәлак қылайын, – деп.

Көк айтады: – Жай түсіріп уатайын, – деп,

Жер айтады: – Ашумен жұтайын, – деп.

 

– Бәрің де жайыңа тұр, – деп айтады,

Не боларын өзім білем, – деп айтады.

Кіргізем Мұхаммедті бұ соғысқа,

Тамаша қылып, қыдыртам, көр, – деп айтады.

 

Хақ Пайғамбар майданға өзі кірді,

Хамар Сағим алдынан қарсы тұрды.

Пайғамбарды қылышыменен келді де ұрды,

Кереметпенен оң қолы тіпті құрыды.

 

Қылышты сол қолына тағы да алды,

Сол қолы тағы да құрып қалды.

Екі қол ол бірдей құрыған соң,

“Хақ Пайғамбар екенсің” деп ойбай салды.

 

– Пайғамбарсың, секем жоқ саған, – дейді,

Дұға қыл, қолым болсын аман, – дейді.

“Күнәмді кеш” деп аяғын құшақтады,

Дінің тұтам, иман айт, маған, – дейді.

 

Мұсылман болып, Хамар Сағим жолы болды,

Көңіліне иманның нұры толды.

Пайғамбарым дұға қылып, бетін сипап,

Бұрынғыдай сау-саламат қолы болды.

 

Бұ кереметті ол қолдың бәрі көрді,

Пайғамбардың аяғына басын ұрды.

Иман айтып, баршасы дінге кірді,

Мұсылман болып шаһарға бәрі кірді.

 

Кәпірлердің хақ дінге бәрін салды,

Мүмін қылды жетпіс мың барша жанды.

Бұ іске Пайғамбарым бек шаттанып,

Баба Омарды шақыртып қасына алды.

 

Шақырған соң жетіп келді Омар Бабаң,

Жеті пайғамбарға қызмет қылған тамам.

Жеті пайғамбардан жеті түрлі үлес алған,

Баба Омар айтайын жайын саған.

 

Омар Бабаң көп ғұмыр сүрген екен,

Жеті пайғамбарға қызмет етіп жүрген екен.

Мұхаммедтің артығын білген екен,

Мұхаммедті көруге дұға тілеп,

Жеті пайғамбар дұғаны берген екен.

 

Құдайым дұғаларын қабыл қылып,

Пайғамбардың дидарын көрген екен.

Пайғамбарлар дұғасы себебші болып,

Сол заманға қартаймай келген екен.

 

Жаяуға Омар Баба тіпті жүйрік,

Ғұмырын өткеріпті жаяу жүріп.

Ысқақ пайғамбардан кереметті киіз алып,

Ысмайыл пайғамбар кетіпті қоржын беріп.

 

Айлық жерге бір күнде жүреді екен,

Дүние малын қоржынға бүреді екен.

Кесеменен басына су құя салып,

һәрбір түрлі суретке кіреді екен.

 

һешбір жан оған теңдес болмайды екен,

Ерегіскен дұшпанды жөндейді екен.

Қоржынға малын салса, ей, жарандар,

Ауыр болмас тағы да толмайды екен.

 

Омарға: – Мынау хатты ал, – деп айтты,

Жүйріктігін осы жолы сал, – деп айтты.

Пайғамбарым Омарға жарлық қылды:

“Арысланға хат алып бар”, – деп айтты.

 

– Жазайын елдің есен қалғандығын,

Шаттыққа сахабалар толғандығын.

Хатқа тамам жазайын о да көрсін,

Хамар Сағим мұсылман болғандығын.

 

Сен бармасаң, кім оған барар, – дейді,

Хауарзамин шаһарында алар, – дейді.

Үшбу хатты апарсаң, Баба Омар,

Арыслан да хошуақ болар, – дейді.

 

Хат барады әуел Құдай атын салып,

Пайғамбар, төрт шаһариар жадын салып.

Бастан-аяқ көргенін бәрін жазды,

Баба Омар жөнелді хатын алып.

 

Хатын алып ол жаяу жүріп кетті,

Екі етегін беліне түріп кетті.

Тоғыз айлық жол екен Хауарзамин,

Тоғыз күнде бабаңыз жетіп келді.

 

Жараңдар, құлағың сал, сөздеріме,

Тыңдайтұғын келдіңіз кездеріңе.

Он бес күн Әли күтіп тұрған шақта,

Құбыладан шаң көрінді көздеріне.

 

Құбыладан бұрқыраған шықты тозаң,

Ол шаңнан шыға келді жаяу адам.

Әли Арыслан таниды қарап оған,

Ол шаңнан шығып келді Омар Бабаң.

 

Жүйрік адам өткен жоқ онан басым,

Әлі Омар көрерсіз тамашасын.

Жетіп келіп қойнынан хатын беріп,

Аяғына Арысланның қойды басын.

 

Әли Арыслан Омардың сүйді бетін,

Ақырып көп кәпірдің жарған өтін,

Қатты айғайлап, ол қолға хатты оқиды,

Баршалары қуанады естіп кейпін.

 

Баршасы шүкір қылды бір Құдайға,

Салауат көп айтады Пайғамбарға.

Палуандар қуанғаннан һәрбіріне

Жүз мың палуан қуаты болды пайда.

 

Ол күн екі ләшкер қонысады,

Сахабалар шаттыққа толысады.

Екі ләшкер қарауыл қатты қойып,

Бір-бірінен хабардар болысады.

 

Он бес күн болжал қылған толған екен,

Жер жүзін кәпір қолы алған екен.

“Япырым-ай, шаршадым” деп тыншу қылыпты,

Баба Омар қарауылшы болған екен.

 

Бабаң тұрды ол қолды шыр айналып,

Жәмшидтің қолына кірді жетіп барып.

Жәмшид қолы жер-жүзін басқан екен,

Таң қалды Баба Омар көзін салып.

 

Қарашы, Баба Омар батырына,

Ләшкерге қорықпай кірген батылына.

Ол қолдың жалғызына көрінбестен,

Жәмшидтің кіріп кепті шатырына.

 

Омар көрсе, жетпіс мың бар хандары,

Жетпіс мың сол жағында сұлтандары.

Шоқпарын құшақтасып тіп-тік жатыр,

Жан-жағында үш жүз мың палуандары.

 

Жыршылар жанында жырлап отыр,

Арақ ұсынып әрдайым қыздар отыр.

Күйшілер күйін тартып бұлар да отыр,

Қыздарменен сүйісіп, арақ ішіп,

Қайғысыз Жәмшид патша тыңдап отыр.

 

– Жәмшид, үлкенбісің мұндай, – деді,

Менің айтқан сөзімді тыңда, – деді.

Жәмшидтің бұ ісіне қарап тұрып,

Баба Омар ақырып былай деді:

 

– Сәлем алмайтын неткен жансың, – деп айтты,

Наушаруаннан ол артықпысың, – деп айтты.

О да менің сәлемімді алатұғын,

Артық болсаң, артықтығың айт, – деп айтты.

 

Мұхаммедтің елшісі – мен, – деп айтты,

Сәлемімді алмаған кәпір, дінсіз, – деп айтты.

Басыңды кесейін бе, кел, – деп айтты,

Менің атым – Баба Омар, біл, – деп айтты.

 

Өлтірмейін, ей, Жәмшид, тілімді ал,

Мұхаммедтің дініне ен, – деп айтты.

– Жәмшид деген падиша мен, – деп айтты,

Жаныңнан безген екенсің сен, – деп айтты.

 

Ақырып Баба Омарды “әдепсіз” деп:

– Лат, Манаттан басқа Тәңірім кім? – деп айтты.

Жәмшид патша ләшкеріне бұйырады:

– Мұны тұтып пәре-пәре қыл, – деп айтады.

 

Тимейін, дін исламға келсең, – деді,

Кәпірлікте бек жаман өлсең, – деді.

Аузыңа тас тығылсын, дінсіз кәпір,

Бұ сөзді айтарма едің білсең, – деді.

Қайтарсың бұл сөзіңнен әлде болса,

Қайтпасаң, тап басыңды кесем, – деді.

 

“Тұтыңдар!” деп ол патша бұйырады,

Қамаласып баршасы жиылады.

Баба Омарды “ұста, тұт” дегенде,

Құмырсқадай кәпірлер құйылады.

 

Бірінің басынан, бірінің иінінен басып кетті,

Шатырын бұзып, қарғып, шауып кетті.

Төбесіне һәрқайсысының бір-бір қонып,

Ұстатпастан бәріне қашып кетті.

 

Жәмшид сөзді қолына айтады және:

– Келмесін ол ғаяр, бәрің қара.

Түбімізге жететұғын тап осы, – деп,

Жағасын жұлып қылды пәре-пәре.

 

– Бұ дүние енді бізден өтті, – деді,

Бұ ғаяр түбімізге жетті, – деді.

Мен жыламай қайтейін, ей, жарандар,

Мұнша қолдан құтылып кетті, – деді.

 

Енді қайда қоямыз жанымызды,

Келсе, біздің кетірер сәнімізді.

Берік болып араңызға кіргізбеңдер,

Бір түнде қырып кетер бәрімізді.

 

Баба Омар бар екен сондай ісі,

Бір кісіден кем емес тағы күші.

Асфандиярды бас қылып Жәмшид патша,

Қарауылға қойыпты сексен кісі.

 

Баба Омар Әлиге қайтып барды,

Кәпір көптен өз ішін тартып барды.

Жәмшид қолын Әлиге сипат қылып,

Өзі не қылғанын айтып барды.

 

Айналып өз қолын көріп жүрді,

Тағы Жәмшид қолына жетіп келді.

Сексен палуан берік болып, айналып жүр,

Кірер емес, Баба Омар көзі көрді.

 

Көрінбей қолға өтіп барар емес,

Арасына қорықпай қадам салар емес.

Сексеннің қолына түскен адам,

Тас болса да һеш бұзылмай қалар емес.

 

Ысқақтан алған кесесін қолына алды,

Бір кесе су өз басына құя салды.

Кесеменен басына су құя салып,

Бабаңыз орыс попы бола қалды.

 

Мойнына шоқынатын сурет асты,

Поп болып сексеніне араласты.

Сексені қамаласып шуылдасты,

Ұстағалы бәрі де қылды қасты.

 

Поп болып Баба Омар өнері асты,

Поп болып Баба Омар айғай салды:

– Төрт жүз Лат,Манат жіберді мені, – деді,

Әдепсіздік қылдық, – деп жаман састы.

 

Білмедік, қатемізді кеше гөр, –  деп,

Сексені аяғына қойды басты.

Жәмшидке көтерісіп алып жүрді,

Жәмшид көріп әдебінен тіке тұрды.

“Попым” деп Жәмшид патша қолын сүйіп,

Аяғына Бабаңның басын ұрды.

 

Жәмшид айтты: – Қуандым сізге, – деді,

Жылы жақсы көріндің көзге, – деді.

Төрт жүз Лат, Манаттың елшісісіз,

Қандай хабар келтірдің бізге? – деді.

 

– Мені сізге жіберді аңдасын, – деп,

Тапсырды сөзім тұтпай қалмасын, – деп.

Көптен-көп Лат, Манат сәлем айтты,

Көңіліне һешбір қайғы алмасын, – деп.

 

Көп дұға мен де қылам жолыңызға,

Лат, Манаттан хабардар болдыңыз ба?

Лат, Манат қайғысыз боп жатсын, – дейді,

Дұшпанын қор қылам деп қолыңызға.

 

Жәмшидтің осы сөзге көңілі ерді,

Сүйіншіге Бабаңа гауһар берді.

Ол гауһар дүние малына тұратұғын,

Барша кәпір Бабаңа құрмет қылды.

 

Қуанып Жәмшид патша ұйықтап қалды,

Барша кәпір ұйықтады, Бабаңыз көзін салды.

Таң атарда Бабаңыз тұра салып,

Баяғы өз суретіне кіріп алды.

 

Ұйықтап жатыр бұл сырды һешкім білмей,

Патшаның екі қатыны ай мен күндей.

Екі кесе су екеуіне құя салып,

Бірін доңыз, бірін дию қылды-ай.

 

Алтын-күміс қоржынға бәрін салды,

Жәмшид патша сақалын күзеп алды.

Бірнеше кәпірлердің басын кесіп,

Қисабы жоқ кәпірдің қарнын жарды.

 

Бабаңыз сондай өнер жасап кетті,

Көп кәпірдің басын боққа жастап кетті.

Өзінің бастан-аяқ қылғандарын,

Хатқа жазып Жәмшидке тастап кетті.

 

– Поп болған Баба Омар, білсең, – дейді,

Тимейін, дін исламға келсең, – дейді.

Хатым көріп, қайтпасаң кәпірліктен,

Ертеңгі түнде басыңды кесем, – дейді.

 

Арысланның алдына барды Бабаң,

Алдына нәрселерін салды Бабаң.

Ер Әли бұ ісіне қатты күлді,

Бабаңыз айтқаннан соң бәрін тамам.

 

Бабаң айтты: – Жәмшидке кірдім, – деді,

Лат, Манаттан хабарды бердім, – деді.

Екі қатыны қасына келдім, – деді,

Шатырына қатынның ендім, – деді.

 

Жәмшид патша көңілі үшін, ей, жарандар,

Қатынын тамаша қып көрдім, – деді.

Көңіл үшін қатындарын көргеннен соң,

Гауһарды көз ақыма берді, – деді.

 

Оянды қалай, тыңда Жәмшид сөзі,

Қуанып ұйықтап еді-ау менен өзі.

Көзін ашып тақыттың екі жанындағы,

Дию менен доңызды көрді көзі.

 

Қорыққаннан ол Жәмшид қалтырады,

Мұны кім байлады деп бақырады.

– Бұ жерге бұларды кім әкелді? – деп,

Есі кетіп хандарын шақырады.

 

Шақырған соң жанына келді хандар,

Көреді өліп қалған бек көп жандар.

Хатты тауып берісті біреулері,

Оқып-оқып бәрін де білді хабар.

 

Хатта көрді баршасы әлгі сөзді,

Бабаңның асқандығын кәпір сезді.

Барша кәпір жапырақтай қалтырайды,

Хатты көріп жанынан үміт үзді.

 

Жәмшид сөйлеп зар жылап былай деді:

– Басыма түсті мүшкіл мұндай, – деді.

Сақалын сипап, мұндай корлық,

Жаратпаса не етеді Құдай, – деді.

 

Ұстай алмай біреуді қалғанымыз,

Ұстап басына қиындық салмадыңыз.

Тап осыдан біз өлеміз, соғыса алмай,

Соғысып өлсек, қалмас еді арманымыз.

 

Бір ғаяр қайғы қылды жаныменен,

Ұстап беріп, ақы ал, бәрің менен.

Тап осыдан бізге һеш қатты жау жоқ,

Бір соғыспай өлеміз Әлименен.

 

Тағы да айтты: – Бір амал ойлаймын, – деп,

Енді келсе өзім ұстап байлаймын, – деп.

Қайраттанып жыландай толғанады,

Мың жаннан бір жанын қоймаймын, – деп.

 

Бабаңның өнер қылар шағы болды,

Жас бала болып ол қолға тағы келді.

Жас баланы білмейді ол кәпірлер,

Жетіп келді Жәмшидтің жанына енді.

 

– Ей, Жәмшид, сен үлкендік қылма, – деді,

Менің айтқан сөзімді тыңда, – деді.

Мұсылман бол, басыңды мен кесемін,

Тағы келдім айтқалы мұнда деді.

 

Болмасаң басыңызды жұлар-ақпын,

Тәж-тағыңды, баршасын бұзар-ақпын.

Пайғамбар мұсылман болар деген,

Әзір кеспей, сол сөзді сынар-ақпын.

Тілімді алып, мұсылман сен болмасаң,

Тәж-тағыңды тап ойран қылар-ақпын.

 

Бұ сөзге ашуланды жүзіқара,

Баба Омар болыпты бір жас бала.

Құмырсқадай кәпірлерге жарлық қылды:

“Тұтып алып, қылың деп пәре-пәре”.

 

Барша кәпір Жәмшидтің тұтты сөзін,

Бабаң қашып Жәмшидке тықты өзін.

Жалынған болып өзіне жетіп барып,

Топырақ шашып көр қылды екі көзін.

 

Адам ата қабірінен топырақты шашып қалды,

Ойбайлап Жәмшид көзін басып қалды.

Басындағы патшалық тәжін алып,

Ұстатпай Бабаң қосқа қашып барды.

 

Жәмшид патша тағынан құлап қалды,

“Ойбай, көзім шықты” деп жылап қалды.

Бір сағаттай жатыпты ессіз болып,

Сағаттан соң тағы есін жиып алды.

 

Сақалы жоқ, екі көзі болды соқыр,

Жапырақтай тітірейді, қорқып кәпір.

Бет-аузы шаңдақ болып түрегеліп,

Былай жылап сөйлейді Құдай соққыр:

 

– Ей, сұлтан, уәзірлер, хандар, – деді,

Батырлар, тыңдап отыр, бәрің, – деді.

Бір кісіге келмейді әлің, – деді,

Жан күнде жар-жолдас болмас, – деді.

 

Ел билетіп, көп бердім малым, – деді,

Басыма мүшкіл түсті наның, – деді.

Мұндай қорлық көргенше патша болып,

Көрместен шықса нетті жаным, – деді.

 

Көзімді соқыр қылып, тәжімді алып,

Сақалым күзеп кетті бәрін, – деді.

Неге ұстап бермейсіз оны, – деді.

Арсыз жан кеудемізден шықпай отыр,

Онан басқа кетті ғой сәнім, – деді.

 

Балшылар айтты: – Сөзім тыңда, әй, патша,

Баба Омар айтайын жайын саған.

Жеті пайғамбардан қызмет қылып бата алған,

Ысқақтан кереметті кесе алған.

 

Бұ дүниенің ғаярын жиса тамам,

Оған кәр жоқ, тақсыр-ай, һешбір жаннан.

Амалменен біз оны тұта алмаймыз,

Енді біл, Омар жайын қылды баян:

 

– Шұһбат сиқыршы бар, Аташ сиқыршы бар,

Киесі тұтар, шақыртып бағ нығматтан.

Нығматта Шұһбат, Аташ сиқыршы бар,

Сиқырға бұл дүниеде асқан олар.

Балшылар патшаға берді хабар:

“Келсе олар, – деп айтады, – қайла қылар”.

 

Құп көрді балшылардан патша мұны,

Бұ айтқан сөздерінің бар деп жөні.

Шұһбат пенен Аташ сиқыршыға,

“Хат жаз” деп хатшыларға бұйрық қылды.

 

Хат жазды Лат, Манаттың хақын сатып,

Шұһбат, Аташ жәдудің атын салып.

Бұ сөзді бастан-аяқ баян қылды,

Шабарың жүйрік жөнелді хатын алып.

 

Хатта айтты: – Әли қолымен келді, – дейді,

Қамап қойдай қырып жатыр елді, – дейді.

Ішінде баба Омар деген айлакер бар,

Әсіресе онан-ақ өлдім, – дейді.

 

Жетпіс жыл жеті ықылымға патша болдым,

Қайғыға осы күнде қатты толдым.

Хатым көріп тездікпен келмесеңіз,

Қияметте жағаңда екі қолым.

 

Осылайша жаздырып хатты бітті,

Жәмшид патша Бабаңнан қатты қорықты.

Жаяу жүйрік бар екен Шабарың деген,

Жәмшидтің хатын алып жүріп кетті.

 

Шабарың жүйрік хат алып жүріп кетті,

Екі етегін беліне түріп кетті.

Түн болып баба Омар, жарандар,

Тағы Жәмшид қолына жетіп кепті.

 

Қолдан өтіп шаһарға жетіп барды,

Жәмшидтің қазынасын қоржынына салды.

Қоржынын арқалап келе жатса,

Жәмшидтің зынданына жетіп қалды.

 

Зынданның басында жүре қалды,

орқып көзіне ілмейді тірі жанды.

Зындан түбінде екі адам зар жылайды,

Қоржынын қойып, Омар құлақ салды.

 

Екі адам зынданда зар  жылайды,

Пайғамбар менен жад қылады бір Құдайды.

Мұсылманға ұқсайды жылағаны,

Баба Омар құлақ салып құп тыңдайды.

 

– Бір Құдайдың бірлігін білдік, – деді,

“Пайғамбар – хақ, Құран – шын” көрдік, – деді.

Баба Омар білмейді бізден хабар,

Мұңдық болып бұл зынданда өлдік, – деді.

 

Құдай-а, бір білдік қой, сені, – деді,

Бұ зынданда жас қылдым көзді, – деді.

Жақсылардың хақы үшін, бір Құдайым,

Зынданнан халас қылғыл бізді, – деді.

 

“Зынданда өлер ме екен” айтқан екен,

Зынданда өмірлері өткен екен.

Зындандағы ол жылаған Ағиан балшы,

Гүландам  Ағиан қызын оған берген екен.

 

Арқан салып екеуін алды Бабаң,

Қоржынын арқасына салды Бабаң.

Қыз, Ағианды екеуін жетелеп алып,

Арысланның алдына барды Бабаң.

 

Бабаңыз оларменен сөйтіп барды,

Ағианды қызыменен Әли көзі көрді.

Арысланның аяғын құшақтасып,

Иман айтып екеуі дінге кірді.

 

Екеуі иман айтып дінге кірді,

Ағианға Әли Арыслан құрмет қылды.

Арыслан Әбілмәжінді шақыртып алып,

Гүландам Ағиан қызын оған берді.

 

Ертең Жәмшид бұл істен хабар алды,

“Мұнан да өлейін” деп ашуланды.

“Бүйтіп жүргенше ұрысайын”  деп,

Ләшкерменен майданға жетіп барды.

 

Соғыстың барабанын кәпір қақты,

Сайланды мұсылмандар мініп атты.

Барабанын есітіп Әли Арыслан,

Атқа мініп алдынан шеру тартты.

 

Кәпірден Ғазанфар шықты жекпе-жекке,

Мұсылманнан  Баһрейін оған беттеп.

Найзаменен шаншысып ала алмады,

Найзаларын шанышты жиырма төрт.

 

Ғазанфар қаһарменен шоқпар ұрды,

Кәпірлер қуанысып қарап тұрды.

Ол кәпірдің қайраты асып кетіп,

Баһрейінді Ғазанфар шаһид қылды.

 

Уақастың бұл кәпірді көзі көрді,

Шыдай алмай ақырып жетіп келді.

Ғазанфарға қаһармен қылыш ұрды,

Қақ бөлініп жаһаннамға жаны кірді.

 

Сәдуақасқа бір кәпір тағы келді,

Оны тағы қылышпен екі бөлді.

– Бірме-бірге бармаңыз осыған, – деп,

Жабылың! – деп Жәмшид патша бұйрық қылды.

 

Кәпірдің бәрі Уақасқа қылыш ұрды,

Мұсылманның бұларды көзі көрді.

Шер Құда – Әли Арыслан бастық болып,

Мұсылмандар соғысқа бәрі кірді.

 

Зұлпықарын Арыслан қолға алады-ау,

Кәпірлерден көпір қылып жол салады-ау.

Соғыстың бәсіменен, ей, жарандар,

Жеті қат көк, жеті қат жер қозғалады-ау.

 

Арыслан күндей болып күркірейді,

Кәпірдің бәрі қорқып қайғы жейді.

Сол күнгі соғыстың қаттысынан,

Жеті қат көк, жеті қат жер тітірейді.

 

Арыслан ақырады көпке кіріп,

Батырларды қойдай қырды өктеп жүріп.

– Соғыстан дүние бұзылып кете ме, – деп,

Періштелер зарлайды көкте жүріп.

 

Қырса да, таусылмайды дінсіз орыс,

Кәпір өскен жер екен, қылып қоныс.

Бұ дүние жаралғаннан, ей, жарандар,

Сол күнгеше болмайды ондай соғыс.

 

Кеш болып барабандар кәпір қақты,

Соғыспенен кеш келді, күн де батты.

Екі қолдың өлгенінен қалғандары

Қайтысып, жай-жайына барып жатты.

 

Жер-жеріне қайтысып келіседі,

Мұсылмандар өлгенін көріседі.

Кәпірлер отқа жағыпты өлгендерін,

Жаназа оқып, мұсылмандар көміседі.

 

Сөзім тыңда, би, қара, төрелерім,

Күнде алдына сайланып мен келе-дүрмін.

Жарандар, құлағың сал бір азырақ,

Тағы Бабаңның айтамын өнерлерін.

 

Ақыл қылды: – Жәмшидке барайын, – деп,

Қазынасын қоржыныма салайын, – деп.

Күнде-күнде мұсылманды қырдырғанша,

Жәмшидтің басын кесіп алайын, – деп.

 

Бабаңыз сол қиялды ойына алды,

Арқасына қазына үшін қоржын салды.

“Жәмшидтің басын кесіп келейін” деп,

Патшаның шатырына жетіп барды.

 

Жәмшидтің қолына көрінбей аралады,

Шатырына патшаның кіріп алды.

Алтынды әбдіре тұр шатырында,

Жәмшидтің өзін іздеп таба алмады.

 

Жан-жаққа Баба Омар көзін салды,

Жәмшидті шатырынан таба алмады.

“Кәпір лағин қай жаққа кетті екен” деп,

Омар Бабаң дал болып, қайран қалды.

 

Бабаңнан Жәмшид сасқан екен,

Патшаға Бабаң тісі батқан екен.

Жасырынып Бабаңнан “өлтірер” деп,

Әлгі сандық ішінде жатқан екен.

 

Бабаңыз Жәмшидті таппай қайран қалды,

Әлгі сандық қасына жетіп барды.

“Бұл алтынды сандықта дәу де болса,

Асыл қазына бар ғой” деп ойына алды.

 

“Мұнда қазына бар ғой” деп ойына алды,

Сандықты арқасына қойып алды.

Бабаңның ұрлағанын біліп патша,

Енді сандық ішінде ойбай салды.

 

Жәмшид жылап: – Аман бол, елім, – деді,

Түбіме жетті Омар менің, – деді.

Баба Омар сандықты алып қашты,

Ойбай, жылдам жиылып келің, – деді.

 

Аман бол, сұлтан, уәзір, ханым, – деді,

Қорқып, шығып барады жаным, – деді.

Баба Омар сандықты алып қашты,

Қамаласып, айырып алың, – деді.

 

Батырларым, аман бол, жұртым, – деді,

Сақалым менен бұрын алды мұртым, – деді.

Жүйріктерім, бек шапшаң ұмтыла гөр,

Қолдан шықпай қамалап, тұтың, – деді.

 

Сандықта Жәмшид қорқып, бақырады,

Лат, Манатты сиынып жад қылады.

Бабаң алып қашқанда, елін-жұртын

Жәмшид патша осылайша шақырады.

 

Құмырсқадай кәпірлер жабылады,

Сөзіне патшасының қамығады.

Сандықпен ол қашып құтылуға,

Бабаңа һеш ашық жер табылмады.

 

Бабаңыз сондай өнер бастап кетті,

Жалғыз өзі не қылсын сонша көпке.

Құтылмастай болған соң, қанжарменен

Сандыққа бір түртті де тастап кетті.

 

Арқасынан сандығы түсіп кетті,

Босаған соң Бабаңыз ұшып кетті.

Жәмшид патша сандықта жылап жатыр,

Барша кәпір сандыққа жетіп кепті.

 

Барша кәпір сандықтың аузын ашты,

– Патшамыз, тірімісің?! – деп шуылдасты.

“Сіздерді көрер кезім бар екен” деп,

Тұра келді қан болып үсті-басы.

 

Жәмшид патша тұра келді сондай күймен,

Қан болған денесіне қанжар тиген.

Қанжарменен бір түртіп тастағанда,

Кірген екен арқасына сынық сүйем.

 

Жәмшид тұрды арқасынан қаны ағып,

Ұшқан құстай Бабаңды ұстар нағып.

Дәрігерлер баршасы жетіп келіп,

Таң атқанша жатыпты дәрі жағып.

 

Таң атып, тағы дүние жарық болды,

Сандықта Жәмшид сондай кәріп болды.

Жекпе-жекке ақырып кәпірлерге,

Майданға Омар Бабаң барып тұрды.

 

Бабаңның толып жатыр түрлі ісі,

Бір кісіден кем емес тағы күші.

Ол күні күн батқанша бірме-бірге,

Бабаңыз һәлак қылды сексен кісі.

Сексен кәпір жаһаннамға жаны кірді,

Кәпірлерді Бабаңыз доптай ұрды.

 

Кәпірлер жекпе-жекке шыдай алмай,

Бабаңа ат қойды бәрі бірдей.

Кәпірлерге ер Әли де ашуланды,

Арыслан ләшкерменен атты салды.

Соғыс болды жеті қат жер қозғалғандай

Және тозақ есігі ашылғандай.

 

Мұсылмандар кәпірге қылыш шапты,

Кәпір қырылып, қандары судай ақты.

Кәпірлер қашарға бет қойған шақта,

Күн де батты, орнына қайтып жатты.

 

Кәпірлер солай қырылып қалған екен,

Мұсылмандар ойранды салған екен.

Жәмшид тұрсын, Шабарыңнан хабар айтам,

Жәдушіге хат  алып барған екен.

 

Шабарың да бек жылдам жүрген екен,

Жаяу жүріп көп жерді көрген екен.

Сол уақытта Жәмшид хатын Шабарың,

Шұһбадқа апарып берген екен.

 

Хатты көріп Шұһбат риза болды,

Төрт жаққа ат шаптырып жиды қолды.

Жетпіс мың сиқыршыны жиып алып,

Жәмшид патша еліне бармақ болды.

 

Бірі – қабылан, бірі – бұлт, бірі – тауды мінді,

Жыландарды қамшы ғып қолына алды.

Сиқыршылар көк жүзін қап-қара қып,

Көз жұмғанша Жәмшидке жетіп келді.

 

Жәмшидтің Шұһбадты көзі көрді,

Қуанғаннан орнынан өзі тұрды.

“Сіздерді Құдайым көрсетті”  деп,

Алдынан Жәмшид патша қарсы жүрді.

 

Ат үстінен көтеріп Шұһбатты,

Үстіне мінгізіпті алтын тақтың.

Жәмшид енді жылайды Бабаңды айтып,

Есіткен жұрт сөздеріне зар жылайды.

 

Жыламай неғып тұрсын елі қайтып,

Жәмшидке қалған Бабаң тісі батып.

Бабаңды шағып Жәмшид зар жылайды,

Қорлығын бастан-аяқ айтып-айтып.

 

– Жақсы келдің, Шұһбат жаным, – деді,

Менің айтқан сөзіме наның, – деді.

Қайсы бірін айтайын қорлығының,

Сен болмасаң кетірді сәнім, – деді.

 

Сиқыршылар бұлтқа аттанады,

Бұлт мінген ол кімнен сақтанады.

Жәмшид патша солайша жылағанда,

Шұһбат бұлайша деп мақтанады:

 

– Ей, патшам, көңілің күлсін, – деді,

Дәулет құсы басыңа қонсын, – деді.

Қор қылып ертең оны өлтірейін,

Лат, Манат разы болсын, – деді.

 

Қуанып Лат, Манатты жад қылады,

Айт, наурыз келгендей шаттанады.

Шаттыққа толғаннан Жәмшид патша,

Қуаныш барабанын қақтырады.

 

Кәпірлер қуанысып жиылады,

Шоқынып Лат, Манатқа сиынады.

– Не себептен кәпірлер қуанды? – деп,

Әли Арыслан Бабаңызға бұйырады.

 

Қуаныш барабанын күңіренткен,

Кәпір барабан соқпаған ондай көптен.

Әли Арыслан Бабаңызға: – Білші, – деді,

Кәпірлер қуанды екен не себеппен?

 

Бабаңыз арқасына қоржын салды,

Түрленіп бір жас бала бола қалды.

– Кәпірлер не себептен қуанды? – деп,

Жәмшидтің ләшкеріне жетіп барды.

 

Жас бала болып Жәмшидтің қолын кезді,

Сиқыршылар келгенін Бабаң сезді.

Шұһбатқа Бабаңыз қарап тұрса,

Аташқа былайша деп айтты сөзді.

 

Шаһбат сиқыршы бастығы екен,

Мұсылманға ойлағаны қастық екен.

Аташ деген шәкірті Шұһбаттың

Өзінен басқа жаннан асқан екен.

 

Бабаңыз қылды жас бала сонда өзін,

Шұһбатқа тігіп тура екі көзін.

Аташқа Баба Омар тұрған шақта,

Шұһбат былайша деп айтты сөзін:

 

– Ей, Аташ, сен тұрғайсың шыңдауылда,

Бүгін һеш жан кіргізбе осы қолға.

Ләшкердің төңірегін от қорған қыл,

Ғаяр келсе, тірі ап кел, һәлак қылма.

 

Тірі алып кел, Жәмшид одан өшін алсын,

Тамам жұрт тамаша ғып көзін салсын.

Лат, Манат та разы болсын, – дейді, – бізден,

Таңертең Жәмшид басын кесіп алсын.

 

Аташ енді Шұһбаттың сөзін тұтты,

Шұһбат сөйтіп қуандырды тамам жұртты.

Аташ барып ләшкерді жиды айналып,

Сиқырменен тозақтай жақты отты.

 

Барша кәпір қуанып ұйықтап қалды,

Сиқыршы Аташ жан-жаққа отты салды.

Ақырын-ақырын білінбей Баба Омар,

Жас бала болып артынан жетіп барды.

 

Қарғып барып мойнына арқан салды,

Өзі Аташ сиқыршы бола қалды.

Аташты су құйып өзі қылып,

Ұрып жығып Бабаңыз байлап алды.

 

Басына бір кесе су құя салды,

Өзі қылып Аташты байлап алды.

“Ғаярды ұстадым” деп айғай салды,

Қарауылшылар жиылып келіп қалды.

 

Ей, жарандар, көрдің бе ондай жанды,

Қуанып қарауылшылар аң-таң қалды.

Кәпірлер оған нанып бек шаттанды,

– Ей, балам, Құдай қолға берді ме?! –  деп.

 

Аташқа барша кәпір таяқ салды,

Таяқтан Аташ естен танып қалды.

Ұрып-ұрып, ессіз ғып қалжыратып,

Патшаның алдына алып барды.

 

Шуласып алып барды енді айқайлап,

Кәпірлер қуанады күліп-ойнап.

Шатырдың ортасында ессіз болған,

Аташты “Бабаңыз” деп қойды байлап.

 

Бір заманда есін жиып, ашты көзін,

Байлауда көрді Аташ сонда өзін.

Жәмшидке сонда Аташ зар жылайды,

Не деп жылар, жарандар, есіт сөзін:

 

– Ойбай, патша, мен сенің кісің,

Мен мұндай Баба Омар көрдім ісін.

Баба Омар бәлеге қойды мені,

Ұра-ұра таяқтан кетті есім.

 

Шүкір, енді көрдім ғой сені, патша,

Есім шықты білейін нені, патша.

Қарауылға тұр деген Аташың-мен,

Рақым қылып босаттыр мені, патша.

 

– Қара-қара, амалын көрің, – деді,

Құтылатын қалмады жерің, – деді.

Құтылуға айтады, – деп – Жәмшид патша,

Сазайын таяқ ұрып берің, – деді.

 

Аташқа және бір мың таяқ салды,

Басын жарып, ағызды судай қанды.

Жәмшид патша бұйырып таяқтатып,

Тағы Аташ ессіз болып талып қалды.

 

Аташ малғұн есі ауып талып қалды,

Жәмшид патша көп жиды жамағатты.

“Аташ жәду-ғаярды ұстады” деп,

Жәмшид енді шақыртты Шұһбатты.

 

Шұһбатқа біреуі барған екен,

Кәпірдің құлшылығы жалған екен.

Барған кісі Жәмшидке қайтып келді,

Шұһбат жәду ол ұйықтап қалған екен.

 

Ұйықтап қалған Шұһбат болды келмес,

Жәмшид енді қуанып қайғы жемес.

Түнде өлтірсең, мұны һешкім білмес,

Таңертең өлтіруге қылды кеңес.

 

Жәмшид айтты: – Бүгін ұйықтап жатайық, – деп,

Таңертең елге хабар айтайық, – деп.

Жәмшид патша осылайша ақыл қылды,

“Жұрт алдында тас бұған атайық”, – деп.

 

Жәмшид патша қуанып жиды халқын,

Не болар, сөзімнің тыңда артын.

Бабаңа Жәмшид патша “Аташым” деп,

Бұ дүние қияметтей береді алтын.

 

Бабаңыз арқасына алтын алды,

Жалғыз өзі алдап жүр ғой сонша жанды.

Аташ болып, Жәмшидтен алтын алып,

Бабаңыз сонда бір сөз айтып салды:

 

– Лат, Манат амалшы не берді қолға,

Тыныштық алып жатыңыз сіз де мұнда.

Сіз енді батаң беріп, тыныштық ал,

Қолды тағы күтуге барам сонда.

 

Бабаңыз күтіп жүр ғой жақсы мақтап,

“Барсаң, Аташым” деп берді рұқсат.

Бұ сөзменен Бабаңыз жүріп кетті,

Сүт емген жас баладай қалды ұйықтап.

 

Жәмшидті алдап Бабаңыз қойды кетіп,

“Тағы да қайтер екен, алдайын” деп.

Бабаңыз солайша алдап патшаңызды,

Шұһбаттың шатырына барды жетіп.

 

Төңірегін қылыпты оттан қорған,

Тамұқтай отты Бабаң көріп тұрған.

Тырнағын қабан, құйрығын аждаһа қылып,

Солайша ұйықтап жатыр екен Құдай ұрған.

 

Жүз құлаш кәпірдің бойы да бар,

Үстінде һәрбір түрлі тоны да бар.

Екі иінінің арасы елу құлаш,

Бабаңның һәрбір нәрсе ойында бар.

 

Бабаңыз “Есім Ағзамменен” сөндірді отын,

Киімін алып, күзеді сақал-мұртын.

Қас, кірпік, шашының бәрін түгеп,

Шұбарлап, сырлап қойды екі бетін.

 

Неше мың сиқыршының қарнын жарды,

Шұһбаттың сақалын күзеп алды.

Алтын менен Шұһбаттың киімін алып,

Ер Әлидің қасына жетіп барды.

 

Бабаңыз жетіп барды алтын алып,

Шұһбаттың сақалын алдына қойды салып.

Бастан-аяқ қылғанын айтқаннан соң,

Арыслан қатты күлді бек шаттанып.

 

Ол күн жатты тағы да, таң да атты,

Жәмшид патша жидырды тамам халықты.

“Бұ күн қор қылып амалшыны өлтірем” деп,

Жәмшид енді шақыртты Шұһбатты.

 

Бір кісі шақырады Шұһбатты,

Бастан-аяқ Жәмшидтің сөзін айтты.

Бұ сөзді есіткеннен соң, ей, жарандар,

Шұһбат қуанғаннан енді қайтті.

 

– Бұ дүниеде ол артық менім күшім,

Білмеді ме қалай екен, менің ісім.

Кісіменен өзіме сенгеннен соң,

Жылама деп айтқанмын соның үшін.

 

Солайша мақтанып жетіп барды,

Байлаудағы Аташқа көзін салды.

Көре салып Аташты тани кетті,

– Сені кім байлады? – деп қайран қалды.

 

– Ұстадым, мен айтайын бастан-аяқ,

Бұ ғаярдай көргенім жоқ сұмды, – деді.

Сақалыңды кім сенің жұлды, – деді,

Сол кісі мені мұндай қылды, – деді.

 

Шұһбат һеш білмеген, қалған ұйықтап,

Сақалын алып Бабаңыз кеткен мықтап.

Адырайып, қуанып келген мұндар,

Еткенін сақалын білді сипап.

 

Қор болғанын Шұһбат енді білді,

Алашұбар бет-аузын Жәмшид көрді.

“Сенген кісілерім осы ма?” деп,

Бармағын тістеп, Жәмшид сақ-сақ күлді.

 

Айнаменен Шұһбат жүзін көрді,

Жәмшидтің әлгі айтқан сөзін көрді.

Аташты байлауынан халас қылды,

Бабаңнын мұнысына намыстанып.

 

Жетпіс мың сиқыршының бәрі келді,

Шұһбаттың сақалы жоқ, беті шұбар.

Ыза болды, Шұһбат кәрі келді,

Шұһбат бастық астына жолбарыс мініп.

 

“Мың жанынан бір жанын қоймаймын” деп,

Майданға енді Шұһбат барып тұрды.

Сиынып мен сөйлейін әуел Хаққа,

Құдай-а, мұсылманды өзің сақта.

 

Жетпіс мың сиқыршылар қаһарланып,

Бәрі бірден жөнелді майдан жаққа.

Шұһбат ақырады жолбарыс мініп,

Оқ жыланды қамшы ғып қолына алып.

 

Шұһбат ақырғанда жекпе-жекке деп,

Сәдуақас қарсы тұрды жетіп келіп.

Бір-бірінің найзасын қалды қағып,

Шұһбат үшкіреді бір дем салып.

 

Сәдуақас жалаңаш қолға кірді,

Дем салғанда ат-тоны бәрі жанып.

Әбілмәжін майданға келді жетіп,

Атына қамшы басып екпіндетіп.

 

Оған да бір дем салды Сәдуақастай,

Қайта қашты, ат-тоны күйіп кетіп.

Шұһбат келтіріп тұр кәрін сондай,

Батырлардың кетірді сәнін сондай.

Мұсайып, Мәлікаждар, төрт батырды,

Сиқырменен қылыпты бәрін сондай.

 

Бұларды ер Әлидің көзі көрді,

Зұлпықарын байланып, Дүлдүл мінді.

– Мынау кәпір сиқыршы қайтеді?! – деп,

Арысланың майданға өзі кірді.

 

Майданға Арысланның кірді өзі,

һәркімнің қайрат қылар болды кезі.

Сиқыр оқып Шұһбат үшкіргенде,

Соқыр болды Әлидің екі көзі.

 

Екі көзі Әлидің соқыр болды,

Сиқыршылар су қылды құба жонды.

Барша сиқыршы жан-жақтан су ағызып,

Дүние жүзі баршасы суға толды.

 

Ол судан мұсылманның кетті сәні,

Судан қашып мұсылман кетті бәрі.

Қаһарланып Арыслан бір ақырды,

Он екі мың кәпірдің шықты жаны.

 

Мұсылмандар кетіп қойды судан қашып,

Дариядай ол судан қорқып-сасып.

Жалғыз өзі Арыслан соғысып жүр,

Жетпіс мың сиқыршыменен араласып.

 

Сиқыршылар соғысты салысып жүрді,

Арыслан зұлпықармен шабысып жүрді.

Ер Әлидің қасында Баба Омар,

Дүлдүлдің құйрығына жабысып жүрді.

 

Ер Әли: – Бабаңыз жолдас, – деді,

Су кетпей біздің кісі оңбас, – деді.

Сиқыршылар дүниені дария қылды,

Енді бұ судан шығып болмас, – деді.

 

Осыны айтып Арысланның кәрі келді,

Дүлдүлдің бауырына қамшы берді,

Қайтып енді мақтамайсын сондай ерді.

Қамшы батып ол Дүлдүл құстай ұшты,

Шұһбаттың үстіне жетіп келді.

 

Хақ Пайғамбар сол жерде жәрдем қылып,

“Аллаһу акбар” деп зұлпықарменен салады енді.

“Иә, расул Алла, Аллаһу акбар” деп салған шақта,

Зұлпықар бауырдан екі бөлді,

Шұһбат өлгеннен соң су жоқ болды.

Арысланның екі көзі саламат болды,

Ей, жарандар, Шұһбат солайша өлді.

 

Бабаңызға Арыслан бүй деп айтты:

– Шапшаң енді жан-жаққа жүр, – деп айтты.

Мен мұнда бұларменен соғысайын,

Біздің кісі қайда екен, жи, – деп айтты.

 

Ер Әли жәдулерменен соғыс салған,

Баба Омар Әлидің тілін алған.

Мәлікаждарды табады Баба Омар,

Ессіз болып бір жерде жатып қалған.

 

Қуанды: – Бір батырым табылды, – деп,

Не себептен бұл есінен жаңылды, – деп.

Бабаңыз су бүркіп тұрғызып алып,

Сөз сұрайды Мәліктен: – Нағылды? – деп.

 

Мәлік айтты: – Соғысып жүр едім, – деп,

Жәдулерге амандық бермедім, – деп.

Бір алма жеп, шарбақтан қырып жүріп,

Сол болды Бабам менің көргенім, – деп.

 

Мәлікаждар бек қатты қуанады,

“Тәуір болды қасыма келгенің”, – деп.

Мәлікаждар Бабаңа жауап берді:

“Алма жиып өзіңді білмедім”, – деп.

 

Мәлікаждар соғысты салған екен,

Көп сиқыршы жаһаннамға барған екен.

Жете алмай сиқыршы алма жұлып,

Мәлікаждар қызығып алған екен.

 

Мәлікті қызықтырып талдыруға,

Алма, шарбақ бәрі сиқыр жалған екен.

“Жеймін” деп Мәлік алма алған екен,

Сондай-сондай сиқыршы болған екен.

“Алманы сусағаннан жей қоям”, – деп,

Батырларың солай талып қалған екен.

 

Мұсылман қашты дүние суға толып,

Бабаңыз қолды іздеп жүр ұшып-қонып.

Бір жерден Әбілмәжінді тағы тапты,

О дағы жатыр екен ессіз болып.

 

Көп сиқыршы бастарын жұлған екен,

Жәдушіге абдалық қылған екен.

Ей, жарандар, Әбілмәжін, Мәліктейін,

О да алданып, есі танып қалған екен.

 

Бетіне су бүріккен соң ұшып тұрды,

Үшеуі қосылып ап бірге жүрді.

Бір жерде талып жатқан ол Мұсайыпты,

Үшеуі келе жатып көзі көрді.

 

Су бүркіп, тұрғызып оны да алды,

Сиқыршының мұнысына қайран қалды.

Бір таудан өзге қолдың бәрін тауып,

Ер Әлидің қасына жетіп келді.

 

Кітабын көзім көрді, бұ сөзім шын,

Соғыс болды, жарандар, тағы да тым.

Күнбатыс, күншығысты шаңдақ басты,

Үзілмей соғыс болды жеті күн, түн.

 

Кәпірді қойдай қырды ол бес батыр,

Кәпірлерге түсірді заманақыр.

Кәпірлердің көптігі, ей, жарандар,

Бір мұсылманға қылыш ұрды он мың кәпір.

 

Топ зеңбірек тынбастан атылады,

Кәпір жаны тозаққа салынады.

Күнбатыс, күншығысты шаңдақ басты,

Қараңғы болып ай менен күн тұтылады.

 

Мұсылмандар бір-бірін танымады,

Ұрысып өкпелері қабынады.

Соғыстың басымынан, ей, жарандар,

Бір-біріне бастары соғылады.

 

Қараңғы болып кетті жердің жүзі,

Мұсылмандар білмейді өзін-өзі.

Меккеде ай-күннің тұтылғанын

Мұхаммед Пайғамбардың көрді көзі.

 

Ер Әли болып кеткен көптен ғайып,

Атақты батырларды қасына алып.

Ай-күннің тұтылуына дұға қылды,

Хақ Пайғамбар жұртыменен қолын жайып.

 

Ай-күннің тұтылуы басылмады,

Сахабалар баршасы сасып қалды.

“Дұға қабыл болмады” деп қайғырады,

Жарық болып ай мен күн ашылмады.

 

Пайғамбар қайғырады уайым жеп,

“Не себептен қараңғы бұ аспан-көк”  деп.

Ай мен күн не себептен тұтылады,

Зар жылайды: – Білдірші, Құдайым, – деп.

 

Жәбірейіл айтты: – Құдайың айтты сәлем,

Көп-көп сәлем айтты сізге Алла Тағалаң.

Мәсжидтің төбесіне шықсын, – дейді,

Құдіретім тамаша қылып көрсін тамам.

 

Құдайың тұтсын менің сөзім, – дейді,

Мәсжид тамына шығарсың өзің, – дейді.

Ай-күннің тұтылуын білер сонда,

Ашып мұнда қарасын көзін, – дейді.

 

Пайғамбар бір Құдайдың әмірін алды,

Жәбірейіл мәсжидке жетіп барды.

Мәсжидтің төбесіне шығып алып,

Пайғамбар төңірекке көзін салды.

 

Құдай құдірет көрсетті сол күнде,

Жәбірейіл жер тамырын тартады енді.

Тоғыз айлық жол екен Хауарзамин,

Мәсжидтің тап түбіне алып келді.

 

Пайғамбар енді көрді қарап тұрып,

Мұсылман мен кәпір жүр соғыс қылып.

Бір-бір мұсылманның басына қарап тұрса,

Он екі мың кәпір жүр қылыш ұрып.

 

Пайғамбар іші күйді қарап тұрып,

Кәпір жүр мұсылманды бөліп-бөліп.

“Кәпірлердің жалғызын қоймаңыз” деп,

Пайғамбарым ақырды кәрі келіп.

 

Пайғамбар осылайша айқай салды,

Дауысы тоғыз айлық жерге барды.

Ер Әли, сахабалар дауысын танып,

“Пайғамбар келді” деп бек шаттанды.

 

Арыслан қуанады бұ айғайға,

Сиынып соғыс қылды бір Құдайға.

Мұсылманның қуанғаннан бір-біріне

Жүз мың палуанның қуаты болды пайда.

 

Арыслан қаһарланып айғай салды,

Даусыменен қырады бек көп жанды.

Әлидің дауысынан өті жарылып,

Он екі мың кәпірлер берді жанды.

 

“Пайғамбар келді” деп мұсылман болды мықты,

Бір айғайдан екі мыңның жаны шықты.

Екінші ақырғанда Шер Арыслан,

Кәпірлердің ол барша туын жықты.

 

Жәмшидтің енді жолы тарылады,

Туы жығылып, қанаты қайырылады.

“Япырым-ай, енді бұлар болмас-ты” деп,

Ақылынан ол қорқып жаңылады.

 

Жәмшид айтты: – Қашқандар қолым болсын,

Тұрмаймын, енді қашам жолым болсын.

Жәмшид енді осыны айтып, қашып кетті,

Тұрғандарың қырылсын, сойып алсын.

 

Мұсылмандар қайраты кетті асып,

Қаһмасқа жөнеледі Жәмшид сасып.

Сиқыршылар, кәпірлер жете алмай,

“Болмас-болмас” дейді де кетті қашып.

 

Сиқыршылар қырылып келмес болды,

Жәмшид патша Қаһмасқа тартты жолды.

Сол уақытта күн батып, ей, жарандар,

Екі ләшкер орнына қайтып қонды.

 

Әлқисса, Жәмшид патша Қаһмасқа қашып кеткені, артынан Әли Кәрім Алла о жаққа қуып барғаны

 

Жәмшид енді Қаһмасқа болды қашпақ,

Сейілзамин жұртына кетті бастап.

“Қашқанға рахмет, тұрғанға лағынет” деп,

Шаһарын, елін-жұртын кетті тастап.

 

Ғайып болып сиқыршы кетті қашып,

Мұсылмандар қайраты кетті асып.

Жәмшид патша Қаһмасқа қашып кетті,

Мұсылмандар шаһарын қалды басып.

 

Мұсылмандар кіреді шаһарға барып,

Қашырды патшаңызды қаһар салып.

Қалған кәпір барады Арысланға,

Жалынып алтын-күміс тарту алып.

 

Тартуларын Арыслан қабыл қылды,

Жан сауғалап кәпірлер басын ұрды.

Мұсылмандар бұларға құрмет қылды,

Баршасы иман айтып, дінге кірді.

 

Кәпірлер мұсылман болып жетіледі,

Суреттерін өртеп, тепкіледі.

Шаттыққа мұсылмандар толысады,

Жәмшид шаһарын дал-дал ғып кіріп кетті.

 

Мұсылмандар жад қылды Құдіретті,

Дұшпан болған кәпірлер өкінеді.

Кәпірлер мұсылман болып шын көңілмен,

Бірнеше күн шаһарда дін үйренді.

 

Кәпірлерде бек қатты уайым бар,

Мұсылманға жақ болды жалғыз Жаппар.

Темір шаһарын бұзуға жол тартады,

Ішінде шоқынатын пұт[тары] бар.

 

Дін білмеген кәпірлер тексіз екен,

Суретті Құдай қылған епсіз екен.

Темір шаһарда Лат, Манат зор Тәңірісі,

Қисабы жеті мың төрт жүз екен.

 

Мұсылмандар Құдайға сиынады,

Темір шаһар ішінде жиылады.

Арысланды көрген соң Лат, Манаттар,

Сәлем беріп аяғына жығылады.

 

Кәпірлер “Құдайым” деп сурет жиған,

Батырлар Құдай үшін жанын қиған.

Кереметпенен, жарандар, төрт жүз сурет,

Мұсылман болды дейді, айтып иман.

 

Төрт жүз Лат,Манат дінге кірді,

Көргеннен соң баршасы Әли ерді.

Соларды тамаша қылып тұрған шақта,

Бір алтыннан жасалған күмбез көрді.

 

Жарандар, құлағың сал осы кепке,

Батырлар соғыс қылды шығып шетке.

Күмбезге қарап тұрса батыр Әли,

Тақалғандай көрінді басы көкке.

 

Бұзайын деп шоқпарменен қатты ұрды,

Зұлпықарменен шапқылап қайла қылды.

Қаруменен күмбезге кәр қыла алмай,

Ылаж таппай Арыслан қарап тұрды.

 

Жәмшид кеңес сол жерде құрады екен,

Ол күмбезде бір дию тұрады екен.

Құдай болып сөйлесіп патшаңызға,

Келген сайын көңілін бұрады екен.

 

Бұзуы ол күмбездің қиын екен,

Ол шаһарда төрт жүз сурет жиюлы екен.

Бұ күмбездің ішінен Құдай болып,

Жәмшидті азғырушы дию екен.

 

Ол күмбездің түбінде дамыл алды,

Ұйықтағалы түбіне жетіп барды.

“Құдайым түсімде не білдірер” деп,

Намаз оқып ер Әли ұйықтап қалды.

 

Жәбірейіл түсінде жетіп келді,

Жәбірейілді Әлидің көзі көрді.

“Инна фатахнаны” оққа байлап ат, – деп,

Сонда күмбез бұзылар”, – деп хабар айтты.

 

Арыслан түрегелді, көп жатпады,

Дұға жазды күмбезге оқ атқалы.

Жазып-жазып оқпенен атқан екен,

Күмбездің ішінен бір дауыс шығып,

Жердің жүзін қып-қызыл от қаптады.

 

Ер Әли жад қылады жалғыз Хақты,

Хаққа сеніп күмбезді оқпен салып қалады.

Жердің жүзін от қаптап, бір дауыс шығып,

Бір күн, бір түн ер Әли талып қапты.

 

Бір күннен соң Әли тұрды . . . *,

Сиқыр екен қаптаған оттай күйіп.

Көзін ашса, бір дию өліп жатыр,

Күмбез быт-шыт болыпты Әлидің оғы тиіп.

 

Күмбездің бұзылғанын көзі көрді,

Өліп жатқан диюды өзі көрді.

Темір шаһарды ол бұзып болғаннан соң,

Хауарзамин жұртына қайта барды.

 

Хауарзамин жұртына қайта жүрді,

Алған Жәмшид шаһарына барып кірді.

Жәмшид орнына Ағиан балшыны патша қылып,

Қырық күндей дін айтып, сонда тұрды.

 

Батырлар соғыс қылды жанын қиып,

Тірліктен шаһидтықты артық көріп.

“Сейілзамин жұртына барамын”, – деп,

Батыр Әли енді алды жұртын жиып.

 

Хауарзамин жұртынан жиды қолды,

Жердің жүзі қайысып қолға толды.

Қолды жиып қараса батыр Әли,

Қисап қылса, үш жүз мың ләшкер болды.

 

Ер Әли сондай көп қол алған екен,

Кәпірге көп ойранды салған екен.

Үш мыңнан мың төрті сахабалар,

Төрт жүз ғаяр, төрт мың палуан екен.

 

Батырлар көп кәпірді жидырады,

Сайланып жүрер ісін бітіреді.

Үш жүз мыңың жүргенде Қаһмасқа

Жеті қат жер қозғалып тітіреді.

 

Арыслан сондай үлкен қылды жүріс,

Кітаптан осы сөзім емес бұрыс.

Аспан-көкті қозғалтып, жер күңірентіп,

Қаһмасқа жөнелді қылғалы ұрыс.

 

Олар барса Қаһмасқа ойран салар,

Ерегіскен кәпірдің басын алар.

Ер Әли солайша болып бара тұрсын,

Манағы қашқан Жәмшидтен алың хабар.

 

О да жолдас қасына алған екен,

Әли оған қиындық салған екен.

Есі кетіп, қалжырап өліп-талып,

Зар жылап Қаһмасқа барған екен.

 

Қаһмасқа ер Әли болды бармақ,

Үш жүз қол жиды соғысқа арнап.

Жәмшид патша Қаһмасқа қашып барып,

Шағым етіп жылайды былай зарлап:

 

– Ей, Қаһмас, ажал жетпей өлмегенім,

Көп екен бұ дүниеде көрмегенім.

Әли келіп тәж-тағымды ойран қылды,

Мұнан да артық дүниеге келмегенім.

 

Қаһмас патша естіп тұр жылағаным,

Қорлықтан шығып кетпей шыбын жаным.

Патша болып мұндай қорлық көргенше,

Анамнан артық еді тумағаным.

 

Жәмшид патша Қаһмасқа көп жылайды,

Өзі көрген қорлықты айтып жылайды.

– Сақал-мұртым кесіп ап, шаһарымды алды,

Мазақ қылды Баба Омар, – деп жылайды.

 

Қаһмас көңілін көтерді көңіл айтып:

– Тыныштық ал, біраз күн мұнда жатып.

Хабар салып білерміз шаһарыңды,

Өз еліне ол Әли кетер қайтып.

 

Жақсы қонақ біраз күн болыңыз бізде,

Бір жақсылық қылармын мен де сізге.

Хабар салып ол Әли қайтып кетсе,

Шаһарыңды алып берермін өзіңізге.

 

Оған шейін сабыр қылып мұнда тұр, – деп,

Кеткен бе екен Әлиді тыңдап тұр, – деп.

Қаһмас патша былайша ақыл айтып,

“Жылама” деп Жәмшидке қылды құрмет.

 

Дін үшін соғыс қылды сахабалар,

Бастап алып жүруші Әли Хайдар.

Жәмшид пенен Қаһмас жата тұрсын,

Әли Арыслан батырдан алың хабар.

 

Сол шақта Әли батыр келді жетіп,

Дүлдүлге қамшы басып екпіндетіп.

Ысрауил деген шаһарға жетіп келді,

Әли қолы жер-көкті тітіретіп.

 

Келе сала ол шаһарды шауып алды,

Ысрауил адамына ойран салды.

Қаһмасқа бұлар қашып барып қалды,

Қаһмас патша аяғын құшақтады.

 

Мәдиненің Әлиі көп ләшкермен,

Ысрауил шаһарыңды шауып алды.

Жәмшид көзін бұларға салды дейді,

Бұлар “Әли шаһарды алды” дейді.

“Тағы артымнан келді” деп Жәмшид қорқып,

Бір күн, бір түн есі ауып қалды дейді.

 

Жәмшид қорқып есінен айырылады,

Ысрауилдың кісісі зар жылайды.

Жәмшид талып қалған соң қасындағы,

Қаһмас та бек қатты қайғырады.

 

Қаһмас патша шаһарға шақыртты жар,

Жаршы айтты: – Шаһарға жиылыңдар.

Қаһмас патша ол жарды шақыртқанда,

Бес жүз мың қол сол шақта болды даяр.

 

Бір заманда Жәмшид тұрды көзін ашып,

Қаһмас ләшкер жияды асып-сасып.

Көзін ашып “уһ” деп, демін алып,

Қолды жүріп қарайды көңілін басып.

 

Қаһмасқа: – Мен айтайын ақыл, – дейді,

Салсалға жылдам жібер хатың, – дейді.

Сенің бұ жиылған кісің түк те болмас,

Бір-біреуі жүз мыңдық батыр, – дейді.

 

Салсал деген бір патша бар, – деп айтты,

Ол келмесе, келмейді хал, –  деп айтты.

Бір өзінің тоқсан ұғлы – тоқсан патша,

Жалынып соған хабар сал, – деп айтты.

 

Тоқсан ұғлы билейді тоқсан шаһар,

Бір қылса, бұған қайла солар қылар.

Шамама деген Салсалдың кіші енесі,

Дал менен Зал патшаның тоқалы бар.

 

Бастан-аяқ жазыңыз бәрін хатқа,

Хатпенен кісі шаптыр Салсал жаққа.

Шамама деген қатынға тағы хат жаз,

Салсалдан да кем емес, үлкен патша.

 

Салсал тұрыпты ықылымды жалғыз билеп,

Ақыл айтты соларға кісі жібер деп.

Қаһмас Жәмшид патшаға ақыл қылып,

Салсалды білдіріпті сөйтіп-сөйтіп.

 

– Қаһмас, тыңда, – дейді, – сөзімізді,

Түн болса һеш жұмбаңыз көзіңізді.

Ішінде Баба Омар деген айлакер бар,

Ұйықтасаң, харап қылар өзіңізді.

 

Дүниеде һеш қайламенен тұта алмайсың,

Күндіз бек сақтанып ұйықтағайсың.

Бұ дүниеде айламенен оған кәр жоқ,

Әйтеуір қарауылшың мықтағайсың.

 

Жәмшид сөзді айтады ақыл салып,

Сақтанбақшы болды тілін алып.

Сол сөзді айтып Жәмшид патша амандасып,

Бір шұқырда жатады қашып барып.

 

Шұқырда қорқып жатыр Жәмшид мұңдық,

Қаһмас патша қарсы тұрар көп жиылып.

Хатшыларын шақыртып Қаһмас патша,

Салсалға хат жазуға қылды бұйрық.

 

Хат жазды Лат,Манаттың хақын салып,

Салсал менен Шамама атын салып.

– Бізге келді бұ Әли Жәмшидті алып,

Бізді алған соң, алмақшы сізді барып.

 

Шаддадтың тұқымының баласы едің,

Бұ дүниеде патшаның сарасы едің.

Сізден дәрмен болмаса, халім мүшкіл,

Арқамның Қап тауындай панасы едің.

 

Сізден басқа панам жоқ ойымызда,

Сізден басқа қайрат жоқ бойымызда.

Сіз жәрдемші болмасаң, біз қырылдық,

Қанымыз ақыретте мойныңызда.

 

Осылайша жаздырып хатты бітті,

Хатын алып елшілер жүріп кетті.

Ортасында бір үлкен су бар екен,

Он бес күнде енінен әзер өтті.

 

Жиырма күн тағы да атпен жүрді,

Салсалдың шаһарына елші кірді.

Салсалдың аяғын һәм құшақтады,

Қойнынан шығарып хатын берді.

 

Салсал малғұн алып хатын көрді,

Қайратымен тітіретті қара жерді.

– Тоқсан мың палуанды қасыңа алып,

Әлиге бар, – деп айтты Керафилді.

 

Керафил атасының тілін алды,

Тоқсан мың жиып алды палуанды.

Керафил ол Салсалдың баласы екен,

Түйеменен Әлиді іздеп кетті.

 

Керафил мұнша қолмен іздеп кетті,

Ысрауилге Әлидің қолы жетті.

Керафил солайша болып бара тұрсын,

Тағы Әли батырдан есіт кепті.

 

Әли батыр Ысрауилді шауып алды,

Адамдарын баршасын дінге салды.

Қаһмас жетіп барып, туын тігіп,

Шатыр құрып, сап тартып, тоса қалды.

 

Арыслан жетіп келіп, туын тікті,

Кәпірлер қорықпайды олар тіпті.

Бес жүз мың қол қасына жиып алып,

Қаһмас та Әлиге қарсы барды.

 

Ол күні соғыс қылмай қонысады,

Жердің жүзі ләшкерге толысады.

Екі ләшкер қарауыл қатты қойып,

Бір-бірінен хабардар болысады.

 

Баба Омар Қаһмасқа жетіп барды,

Ләшкердің баршасын да аралады.

Баба Омар жетіп келіп, сиқыр қылып,

Ояу екен, бәріне көзін салды.

 

Қаһмастың алтын-күміс шатыры бар,

Бабаңның түрлі-түрлі ақылы бар.

Жүз мың қол бастығы, ей, жарандар,

Шаһзарат деген асқан батыры бар.

 

Бабаңның түрлі-түрлі ойлары бар,

Кәпірдің арақ ішкен тойлары бар.

Шаһзаратқа Бабаңыз таң қалады,

Жүз құлаш кәпірдің бойлары бар.

 

Кәпірдің бәрі жаман мастық екен,

Бабаң ойы кәпірлерге қастық екен.

Шаһзаратқа Бабаңыз таң қалады,

Бір өзі жүз мыңның бастығы екен.

 

Бабаңыз аралап жүр амал тауып,

Кәпірлерден қылмайды тіпті қауіп.

Бабаң Омар бір дәру тұтатқанда,

Шаһзарат палуан жығылды есі ауып.

 

Мұрнына дәру тұтатты, жетіп барып,

Әлгі палуан жығылды естен танып.

Шаһзаратты тырайтты, ессіз қылып,

Бабаң тағы жөнелді ұстап алып.

 

Ер Әлидің алдына алып келді,

Әли Арыслан бұ іске қатты күлді.

Ес кіргізді дәруді тағы жағып,

Шаһзараттың Әлиді көзі көрді.

 

Әлиді Шаһзараттың көзі көрді,

Арысланның ол нұрлы жүзін көрді.

Жүзін көріп, көңіліне иман толып,

Хақ мұсылман болды да, дінге кірді.

 

Ертең Қаһмас Шаһзараттан хабар білді,

“Көрмедік, – деп шулайды, – мұндай сұмды.

Жәмшидтің зарлағаны шын екен” деп,

Соғысқалы майданға жетіп келді.

 

Соғыстың барабанын кәпір қақты,

Мұсылмандар сайланды мініп атты.

Шаһзаратты ұрлауына Бабаңыздың

Барша кәпір мақтасып, аң-таң қалды.

 

Бір кәпір “жекпе-жек” деп айғай салды,

Мұсылманнан Шаһзарат қарсы болды.

Бір ұрғанда кәпірді екі бөліп,

Жанына орын қылды жаһаннамды.

 

Шаһзараттың олардан асты күші,

Кәпірлердің қорқады шығып есі.

Шаһзарат палуан ол жекпе-жектен,

Кәпірден һәлак қылыпты сексен кісі.

 

Сол уақытта кеш болып, күн де батты,

Қайтатұғын барабан кәпір қақты.

Қайтатұғын барабан ол қағысып,

Екі ләшкер орнына қайтып барды.

 

Жарандар, ол түн батып, таң да атты,

Қаһмас патша көп жиды жамағатты.

Екі ләшкер майданға жетіп келіп,

Ұрысуға сайланып саптар тартты.

 

Екі қол ұрысуға аттанады,

Мұсылманнан кәпірлер сақтанады.

Қидұн деген кәпірден шауып шығып,

Майданға келіп тұрып мақтанады:

 

– Палуандықта кәпірдің асқаны мен,

Көп дұшпанның көңілін басқаны мен.

Көп болсаң да, бәрің келші маған,

Бұ заманның Рүстем Дастаны мен.

 

Кәпір жақтан ақырып Қидұн келді,

Уақас батыр Қидұнның сөзін көрді.

– Осы неме нені айтып сөйлейді, – деп,

Қаһарланып Қидұнға жетіп келді.

 

Қидұнға қаһарменен шоқпар ұрды,

Екі қол екі жақтан қарап тұрды.

Басы алмадай ұшыпты ұрған шақта,

Жаны тура жаһаннамға барып кірді.

 

Бір кәпірдің тағы да басын бөлді,

Мұсылмандар қуанып қатты күлді.

Екі балуан өлгеннен соң осылайша,

Қаһмас патша: – Жабыл! – деп бұйрық қылды.

 

Кәпірлер бәрі бірдей жабылады,

Ұрысып өкпелері қабынады.

Екі қол енді болып араласып,

Қияметтей естерінен жаңылады.

 

Құмырсқадай кәпірдің қисабы жоқ,

Қараңғы болды шаңменен сонда аспан-көк.

Періштелер зарлайды көкте жүріп,

“Бұ соғыстан дүние бұзылар” деп.

 

Мұсылмандар жад қылды әуел Хақты,

Кәпірлер жад қылды Лат, Манатты.

Кәпірлер қашарға бет қойған шақта,

Күн де батты, орнына қайтып жатты.

 

Қаһмас патша орнына қайтып барды,

Ол уайымды қолына айтып барды.

“Он бес күн кеңдік берсін”, ей, жарандар,

Қаһмас патша ер Әлиге кісі салды.

 

Қаһмас патша: – Осы салған елшім, – дейді,

Елім тамам жиылып келсін, – дейді.

Алды-артым жиып, армансыз бір болайын,

Он бес күнге кеңшілік берсін, – дейді.

 

Өздеріне сенген батырлар ғой,

Соғыс қылмай он бес күн қарап тұрды.

Уәделі он бес күн тағы толды,

Соғысқа екеуі даяр болды.

Кәпірден Қаһмас, мұсылманнан Әли Арыслан,

Екі жақтан келеді бастап қолды.

 

Мәлікаждар ақырды: “Жекпе-жек!” деп,

Кәпірлерге қиын ғой онан өтпек.

Мәлікаждардан қорқады барша кәпір,

һешбіреуі бармайды оған беттеп.

 

Мәлікаждар майданда ақырады,

Кәпірлер жапырақтай қалтырады.

– Бірме-бірге қорықсаңыз, ей кәпірлер,

Бәрің бірдей жабыл, – деп шақырады.

 

Кәпірлердің қарашы ақылына,

Жалғыз кісі сонша елді шақырар ма?

Әлгі сөзді айтқан соң ол кәпірлер,

Бәрі бірдей жабылады батырыңа.

 

Бұ дүние көзің жетіп өтеріне,

Тамам қылмай бұ сөзді кетермін бе?

Мәлікаждарға кәпірлер жабылған соң,

Мұсылмандар ат қойды көтеріле.

 

Қолға келіп Арыслан ақырады,

Батырлар көп кәпірді шапқылады.

Сол күні соғыстың қаттысынан,

Жеті қат жер жапырақтай қалтырады.

 

Жарандар, батыр Әли асқан мықты,

Батырлар көп кәпірді жерге тықты.

Кәпірлер қашарға бет қойған шақта,

Күншығыстан бір үлкен тозаң шықты.

 

Барша жанды жаратқан жалғыз Жаппар,

һәрқандай пенделерін өзі сақтар.

Қайран болып ол жанға қарап тұрса,

Тоқсан тулы ішінен шықты ләшкер.

 

Кәпірлер қуанады көріп енді,

“Бұ қол қайдан келді?” деп қарсы тұрды.

Салсал ұғлы Керафил бастық болып,

Тоқсан мың ләшкерменен жетіп келді.

 

Керафил тоқсан мыңмен жетіп келді,

Ақырзаман болғандай соғыс салды.

Бұ кәпірлер мұсылманға жетіп келіп,

Кәпірлер мұны көріп, бек шаттанды.

 

Керафил ер Әлиге жетіп кепті,

Шоқпарменен төбеге ұрып өтті.

Шоқпардың салмақтығы қол күшімен,

Әли Арыслан мүдіріп, тізе бүкті.

 

Зұлпықарын суырып Әли де ұрды,

Бір-біріне қару ғып қарсы жүрді.

Неше шапты, зұлпықар һеш кеспеді,

Әли Арыслан қайран болып қарап тұрды.

 

Керафилдің ұстады жағасынан,

Шаңдандырды жерге ұрып төбесінен.

Керафилді жерге ұрып, мықтап байлап,

Қосқа беріп жіберді Бабасынан.

 

Баба Омар оны қосқа алып барды,

Әли батыр ағызды судай қанды.

Екі қол бір-біріне қосылысып,

Күн батқанша бек қатты соғыс салды.

 

Батырлар кәпірлерге қылыш шапты,

Кәпір қырылып, қандары судай ақты.

Кәпірлер қашарға бет қойған шақта,

Күн де батты, орнына қайтып жатты.

 

Ер Әли де қосына келді қайтып,

Батырлары қайтады қанға батып.

Керафил Салсалұғлы қолға түскен,

Хақ мұсылман болыпты иман айтып.

 

Қаһмас ит орнына қайтып барды,

Әлидің қайратына аң-таң қалды.

Керафилдің мұсылман болғандарын

Хатқа жазып, Салсалға хабар салды.

 

Не көргенін жіберді хатқа салып,

“Балаңды мұсылман ғып қойды алып”.

Ол елші күні-түні тынбай жүріп,

Хатты берді Салсалға алып барып.

 

Салсал енді Қаһмастың хатын алды,

Баласына күйініп ашуланды.

“Тоқсан мың кісіменен тез барсын” деп,

Тағы өз ұғлы жіберді Сарубалды.

 

Тоқсан мыңмен жіберді Сарубалын,

Салсалдан тер шықты отты жалын.

Сарубал солайша боп бара тұрсын,

Тағы Қаһмас патшадан хабар алың.

 

Бек келіпті Арыслан қаһарлары,

Кәпірлерге түсірді заһарлары.

Қаһмастың бар екен, ей, жарандар,

Тау басында бір үлкен шаһарлары.

 

Тауласқан баян биік аспанменен,

Қаһмас шықты ол тауға сасқанменен.

Жалғыз аяқ жол екен асулары,

Бойлап-бойлап биіктеді тастарменен.

 

Асусыз тауға жүрер емес,

Ол асуды кәпірлер берер емес.

Асуын бекітіпті қашып Қаһмас,

һешбір жан ебін тауып кірер емес.

 

Ол тауға шығып кетті кәпірлер сұм,

Шығармады асудан тағы да һешкім.

Арыслан ләшкеріне “тыныштық ал” деп,

Тау түбінде жатыпты үш күн, үш түн.

 

Төртінші күн майданға жүріс қылды,

Таудан түсіп кәпірлер де қарсы тұрды.

Керафил “жекпе-жек!” деп майдан тартып,

Кәпірлерден жетпіс кісі һәлак қылды.

 

Керафилдің кәпірден асты күші,

Найзасының кәпірге батты ұшы.

Бірме-бірге шыдамай Керафилге,

Кәпірден ат қойыпты он мың кісі.

 

Керафилге бірме-бірге кәпір батпас,

Көптен қорқып Керафил басын тартпас.

Мұсылманнан үш батыр тағы ат қойды,

Шаһмардан, Әбілмәжін, Сәдуақас.

 

Бұлар салды кәпірлерге заманақыр,

Кәпірді қойдай қырды бұ үш батыр.

Бұ үшеуі майданға кіргеннен соң,

Тағы да ат қойыпты жүз мың кәпір.

 

Екі қол бір-біріне араласты,

Бір-бірін өлтіріп, жараласты.

Айдаһардай алып палуанлары,

Жолбарыстай жұлысып көп таласты.

 

Екі қол бір-біріне салды найза,

Шаңменен бір-бірін танымайды.

Дүние де бұзылғандай соғыс болды,

Өліктерден болыпты таулар пайда.

 

Бір ақырып Арыслан туын жықты,

Кәпірлерді батырлар жерге тықты.

Қаһмас мұсылманды жеңе алмай,

Манағы тау басына қашып шықты.

 

Қаһмас шығып, асуын бек байлатты,

Шаһарын алып мұсылман той тойлатты.

Ойдағы үлкен шаһарын олжа қылып,

Тауды қамап ол жерде екі ай жатты.

 

Батырлар кәпірлерге қатты дұшпан,

Олар қайтсін соғыс деп Құдай қосқан.

Екі ай толып, бір күні таң атқанда,

Бұлар бір шаң көреді күншығыстан.

 

Кәпірлер де қарап тұр есі кетіп,

Қаһмас патша қуанды қуаныш етіп.

Салсалұғлы Сарубал сол уақытта,

Тоқсан мың қолды бастап келді жетіп.

 

Әли Арыслан көрді ғой Сарубалды,

Өз қолына “аттан!” деп жарлық салды.

Мұсылмандар сайланып, атын мініп,

Сарубалдың алдынан қарсы барды.

 

Қаһмас тау басында тұрды қарап,

Мәлікаждар жалғыз барды “бір Аллалап”.

Жекпе-жекке келгенде Мәлікаждар,

Жетпіс палуан кәпірді байлап алды.

 

Мәлікаждар қайратпен қылыш шапты,

Кәпір қырылып, қандары судай ақты.

Бірме-бірге кәпірлер шыдай алмай,

Мәлікке ат қойыпты бәрі қаптай.

 

Екі қол араласып соғыс салды,

Жер жүзіне ағызды судай қанды.

Мұсылмандар кәпірді қойдай қырды,

Ер Әли ұстап алды Сарубалды.

 

Ол Сарубал Әлиге найза салды,

Найзасын Шер Арыслан тартып алды.

Жағасынан жерге ұрды Әли Арыслан,

Мықтап байлап, қосына алып барды.

 

Сарубалды жөнелді байлап алып,

Қалған кәпір жылайды айғай салып.

Жан сауғалап кәпірлер тілек қылып,

Жай-жайын жатыпты қайтып барып.

 

Мұсылмандар кәпірге салады ойран,

Мұсылман болғандарын азат қойған.

Арыслан мен ол басқа батырларға,

Естен танып Сарубал болды қайран.

 

Сарубал палуандарға қалды таңа,

Жеңілместей көрінді һешбір жанға.

Қайтып келіп қосына отырған соң,

Ер Әли сөз айтады Сарубалға:

 

– Сарубал, сөз сөйлеймін сізге, – деді,

Менен хат алып атаңды ізде, – деді.

Жай жүргенде ол атаң өзі тиіп,

Жау жіберді екі мәрте бізге, – деді.

 

Бұ хатты қолыңа алыңыз сіз,

Атаңа бар тоқтамай кеші-күндіз.

Әскер жиып атаңа айт, әзір болсын,

Үшінші де үстіне барамыз  біз.

 

Осылайша білдірді хатқа салып,

“Соғысамыз, – деп айтады, – біз де барып”.

Бірнеше жолдас қылды Сарубалға,

Атасына жөнелді хатын алып.

 

Сарубал хатын алып жолға кірді,

Күні-түні тоқтамай жылдам жүрді.

Сарубал солайша боп бара тұрсын,

Тағы Әли қолымен кеңес қылды.

 

– Мұсайып жетпіс мыңменен қалсын, – дейді,

Қаһмаспен соғысқа салсын, – дейді.

Өзгеміз Салсал жаққа жөнелейік,

Мұсайып Қаһмасты алсын, – дейді.

 

Мұсайып жатып алды тауды қамап,

Жетпіс мыңды қасына алды санап.

Төрт жүз мыңмен ер Әли бастық болып,

Салсал жаққа жөнелді “бір Аллалап”.

 

Мұсайып жетпіс мыңмен онда қалған,

Төрт жүз мыңды Арыслан санап алған.

Ер Әли Салсал жаққа бара тұрсын,

Тағы хабар айтайын Сарубалдан.

 

Сарубал хатты алып екі ай жүрді,

Екі айда үйіне барып кірді.

Әли сөзін атасына тамам айтып,

Қойнынан суырып хатын берді.

 

Екі айдан соң Сарубал барып жетті,

Салсал ақырып тітіретті аспан-көкті.

Әли сөзін айтқан соң ашуланып,

Салсал малғұн баласын қатты сөкті.

 

– Өзімдей неге болмайсың өткір, – деді,

Ашуымды келтірмей, тек тұр, – деді.

Сарубал сөзін Салсал тындамады,

Атасына қайырып “сен” демеді.

– Бүгін-ертең келеді, ләшкерің жи,

Сонда мәлім болар, – деп үндемеді.

 

Сарубал сөйдеп отырды көңілін басып,

Салсал да ашуланды асып-тасып.

Екеуі сол сөзбенен отырғанда,

Бір адам зар жылап келді қашып.

 

Ол кісі айтты: – Тыңдап тұр сөзім, – деді,

Падиша, қорқып келдім өзім, – деді.

Әли келді, көрді осы көзім, – деді,

Қолы көп басқан жердің жүзін, – деді.

 

Салсал малғұн бек қатты ашуланды,

Жеті ықылымға хатпенен хабар салды.

Арыслан ләшкерімен жетіп келіп,

Майдан түзеп, сап тартып түсе қалды.

 

Майдан құрды ер Әли жетіп барып,

Кәпірлер де қарап тұр аң-таң қалып.

Баба Омар қолына қарауыл болып,

Ұйықтамастан тұрады шырқ айланып.

 

Әли қолы ол күні дамыл алды,

Дамыл алып, баршасы ұйықтап қалды.

Баба Омар “Салсалды көрейін” деп,

Жасырынып Салсалға жетіп барды.

 

Баба Омар Салсалға жетіп барды,

Қолын көріп, Салсалға көзін салды.

Салсалды көрсе, бойы – жиырма кез,

Ені – алпыс кез, Бабаңыз Омар қайран қалды.

 

Салсалды көрсе Бабаң, қаһары түсті,

Түсін көріп Бабаңның құты ұшты.

Бабаңыз мұны көріп қалтырады,

Бір Жаратқан Құдайын жад қылады.

 

“Оқ-жағымды әкел!” деп сол уақытта,

Салсал малғұн ләшкеріне ақырады.

Баба Омар сонда айтты: – Бар Құдай-а,

Салсал жаман көрінді маған тым-ақ.

“Әлиге жалғыз өзің жәрдем бер” деп,

Бабаңыз осылайша қылды дұға.

 

Баба Омар Салсалға аң-таң қалған,

Қол, аузы, мұрнына болды қайран.

Салсалдың оқ ататын жағын сонда,

Әзер алып келеді отыз палуан.

 

Сегіз жүз батпан шоқпарын қолына алып,

Жағын алып, садаққа оғын салды.

“Жалғыз өзім Әлиді көремін” деп жүрді,

Жанына ертпей жалғыз жанды.

 

Салсал: – Жалғыз Әлиге барам, – деді,

Келер ме екен, байқаймын, шамаң, – деді.

Теңдес болса барамын соғысына,

Тең болмаса, бармақ ар маған, – деді.

 

Салсал сүйдеп жол тартып еді,

Баба Омар бұ сөзін көріп тұрды.

Баба Омар алдынан бұрын барып,

“Салсал сүйдеп келеді” деп хабар берді.

 

– Келеді Салсал мынау жақтан, – дейді,

Сіз де алдынан қару алып аттан, – дейді.

Құдай сізге жар болсын, қуат берсін,

Әйтеуір, жаман кәпір, сақтан, – дейді.

 

Зұлпықарын беліне асынады,

Сегіз жүз батпан шоқпарын қасына алды.

Қару-жарақ баршасын сайлап алып,

Шер Арыслан Салсалға қарсы барды.

 

Салсал тұрып мұсылманға бір оқ атты,

Салсал кәпір бек жаман, қаһары қатты.

Салсал оғы төрт кісіні шаһид қылып,

Қара тасқа барды да бір кез батты.

 

Бір оқты Салсал тағы да атты,

Төрт кісіден тағы өтіп тасқа батты.

Салсалдың қаһарынан, ей, жарандар,

Мұсылмандар қорқып қалтырапты.

 

Шер Арыслан Салсалға қарсы барды,

Салсал да ер Әлиге көзін салды.

“Бит бейкүнә өлерсің, атыңды айт” деп,

Қоқиланып алдына тұра қалды.

 

– Былшылдап сөйлеп тұрсың, – деді,

Көрейін деп келемін сені, – деді.

Атым сұрап нетесің, кәпір малғұн,

Қолыңнан келсе, аяма мені, – деді.

 

– Қарашы, биттей болып айтқаныңды,

Кім шыдар улы жақты тартқанымда.

Бір оқпенен атармын, тап өлерсің,

Қапы қалмай, [тұта] бер қалқаныңды.

 

Ер Әли қалқан тұтып тұра қалды,

Салсал малғұн бір оғын салып қапты.

Салсал оғын тигізбей қағып алып,

“Кәпір, оғың мынау” деп жерге салды.

 

Әли Арыслан жолықты мұндай ерге,

Салсалдың мұнысына кәрі келді.

Арыслан да оқпенен атқан екен,

Салсал да қағып алып салды жерге.

 

Зұлпықармен Салсалды тағы да ұрды,

Өлтіруге ойлайды кәпір сұмды.

Зұлпықар қанша шапты, һеш кеспеді,

Қайран болып ер Әли қарап тұрды.

 

Екеуі бір-бірін шабысады,

Бастарына шоқпармен салысады.

Белдерінен ұстасып күрес қылып,

Күн батқанша екеуі алысады.

 

Күн батқан соң жеңіспей айырылады,

Мұсылмандар Құдайға зар жылайды.

Денесі Әли Арысланның қатты ауырып,

Қозғала алмай бек қатты қайғырады.

 

– Құдай-а, қуат бергіл маған, – дейді,

Салсалға келер ме екен шамам, – дейді.

Көз айланып кеткенде, Пайғамбарым

Әлиге: – Көп қайғырма, балам, – дейді.

 

Бұ түске Әли Арыслан шаттанады,

Екі қол бір-бірінен сақтанады.

Екі қол екі жақтан майдан түзеп,

Мұсылманнан Керафил аттанады.

 

Керафил қаһарланып майдан барды,

Кәпірден он кісіні қырып салды.

Салсал малғұн ашумен жетіп келді,

Қылышпенен баласын екі жарды.

 

Керафилден Салсалдың асты күші,

Шаһид болып екі жаққа тәні түсті.

Бірме-бірге келгеннен мұсылманнан

Шаһид қылды ол кәпір отыз кісі.

 

Әли Арыслан Салсалға жетіп барды,

Зұлпықармен басына тағы салды.

Қаруменен бір-бірін жеңісе алмай,

Аударысып, тағы аттан түсе қалды.

 

Жығыса алмай бір-бірін күн де батты,

Айырылып бір-бірінен тағы қайтты.

Салсал малғұн қолына жағын алып,

Мұсылманға қаһарменен бір оқ атты.

 

Салсал тағы жіберді бір оқ атып,

Ақырды жер-көкті қалтыратып.

Екі жүз мұсылманды шаһид қылып,

Тағы да оғы кетті тасқа батып.

 

Сондай-сондай соғысты екі батыр,

О Салсалға түспеді заманақыр.

Зұлпықармен Әли де шауып еді,

Салсалдан да өліпті сансыз кәпір.

 

Екі қол соғыс қылды араласып,

Осалдары өледі құты қашып.

Қараңғы болып, бір-бірін көре алмайды,

Дүние жүзін қап-қара тозаң басып.

 

Күн кеш болып, қайтыпты тамам батыр,

Екі қол да қисапсыз өліп жатыр.

Соғыстың қаттысынан, ей, жарандар,

Қозғалғандай болыпты заманақыр.

 

Әлиді артық жаратқан бар Құдайым,

Ол тұрғанда өзгені не қылайын.

Ол күнгі Әлидің қайратынан

Кәпірлерге қиямет болды қайым.

 

Бәрінен де Әлидің артық күші,

Екі қол жер-жеріне қайтып түсті.

Баба Омар өлікті санап көрсе,

Мұсылманнан өліпті қырық мың кісі.

 

О дүнияда нұр болды шаһид қаны,

Шірімейді шаһидтің және тәні.

Ол күні қырылған кәпірлердің,

Ей, жарандар, жоқ екен тіпті саны.

Қырық мыңға жаназа оқып, олар көмді,

Қабірлері алыпты құба дөңді.

 

Сол шаһид һәр жұма кешкісінде,

Азан айтып жатады осы күнде.

Азан айтып жылайды осы күнде,

Ерге маза бермейді ұзын түнде.

 

Дүнияда ондай соғыс һеш болған жоқ,

Оңдай азан айтылмас өзге жерде.

Салсал малғұн орнына барып жатты,

Тұс-тұсына хат жазып, жіберді атты.

Тоқсан ұғлы тоқсан жерде патша екен,

“Бәрі де келсін” деп хабар айтты.

 

һәр тарапқа Салсалдан кісі кетті,

Ол уақытта неше күн, түндер өтті.

Шамама қатын патша, тоқсан ұғлы,

Жер қозғалтып Салсалға жетіп келді.

 

Мұсылманның бұларды көзі көрді,

Қайыстырып келеді қара жерді.

Бұлар келіп соғысқа сап тартады,

Арысланның майданға өзі кірді.

 

Біреу келді, Арыслан екі бөлді,

Бір кәпір қарсыласып тағы да өлді.

Кісілері өлгенге шыдай алмай,

Қаһарланып Салсалдың өзі кірді.

 

Шоқпар ұрып, қылышпенен шабысады,

Бір-біріне тигізбей қағысады.

Бір-біріне қаруменен кәр қыла алмай,

Аттан түсіп тағы да алысады.

 

Бір-біріне бәрібір жолықты кез,

Бір-бірін жеңісіп жықпайды тез.

Бір-бірін алысып жығыса алмай,

Салсал тұрып Әлиге айтады сөз:

 

– Ер Әли, сөзім тыңда айтқан, – деді,

Менде бар төрт жүз батпан арқан, – деді.

Жеті пілге арттырып тигізейін,

Бір арқаным төрт жүз батпан, – деді.

 

Бір ақылды айтайын, болсын қызық,

Уағдаңды, сірә, кетпе бұзып.

Топтасып бір-біріміз, тағы тартысайық,

Ортамыздан бір белгі сызық сызып.

 

Ей, Әли, қабыл көргіл мұнымызды,

Тартысқанда салайық жанымызды.

Қайсымыз сызықтан шығарсақ та,

Ықтияр қылысайық дінімізді.

 

Менен асып шығарсаң халің, – деді,

Сонда сенің дініңді алдым, – деді.

Егер сені шығарсам мен сызықтан,

Сен де менің пұтыма табын, – деді.

 

Арыслан отырады “жарайды” деп,

“Сендей мұсылман қылғанмын талайды”, – деп.

Арқанына жіберді Салсал патша,

Екеуіне қарап тұр, жиылған көп.

 

Жеті пілге арқанды артып келді,

Сызық қылып белгілейді орта жерді.

Салсал малғұн ақырып тартқан екен,

Алмадай домалатты Әли ерді.

 

Алмадай домалатып жүре берді,

Сызық жағын Әлидің көзі көрді.

Қаһарланып салмағын салған екен,

Арыслан белуардан жерге кірді.

 

Қаһарланып ол малғұн екі тартты,

Қаһарланып Арыслан белден батты.

Екі тартып Әлиді қозғалта алмай,

– Енді, Әли, сен тарт, – деп Салсал айтты.

 

Әли Арыслан жад қылды әуел Хақты,

Тұзақ салып Салсалды о да тартты.

Ақырып Әли Арыслан тартқан шақта,

Салсалыңды алмадай домалатты.

 

Салсал малғұн сызыққа көзін салды,

Көзін салса, сызыққа жетіп қалды.

Қаһарланып бұ дағы салмақ салып,

Бұ дағы белуардан жерге батты.

 

Салсалдың ол сызықты көзі көрді,

“Шыныменен өтем бе” деп қаһары келді.

Ақырып о да салмақ салып қалып,

О дағы белуардан жерге кірді.

 

Екіншілей Салсалды және тартты,

Қара жерге ол Салсал белден батты.

Екіншілей тартса да Әли Арыслан,

Салсал малғұн орнынан қозғалмады.

 

Үшіншілей тартады және қызып,

Екі палуан бір сондай қылды қызық.

Үшінші тартқанында, айналайын,

Арқанды ортасынан кетті үзіп.

 

Үзілді арқан қатты тартқан үшін,

Бір Құдайым оңдаған Әли ісін.

Екі қол да айтады екі жақтан,

Салсал енді асты десіп Әли күшін.

 

Күштерін екеуінің жақтасыпты,

Мұсылмандар Әлиге жақтасыпты.

Арқан үзіліп кеткен соң тартқанында,

Екі қол Әли күшін мақтасыпты.

 

Екі палуан шаң қылды жердің жүзін,

Қаһарланып алысты тағы да тым.

Екеуі жығыса алмай айырылмастан,

Күрес қылды алысып жеті күн-түн.

 

Сегізінші күн Арыслан кетті қалғып,

Жеті күн алысқаннан және талып.

Ұйықтағанда ол Салсал тасқа ұруға

Оңтайланды Әлиді қолына алып.

 

Қамшыдай айналдырды Әлиді қолына алып,

Ұйқыдан Әли батыр кеткен талып.

Тасқа ұруға тұрғанда Арысланды,

Бір періште оятты айғай салып.

 

Бір періште Әлиге: – Неттің, – деді,

Ұйықтаймын деп түбіне жеттің, – деді.

Енді көзіңді ашпасаң, иә, Арыслан,

Хор қыздарын құшуға кеттің, – деді.

 

Періште осылайша айғай салды,

Құлағына Әлидің дауыс барды.

Көзін ашса, Салсалдың қолында тұр,

Бұлқып-бұлқып ол жерге тұра қалды.

 

Сондай ерлер жаратты бар Құдайым,

Сондай артық ерлерді жад қылайын.

Сол шақта Салсал малғұн ұйықтап кетіп,

Әли де алды қолына қамшыдайын.

 

Салсалды да Арыслан қолына алды,

Қара тасқа ұруға ыңғайлады.

“Иә, Салсал, жаһаннамға кеттің ғой” деп,

Құлағына Ібіліс келіп, айғай салды.

 

Арысланмен алысқан о да күшті,

Бір-біріне көрсетті сондай істі.

Көзін ашса, Әлидің қолында тұр,

О да ұрдырмай, үш бұлқып жерге түсті.

 

Екі батыр ұйқыдан кеткен талып,

Алысқанда шаң қылды айғай салып.

Екі қол екі жақтан жетіп келіп,

Кеттілер палуандарды айырып алып.

 

Сондай заман кетіпті бұрын өтіп,

Екі палуан барады қосқа жетіп.

Қатын патша, Салсалдың тоқсан ұғлы,

О да келді жер-көкті тітіретіп.

 

Олар келді қайыстырып қара жерді,

Мұсылманның бұларды көзі көрді.

Мұсылмандар жанынан үміт үзіп,

Бақылдасып бір-біріне жылайды енді:

 

– Қол келді ғой қисапсыз жерде, – дейді,

Қаламыз ба біз тірі өлмей, – дейді.

Мұсылмандар жылайды қолды көріп:

– Өлеміз Пайғамбарды көрмей, – дейді.

 

Қол келді сондай үлкен қисапсыз көп,

Көптігінен қараңғы болды аспан-көк.

Сахабалар бір-біріне тапсырады,

“Пайғамбарға барғаның сәлем де” деп.

 

Мұсылмандар жад қылды бір Құдайды,

Бұрын, сірә, көрмеген һеш мұндайды.

“Қай барғаның Пайғамбарға сәлем айт”  деп,

Құшақтасып бір-біріне зар жылайды.

 

Мұсылмандар солайша зар қылады,

Пайғамбар менен жад қылып бір Құдайды.

Мұсылмандар әлгідей жылауына,

Намаз оқып Арыслан қайғырады.

 

Сондай қорқып жылады сахабалар,

Намаз оқып қайғырады Әли Хайдар.

Әли Арыслан намаз оқып жасырынып,

Бір Құдайды жад қылып жылайды зар.

 

Қисап қылып болмайды қолын тіпті,

Бұрын, сірә, көрмеген ондай көпті.

Қаһарланып Арыслан бір ақырды,

Он екі мың кәпірдің жаны шықты.

 

Ақырғаннан қырылды тепеден-тек,

Кәпірлердің саны жоқ, қисапсыз көп.

Тірі қалған кәпірлер естен танып,

Дамбалдарын киіпті көйлегім деп.

 

Арыслан жүр ақырып, қылыш ұрып,

Кәпір өлді дауысынан қарап тұрып.

Ақырудан кәпірлер есі кетіп,

Бөріктерін киіпті етік қылып.

 

Ақырады Арыслан тағы да тым,

Жүрегі ұшып өледі кәпірлер сұм.

Екінші ақырғанда Шер Арыслан,

Жан беріпті кәпірден жиырма мың.

 

Арысланның бәрінен қайраты асқан,

Дауыспен қырып кәпірдің көңілін басқан.

Япырым-ау, қылыш шауып не қылады,

Сөйтіп ақыра берсінші тоқтамастан.

 

Сондай-сондай Арыслан айғай салды,

Балаларын Салсал да ойына алды.

“Тоқсан балам, қайда?” деп сонда Салсал,

“Өлді ғой” деп, аһ ұрып, талып қалды.

 

Сонда Әли байлады Салсал ерді,

Қатын патша Әлиге қарсы келді.

Оны да жығып, екеуін мықты байлап,

Кісілерін жапырып қосқа [келді].

 

Салсалды Шамама менен алды байлап,

Қылыш шапты кәпірге тағы айғайлап.

Салсал менен Шамаманы байлаған соң,

Өзгелері бас ұрды жан сауғалап.

 

Жалынғанын Арыслан қабыл көрді,

Шамама менен байлады Салсал ерді.

Кәпірлерді мұсылман ғып, жеңіп алып,

Әли Арыслан қосына қайта жүрді.

 

Әли Арыслан солайша қосқа қайтты,

Кәпірлерді қорқытты қаһары қатты.

Қосқа келіп Арыслан демін алып,

Шамама менен Салсалға иман айтты.

 

Салсал айтты: – Нашар ғой менің халім,

Қайғыдан ішім менің отты жалын.

Шын мұсылман болайын иман айтып,

Алтын шаһар берсеңіз, жарым малым.

 

“Берейін” деп Салсалменен қылды кеңес,

Әли қорқып һеш жаннан қайғы жемес.

Айла ғып айтқан екен Салсал малғұн,

Алтын шаһар жол екен барса-келмес.

 

Салсалдың ол айтқаны қулық екен,

Жаны тым кәпірлерге жуық екен.

Алтын шаһар жолының жартысы от,

Жартысы һәм жан жүрмес суық екен.

 

Әлиді “өлер” дейді соныменен,

Құтылармын амалдап мұныменен.

Шамама иман айтты шыныменен,

Салсал да айтты бергі жақ , тіліменен.

 

Салсал айтты дауысының күшіменен,

Шамама иман айтты ішіменен.

Шамама шын көңіліменен иман айтып,

Салсал болды тілінің ұшыменен.

 

Онан соң шаһарына кірді қайтып,

Мұсылмандар кіреді шеру тартып.

Шаһардағы ол қалған көп кәпірлер,

Хақ мұсылман болыпты иман айтып.

 

Салсалдың шаһарына дін айтады,

Салсалдан басқа иманды шын айтады.

Шамама, Салсал, Әли, Баба Омар,

Алтын шаһарды алуға жол тартады.

 

Өзгелері шаһарда тұрып қалды,

Дін үйретіп, медресе, мәсжид салды.

Әли, Салсал, Шамама, Баба Омар,

Алтын шаһарды алуға іздей барды.

 

Төртеуі жолға түсіп іздей кетті,

Атына қамшы басып екпіндетті.

Алтын шаһар ішінен бір от шығып,

Төртеуі де өлімге жуық жетті.

 

Алдынан бір жел шықты отты жалын,

Төртеуінің күйдіріп алды халін.

Үшеуі тұрып қалды, Әли жүрді,

От ішінде қинайды шыбын жанын.

 

Ер Әли сиынады бір Құдайға,

Мұндай қатты ыстық от болды пайда.

Бір күн, бір түн жол жүріп өліп-талып,

Қалжырап жетті Арыслан бір сарайға.

 

Сарайда ақ сақалды бір шал көрді,

Сарайда о да көрді Әли ерді.

– Жолың болсын, хош келдің, – деп әлгі,

Шер Құда, Әли, – деп сәлем берді.

 

Уағаләйкум ассалам, бабам, – деді,

Бұ сөзіңе қуандым тамам, – деді.

Көрген жерден Әли деп сәлем бердің,

Мені Әли деп кім айтты саған? – деді.

 

– Дал баласы Зал патша сиқыр қылды,

Бұ жерге Әли келер деп айтқан сол-ды.

Әлиден басқа һешбір жан келмес деген,

Мен отырмын екі жүз елу жылдай.

 

Әли айтты: – Ей, баба, сөзімді тұт,

Жөніңді айт, амал қылып жасырма көп.

Екі жүз елу жылдан тұрған болсаң,

Айтшы, қайдан шығады осынау от?

 

Бабаң сонда: – Ей, Әли Арыслан, – деді,

Тәңірі “Арыслан” деп атыңа қосқан, – деді.

Бұ отты сұрасаң мен айтайын,

Сарайдан шығады бір тастан, – деді.

 

Сол сөзді айтып мұсылман болып,

Бабаң өлді, жаназа оқып, ер Әли көмді.

Сарайдың ішіне кіріп барып,

Екі тастың қасына жетіп келді.

 

Сарайдың кіріп келді есігінен,

Тасты көрді Бабаңнан естіген.

Жуан айна көзіндей тесігі бар,

Манағы от шығады сол тесіктен.

 

“Иә, Алла” деп ол тасқа қылыш шапты,

Тас айғайлап бүйірі қалтырады.

Тастан бір дауыс шығып, япырым-ай,

Бір күн, бір түн ер Әли талып қапты.

 

Бір заман ер Әли көзін ашты,

От пен сарай, көрмеді шапқан тасты.

Сиқыр екен, баршасы жоқ болған соң,

Үшеуі келіп Әлиге амандасты.

 

Салсал менен келді Шамама, Баба Омар,

От кеткен соң, Әлиге келді олар.

Алтын шаһар жолына тағы үшеуін,

Бастап алып жөнелді Әли Хайдар.

 

“Өлсе екен” деп келеді ол Салсал сұм,

Оның ойын білмейді тіпті һешкім.

Төртеуі қосылысып, ей, жарандар,

Дамыл алмай жүріпті үш күн, үш түн.

 

Төртінші күн алдынан шықты суық,

Салсал бастап келеді қылып қулық.

Суық тамұқ сықылды қаттылығы,

Төртеуі де өлімге жетті жуық.

 

Үшеуі жүре алмай сонда тұрды,

Ер Әлиді бұлардың көзі көрді.

Үшеуіне “хош тұр” деп амандасып,

Әли Арыслан “Алла” деп жолға кірді.

 

Әлиге жәрдем берген жалғыз Алла,

Қиындық көрсетеді шыбын жанға.

Қалжырап ол суықтан шығамын деп,

Жеті күн, түн тақсырлар жүрді жолда.

 

Сегізінші күн болғанда Әли Арыслан,

Мақтамай қайтіп тұрсың Әли ерді.

Ол сарайға тоқтамай Әли кірді,

Алдынан сарайы бар күмбез көрді.

О да көріп алдынан тұра келіп,

Манағыдай бір шалды көзі көрді.

 

– Уағаләйкүм ассалам, батыр, – деді.

Қар, отқа батқан таныдым затың, – деді.

– Көрген жерден Әли деп сәлем бердің,

Саған менің кім айтты атым? – деді.

 

– Сені, Арыслан, жаратқан жалғыз Құдай,

Сені күтіп мен тұрдым көптен мұнда-ай.

Дал баласы Зал патша қойып кетті,

Мұнда тұрдым екі жүз елу жылдай.

 

Ей, Әли, білдірейін саған, – деді,

Білгенімді айтайын тамам, – деді.

Бұ жерге Әлиден басқа жан келмес деп,

Зал патша айтып кеткен маған, – деді.

 

Сондай патша бек үлкен өткен екен

Бұ дүнияға қолдары жеткен екен.

Екі түрлі байлау ғып от-суықпен,

Сиқырменен адам ғып кеткен екен.

 

Онан өтіп Арыслан келмек екен,

Арысланның келуін білген екен.

Сиқырыма Әли келер деген екен,

Ол адам сөйлескен соң өлген екен.

 

Ер Әлиді қолдаған жалғыз Сұбхан,

Құдай үшін Арыслан жанын қиған.

Арысланның аяғына басын қойып,

Шал мұсылман болыпты айтып иман.

 

Жақсы көріп Арыслан, бабам, – деді,

Алтын шаһар жайын айт, маған, – деді.

Алуға келер ме екен шамам, – деді,

Жайын айт, қалай ашып алам? – деді.

 

– Жайын сізге айтайын, Шаһимардан,

Бір құдықты табарсың осынау жерден.

Ол құдықтың түбінде бір дию бар,

Құдық атын сұрасаң, Шаһалмаран.

 

Ол диюдың қолында бір тақтай бар,

Сол тақтайды алған адам шаһарды алар.

Ала алмасаң, ашуы болар нашар,

Білгенім сол, жәрдем берсін жалғыз Жаппар.

 

Сол сөзді айтып сол жерде бабаң өлді,

Өлгенін ер Әлидің көзі көрді.

Иман айтып, ол баба өлгеннен соң,

Батыр Әли күмбезге жетіп келді.

 

Күмбезге ұрды қылыш “иә, Алла”, деп,

Арысланның бойында қайраты көп.

Күмбез бұзылып ішінен дауыс шығып,

Қап-қараңғы болыпты жер менен көк.

 

Күмбез ішінде бір дию тұрар деген,

Сиқырменен ол суықты қылар деген.

Сиқырдың күштісіне қарашы,

Суық дию мұрнынан шығады екен.

 

Дию қорқып, ауаға кетті ұшып,

Сиқыршы екен бек қатты дию күшік.

Даусының қаттысынан шер Арыслан,

Бір күн, бір түн жатыпты талып түсіп.

 

“Болмас-болмас” деді де дию қашты,

Баршасынан Әлидің қайраты асты.

Бір күн, бір түн өткен соң, ей, жарандар,

Есін жиып Арыслан көзін ашты.

 

“Иә, Алла” деп орнынан ұшып тұрды,

Күмбез де жоқ, қар да жоқ, көзі көрді.

Сиқыр екен, баршасы жоқ болған соң,

Манағы қалған үшеуі жетіп келді.

 

Үшеуі Арысланды көзі көрді,

Жаназа оқып, төртеуі шалды көміп.

Төртеуі амандасып шалды көміп,

Манағы айтқан құдыққа жетіп келді.

 

Жетіп келіп құдыққа тұрса қарап,

Аузынан жатыр жалынды оттар шығып.

Ол құдықтан қорқып тұр Салсал сұмдық,

Бастап барған Әлиді қылып қулық.

“Беліңе арқан байлап, жылдам түс!” – деп,

Батыр Әли Салсалға қылды бұйрық.

 

– Маған қиын бұ айтқан сөзің, Әли,

Құдықты көріпті ғой көзің, Әли.

“Құдыққа түс” деп, Арыслан, қинағанша,

Қинамай өлтірсеңші өзің, Әли.

 

Арыслан өзі түсуге оңтайланды,

Баба Омар Әлиге жетіп барды.

Шамама, Баба Омар зар жылайды:

– Артыңа тастама, – деп, – бұ Салсалды.

 

Бізді жолдас қыласың жаманменен,

Бұ жай тұрмас сіз кетіп қалғанменен.

Шын мұсылман болған жоқ осы Салсал,

Сізді ертіп алдап жүр жалғанменен.

 

Түсіп кетсең, қор қыласың бізді, – дейді,

Салсал күдер иманнан үзді, – дейді.

Құдыққа түсіп кетсең, осы кәпір

Ләшкермен һәлак қылар бізді, – дейді.

 

Сөйтсе де Әли түсті арқан байлап,

Салсал тұр, арқан ұстап күліп-ойнап.

Салсал кәпір арқанды қоя берді,

Әли кетті құдыққа “иә, Аллалап”.

 

Артыннан және жіберді таудай тасты,

Салсал кәпір Әлиге қылды қасты.

Баба Омар, Шамама мұны көріп,

Екеуі зар жылап, тауға қашты.

 

Қашпай қайтсін екеуі Салсал мықты,

Әлиді алдап құдыққа тағы тықты.

Салсал енді екеуін қуалады,

Тау басына екеуі бұрын шықты.

 

Салсал малғұн екеуін қуалайды-ау,

Ол екеуі жад қылады бір Құдайды-ау.

Екеуі тау басына бұрын шығып,

Салсалды таспен ұрып шығармайды-ау.

Қайтадан кәпір қылды өз ләшкерін,

“Әлиді өлтірдім” деп айғай салды-ау.

 

Салсал айтты: – Ол бүгін тұрамын, – деп,

Ойын қылып мәжіліс құрамын, – деп.

Арақ ішіп, той қылды ойнап-күліп,

“Ертең Әли ләшкерін қырамын”, – деп.

 

Түрлі-түрлі ойын ғып, ішті асты,

Кәпірлердің қуанып, көңілі тасты.

Тау басында ол қалған Баба Омар,

Шамамамен сөйлесіп ақылдасты.

 

– Шамама, сен қал менің сөзімменен,

Салсалдың мен барайын ізіменен.

Ләшкерді һәлак қылармын амалдап,

Айналдырып келейін ізімменен.

 

Шамама Баба Омар тілін алды,

Тілін алып, ол тауда жатып қалды.

Салсал мас болып, бәрі ұйықтап жатыр екен,

Баба Омар артынан жетіп барды.

 

Бабаң бір істік темір тауып алды,

Қып-қызыл ғып балқытып отқа салды.

Істік темірді қызартып қолына алып,

Салсалдың бір көзіне қойып қалды.

 

Бабаң алды көзіне істік сұғып,

Істік кіріп, бір көзі кетті шығып.

Бір көзі ақырайып, айғай салып,

Ләшкерімен Бабаңды кетті қуып.

 

Тау басына Бабаңыз қашып барды,

Тасын атып, Салсалменен соғыс салды.

Тау басына екеуі шығармады,

Ләшкерменен ол тауды қамап алды.

 

– Құдықта мүшкіл Әли күні, – деді,

Осы айтқан бар ғой сөзім жөні, – деді.

Әли де, ләшкері де һеш құтылмас,

Әуелі, өлтірейік мұны, – деді.

 

Ол тауды қамап жатты енді олар,

Тау басынан екеуі ойран салар.

Олар солай соғысып тұра тұрсын,

Құдықтағы Әлиден алың хабар.

 

Құдыққа түсіп кетті ол Әли жас,

Салсал малғұн оларға қылды ғой қас.

Әлидің сонда арқаннан босап кетіп,

Қараса, тағы артында келеді тас.

 

Таудай тасты Әлидің көзі көрді,

Қағып алып, астына қойды жерге.

Құдық түбі ол толған жылан екен,

“Арыслан” деп баршасы сәлем берді.

 

Жыландардың сәлемін Әли алды,

Бір дию тұр тақтайы бар, көзін салды.

О дағы “Арыслан” деп сәлем берді,

Сәлемін алып, қасына жетіп барды.

 

Тақтайды берді сонда Әли ерге,

Тақтайды алды Арыслан төмен жерде.

Ол дию тақтай беріп ер Әлиді

Арқалап алып ұшты биік өрге.

 

Әлиді алып ұшқан дию мықты,

Салсал жиып алыпты тамам жұртты.

Ол дию арқасына салып алып,

Арысланды құдықтан алып шықты.

 

Арысланды көтеріп алып ұшты,

Әлиді алып ұшқан дию күшті.

Құдықтан шығып, Әли қарап тұрса,

Салсал менен Бабаңа көзі түсті.

 

Соғысып жатқандарын көзі көрді,

Салсал – ойда, екеуі – биік тауда.

Құдықтан шығып Салсалға қаһарланып,

Бір ақырып майданға өзі кірді.

 

Жоғарыдан Бабаңыз тас атады-ау,

Салсалдың тас ләшкерін ұстады-ау.

Салсал көріп Әлиді, ұшып келіп,

“Күнәһім кеш” деп аяғын құшақтады.

 

Салсал күнәһісін Арыслан тағы кешті,

Баба Омар істікпен көзін тесті.

Өзге қол ол жерде тұрып қалды,

Төртеуі шаһарды іздеп жолға түсті.

 

Төртеуі Алтын шаһарға жетіп барды,

“Есігі қайда екен?” деп көзін салды.

Төңіректеп есігін таба алмады,

Батыр Әли сол жерде ұйықтап қалды.

 

Қайран болып жатыпты бір күн, бір түн,

Солардан да өтіпті бұ дүние сұм.

Ол түні Әли ұйықтап жатқан уақыт,

Түсіне келіп кіріпті Пайғамбарым.

 

Түсінде Пайғамбар Әлиге хабар берді,

“Түрегел” деп оятты Әли ерді.

Түсінде Пайғамбарым ер Әлиге,

“Бір қалақ темір бар, – дейді, – пәлен жерде”.

 

– Түрегел, көп қайғылы болма, – дейді,

Қалақты қаз, шот алып қолға, – дейді.

Қалақ темір ол түбін қаза берсеңіз,

Алтын шаһар ашқышы сонда, – дейді.

 

Тұрып Арыслан жүрді әлгі айтқан жаққа-ау,

Қалақ темір түбіне жетіп қапты-ау.

Төртеуі әлгі жерді қазған екен,

Алтын шаһар есігін сонан тапты-ау.

 

Есікті жұлып алып Әли кірді,

Өзге үшеуі кіре алмай тыста тұрды.

Ішінде қисабы жоқ қол тұр екен,

Баршасы Арысланға қылыш ұрды.

 

Арыслан да оларға қылыш ұрды,

Ақырып, қылыш ұрып бәрін қырды.

Сиқыр екен баршасы, жоқ боп кетті,

Арыслан қайран болып қарап тұрды.

 

Арыслан сиынады бір Құдайға,

“Алла” деп және кірді бір сарайға.

Алтын тақыт жанында сансыз нөкер,

Ойын қылған бір патша болды пайда.

 

Онан өткен дүниеде кісі де жоқ,

Ойнап жатыр жолдасы қисапсыз көп.

Күндей көркем қыздармен ойнап жатыр,

Келген, сірә, Әлимен тіпті ісі жоқ.

 

Жанында және көрді бір алтын тақтай,

Бұларға батыр Әли қайран қапты-ай.

Тақтайға батыр Әли қарап тұрып,

Тақтайдан оқыды бір жазған хатты-ай.

 

Ол хатта: – Әли Арыслан, келің, – дейді,

Мен отырмын екі жүз елу, – дейді.

Дал баласы Зал патша менмін, – дейді,

Бұ шаһардың баршасы сенің, – дейді.

 

Ей, Әли, сенің артық халің, – дейді,

Мықтылығың бізлерге мәлім, – дейді.

Екі жүз елу жылдай сені тостым,

Енді алтын шаһарымды алың, – дейді.

 

Осылайша Әли Арыслан хатты оқыды,

Ол хатта әлгідейінше сайрап тұрды.

Хатты оқып Арыслан болған шақта,

Құдіретпенен бір дауыс пайда болды.

 

Қараңғы болып кетті күннің көзі,

Осылайша, жарандар, кітап сөзі.

Қараңғы боп, дауыс шығып, Әли Арыслан

Бір күн, бір түн талыпты тағы да өзі.

 

Бір заманда Арыслан ашты көзін,

“Иә, Алла” деп тұрғызды сонда өзін.

Көзін ашса, кісінің бәрі де жоқ,

Құры сурет басып жатыр жердің жүзін.

 

Жасы жоқ, манағы кәрі де жоқ,

Ойын қылып отырған сәні де жоқ.

Япырым-ау, соның бәрі сиқыр екен,

Дал баласы Зал патша, бәрі де жоқ.

 

Арыслан барша жұрттан азулы екен,

Алтын есігін қазып енген екен.

Сиқыр екен, жарандар, соның бәрі,

Тетігі тақтайдағы жазуда екен.

 

Хатты көріп, Арыслан бәрін бұзды,

Ол шаһардың аралап ішін кезді.

Манағы үшеуі жетіп келіп қуанады,

“Есен-сау көрдік қой, – деп, – тақсыр, сізді”.

 

Үшеуі жетіп келіп берді сәлем,

Төртеуі ол шаһарға аң-таң қалған.

Топырағы, тастары, ағаштары,

Алтын, күміс, гауһар екен бәрі тамам.

 

Баба Омар бата қылып қолын жая,

Тастары алтын екен қия-қия.

Кенері жоқ, бек терең, ей, жарандар,

Ортасында бар екен ұлы дария.

 

Ләшкер бастап келгелі Бабаң қайтты,

Ондай жер, һеш көрген жоқ асыл затты.

Шаһарды аралап, дария көріп,

Күн батқан соң  үшеуі қонып қалды.

 

Салсал малғұн жамандық ойына алды,

Батыр Әли хабарсыз, ұйықтап қалды.

“Әли маған көп алтын бермес-ті”  деп,

Алтынын қопарып, суға атты.

 

Ой қылды: “Бәрін суға салайын”, – деп,

“Өзім қашып бір жерге барайын”, – деп.

“Әли қайтып кеткен соң, аңдып тұрып,

Тағы келіп дариядан алайын”, – деп.

 

Салсалды Шамаманың көзі көрді,

Арысланды оятып хабар берді:

– Иә, Арыслан, Салсалға қара, – дейді,

Ұйқысынан оянып тұра келді.

 

Қаһарланып Салсалға бір оқ атты,

Ақырып жер мен көкті қалтыратты.

Жүрегінен оқ тиіп, шықты тайып,

Түні бойы ол кәпір талып жатты.

 

Жүрегінен өтпейді тағы тесіп,

Салсал жатты дүмпуден талып түсіп.

Қаһарланып Арыслан жетіп барып,

Салсалдың сонда алды басын кесіп.

 

Шамама: – Тамақ, басын кес, – деп айтты,

Жақсылық көре алмадым һеш, – деп айтты.

Бір ғажайып көрерсің, иә, Арыслан,

Киімін бұ кәпірдің шеш, – деп айтты.

 

Зұлпықармен кеспекке қанша шауып,

Мойнын кесіп өлтірді ебін тауып.

Тілін алып киімін шешкен екен,

Ішінен бір алтынды шықты сауыт.

 

Ол сауыт сондай асыл қазына екен,

Кәпірлікте ақылы аз неме екен.

Жүз жиырма төрт мыңдай пайғамбардың

Аттары ол сауытта жазулы екен.

 

Ақылсыздар иманға түспейді екен,

Имансыздың күнәһісін кешпейді екен.

Пайғамбарлар атының құрметі үшін,

Уақыты өтпей Зұлпықар кеспейді екен.

 

Осындай бір ғажайып сауыт тапты,

Салсалды ол күн Шамама отқа жақты.

Мәлікаждар бастық боп қалған ләшкер,

Баба Омар бастап алып жетіп қапты.

 

Бұлар да жетіп қалды шеру тартып,

Алтын, күміс, гауһарды алады артып.

Ырғап-жырғап түк қоймай артып алып,

Салсалдың шаһарына кетті қайтып.

 

Шаһарға кіріп Әли қылды тойды,

Шаттық қылып қанша көп малдар сойды.

Арыслан ләшкерменен қайтып кетті,

Шамаманы ол елге патша қойды.

 

Ауыр ләшкер жүреді кеші-күндіз,

Ләшкердің көптігі бейне жұлдыз.

Әли Арыслан солайша жүре тұрсын,

Бұрынғы Жәмшидтен есітейік сөз.

 

Қаһмастан бек көп қол алған екен,

Ағианменен соғысты салған екен.

Ағианды шаһид қылып, шаһарды алып,

Әуелгідей патша болған екен.

 

Жәмшид патша болады шаһарды алып,

Мұсайып жатыр Қаһмаспен соғыс салып.

“Ағианды өлтіріп, шаһарды алды” деп,

Мұсайыпқа айтты біреу қашып барып.

 

– Мұсайып, кәпір қырды ғой бізді, – дейді,

Ағиан басын тәнінен үзді, – дейді.

Өзі тап бұрынғыдай патша болды,

Мен қашып естіп келдім сізді, – дейді.

 

Ол Мұсайып Қаһмаспен соғыс салды,

Қаһмасты өлтіріп, шаһарын алды.

О шаһарды мұсылман қылып болғаннан соң,

Жәмшидпен соғысуға жетіп барды.

 

Жәмшидке жетіп барып соғыс салды,

Жер жүзіне ағызды судай қанды.

Жер жүзі бұзылғандай соғыс салды,

Жаралы болып, ол Мұсайып қалжырады.

 

Мұсайып жәрдем тілейді бір Құдайдан,

Заманы бұзылғандай қылды майдан.

Қанша қатты соғыста қиналмай,

Жаралы болып, қалжырап қалды қайран.

 

Мұсайып та, жарандар, асқан мықты,

Көп кәпірді ұрысып жерге тықты.

Мұсайып ләж таба алмай тұрған шақта,

Күншығыстан бір үлкен тозаң шықты.

 

Шаң ішінде қисапсыз көп қол көрді,

Қайыстырып келеді қара жерді.

Бес жүз мың ләшкерді қолына алып,

Ер Әли шаң ішінде жетіп келді.

 

Жетіп келіп Арыслан айғай салды,

Ақырып көп кәпірдің өтін жарды.

Мұсылмандар кәпірді қойдай қырды,

Енді Жәмшид патшаны ұстап алды.

 

Мұсылмандар кәпірді қойдай қырды,

Қалғаны мұсылман болып дінге кірді.

Мұсылман қылып, Жәмшидті патша қойып,

Қырық күнгеше дін айтып сонда тұрды.

 

Мұсылман болды Жәмшид иман айтып,

Дін үйретті шаһарға қырық күн жатып.

Қырық күн өткен соң, Арыслан амандасып,

Мәдине шаһарына жүрді қайтып.

 

һәр мұсылман керегін алады олжа,

Аһ, дариға, болсақшы біз де сонда.

Пайғамбарды көруге асық болып,

Бес жүз мың кісі бірге түсті жолға.

 

Мәдинеге бастады Әли көсем,

Келістіріп қиссаны сөйлер шешен.

Бес жүз мың ләшкерменен қайта жүрді,

Атақты батырлардың бәрі де есен.

 

Бес жүз мың ләшкер қайтып жүрді,

Қайыстырып келеді қара жерді.

Баба Омарға Арыслан “бұрын бар” деп,

Қолына сүйінші хат жазып берді.

 

Бабаңа бәрін жазып хатын берді-ау,

Ақысына бірталай алтын берді-ау.

Алты айлық жолдан Бабаң озған екен,

Мәдинеге келіпті алты күнде-ау.

 

Бабаңыз асқан жүйрік баяғыдан,

Мәресі кәпір қорқар таяғынан.

Жүгіріп Пайғамбарға жетіп келді,

Хатын беріп, сүйеді аяғынан.

 

Қойнынан суырып берді хатты дейді,

Аяғын сүйіп, бек көп жатты дейді.

Пайғамбарым көтерді оның басын,

Бастан-аяқ көргенін  бәрін  айтты.

 

Хатын берді Бабаңыз Пайғамбарға,

Хатта сәлем айтады қалғандарға.

Пайғамбар, сахабалар бек шаттанып,

Көп шүкірлік қылыпты бір Құдайға.

 

Қуаныш қылып, жиылды даналары,

Көкірегінен шығыпты сәналары.

Есендік хатын көріп бек қанады,

Фатима, Хасен, Хұсайын балалары.

 

Оқып-оқып, баршасы хатын көрді,

Бабаңа сүйіншіге көп мал берді.

Бес жүз мың ләшкерменен жер күңірентіп,

Барша батыр Әлименен жетіп келді.

 

Осылайша жетіп келді Әли Хайдар,

Қарсы алды Пайғамбар, сахабалар.

Пайғамбардың аяғын құшақтайды,

Әбілмәжін, Уақас, Мұсайып, Мәлікаждар.

 

Олар жүрген ұзақ, неше күн-түн,

Солардан да өтіпті бұ дүние сұм.

Пайғамбарды бәрі де құшақтайды,

Сол арада болған екен он екі жыл.

 

Солардан да дүние өткен жалған екен,

Жалғандығы солардан қалған екен.

Киік іздеп, қайта алмай соғысқалы,

Тап сонда он екі жыл болған екен.

 

Бай, [пақыр] бірдей қонды шаһарға еніп,

Шаһарға еніп, той қылды есен келіп.

Пақырларды Пайғамбар шаттандырып,

Баршасына береді алтын бөліп-бөліп.

 

Олжаның Пайғамбарға бәрін салды,

Пақыр, міскін, тұл қатын байып қалды.

Пайғамбар “пәни малды сүймең” дейді,

Сахабалар, батырлар тілін алды.

 

– Риза болдық жауһар сөзіңіз, – деп,

һәр нәрсеге жетеді көзіңіз, – деп.

Сахабалар, батырлар сондай дейді,

“Не қылсаң да, қылыңыз өзіңіз”, – деп.

 

Жас жігіт ақыл айтып кәрісіне,

Бұлар түсінді сөзінің мәнісіне.

Пақыр, міскін, тұл жетім байыған соң,

Қалғанын бөліп берді бәрісіне.

 

Пақыр, міскін, тұл жетім қалды байып,

Баршасы керегінше алтын алып.

Барша ел-жұрт разы болғаннан соң,

Пайғамбар берді бата қолын жайып.

 

Бұ қисса осылайша болды тамам,

Халім білмей жад қылдым мен бір надан.

Пайғамбар, шаһариарлар, сахабалар,

Ақыретте шапағат қыл, сонда маған.

 

Құдай-а, кешір біздің қатемізді,

Ғасы, жапы жараттың өзімізді.

Пайғамбар, сахабалар хақы үшін,

Махшарда қара қылма жүзімізді.

 

Тіпті, лайық көрмеймін өзімізді,

“Үзбе” деген ол көріп сөзіңізді.

Үміт үзбеймін әлі де болса,

Махрұм қылмағайсың көзімізді.

 

Енді өтіл сұраймын, жарандар,

Тамам болды, баршаңыз қылың дұға.

Батырларды жад қылдық, дұға қылың,

Салауат көп айтыңдар Пайғамбарға.

 

Жақсы жандар өтіпті сондай-сондай,

Жан болып жаратылдық біздер мұндай.

Пайғамбар, сахабалар болса разы,

Сонда бізді жарылқар Жаппар Құдай.

 

Сондай-сондай өтіпті жақсы заман,

Сорымыз бар, сұм заман бізге қалған.

Оқығандар, бір дұға қылып қойың,

Бұ қисса осылайша болды тамам.

 

Жарылқа ата-анам, ұстазымды,

Дін қарындас, мұсылман аға-інімді.

Мұсылмандар, дұғадан тастамаңыз,

Мұны жазған Мәулекей бейшараны.

 

Мұны жазып, азырақ мехнат көрді,

Ғаріпке дүниенің бәрі тар-ды.

Мұның үшін бір қатар сапар шекті,

Омбы менен Қызылжар, Тобыл барды.

 

Болды мың сегіз жүз жетпіс тоғыз,

Май числоға болды ғой тамам отыз.

Жұмадул ахирында жиырма бірі,

Осылайша қисабы болұр түзік.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бұл істі бір Құдайдан көргін, – дейді,

Жолына шариғаттың ергін, – дейді.

Жиған малың өзіңе досты болар,

Малыңнан зекет санап бергін, – дейді.

 

Ол байғұс пір тұтынды Әли ерді,

Айтқанының бәрін де қабыл көрді.

Қанша кедей пақырды жиып алып,

Басынан қайыр, малынан зекет берді.

 

Пір тұтты Пайғамбардың шаһариарын,

Айдатып, жиып алды малдың бәрін.

Шариғат айтқанынша кәміл қылып,

Сахабалар шығарды зекеттерін.

 

Құлшылық күндіз-түні етті  дейді,

Айтқанын шариғаттың күтті  дейді.

Қаза намаз, рузасын жиып алып,

Сонан соң тақуа болып кетті  дейді.

 

Ол байғұс тақуа болып дінін күтті,

Сұрады күндіз-түні шариғатты.

Бұрынғы істеріне тәубе қылып,

Мейман күтіп, онан соң өмірі өтті.

 

Қазасын руза, намаз жиып алды,

Байғұсты Шаһимардан жолға салды.

Шариғат істеріне махкам болып,

Ақырда иман тауып дүние салды.

 

Жарандар, алдап жүр ғой дүние деген,

Жақсылар ақыреттің қамын жеген.

“Әлбәхил лә йадхулул жаннат, ләу кәна зәһидан”,–

Көрмейді пейіш жүзін сараң деген.

 

Бұ айтқан Пайғамбардың бір хадисі,

Түзу жолдан азбасын һәр пендесі.

Дүниені бұ тіріде көп қимаған,

Қор болар ақыретте әзиз басы.

 

һәркімге ғибрат үшін жаздым мұны,

Жайымыз қандай болар махшар күні.

Иә, Алла, рахматың көп, жарылқағыл,

Ғафу қып мен асының күнәһыны.

 

Мүмінге ғибрат үшін жазған сөзім,

Өзіме тәсір етпес айтқан сөзім.

Не амал, не ғылым жоқ біз асыны,

Иә, раббым, жарылқағыл таңда өзің.

 

Жарылқар сенен басқа кісім де жоқ,

Қылатын күнәдан басқа ісім де жоқ.

Айтамын асылықпен бұрынғыны,

Өз басыма келері есімде жоқ.

 

Көріп мен бір кітапта осы сөзді,

Бұлайша келтіруге салдым көзді.

Парсы сөзден шығарып өлең қылдым,

Жамағат, айып қылма енді бізді.

 

Бұ қисса осылайша тамам болды,

Көңіліме Қадір Алла илһам берді.

Жамағат, Құдай үшін бір дұға қыл,

Жад қылдық бұрын өткен Әли ерді.

 

Расулдың жаздым бұрын миғражы мен өлген жерін,

Жазғаным үшіншісі Әли Шерің.

“Сараңбай” деп ат қойдым төртіншіге,

Кітапты өлең қылған мен бір серің.

 

һәр нешік салдым хатқа білгендерім,

Жазып бер дегеннен соң Ахметкәрім.

Тағы жазып берермін неше қисса,

Жанымды аман қылса Бір уа Барым.

 

Оспанды жазып едім баяғыда,

Онан басқа жазармын мен тағы да.

Бұ қағаздың артығын ақ қойғанша,

Бір насихат жазайын аяғына.

  Қазірет Әли. Діни дастандар. – Алматы: , 2015. –  362 бет.