Адамның мәртебесі һадден өтті,
Мұқарраб періштелер қызмет етті.
«Бір ерік өз жынысымнан болса екен» деп,
Мүбәрак қатеріне[1] қиял жетті.
Мұны айтып хазірет Адам ұйықтап қалды,
Солынан бір қабырға тартып алды.
Қабырға хақ әмірімен үлкен болып,
Адамның мысалындай суретленді.
«Хауа» деп ол суретке қойды-лар нам,
Артықша сұлу болды беттері һәм.
Жәннаттың һулләсінан киіндіред,
Хауаның денесінің бәрін тамам.
Жеті жүз бөлек еді шаштары оның,
Бейіштің жақұтының тізген бәрін.
Төсектен хазірет Адам бас көтерді,
Кетіріп көздерінің ұйқыларын.
Жанында өзі мысал біреу көрді,
Ынтығып мұхаббаты көңіліне енді.
«Я, Алла, мен сияқты қандай жан?» деп,
Арыз етіп дұға етіп қол көтерді.
Алла айтты: «Сенің үшін қылдым әні,
Хауа деп қойылды-лар есім-намы.
Екеуің біргелесіп жұпты болғын,
Өзіңе келіп тұрар қосылғалы.
Адамның Хауа анаға ишқы кетті,
Кеуіліне мұхаббаты һадден өтті.
«Хауаға мәһирін[2] беріп, жақындас» деп,
Адамға қадір Құда пәрмен етті.
Арыз етіп, Адам айтты: «Хақ тағала,
Хауаның меһирн бер деп айттың аңа.
Мәһиріне қандай нәрсе бере-дүрмін?
Ақуалым әуелінен мәлім саңа».
Алла айтты: «Достым аты – Нұрмұхаммед,
Жиырма жол рухына айт салауат.
Сауабын Хауа анаға бағыштасаң,
Мәһирінен құтыласың үшбу пұрсат».
Шаттанды мұны естіп, хазірет Адам,
Расулдың салауатын қылды тамам.
Періште, мәләйіктер барлығына
Әмір етіп, «жиылсын» деп, бұйырды ол дем.
Есепсіз періштелер көп жиылып,
Жауһарлар шашар еді шашу қылып.
Адамға Хауа ананы жұпты қылды,
Сол жерде құтпа оқып, неке қиып.
Алла айтты: «Илһам қылып Хауа анаға,
Тағамның нәсіп еттім бәрін һәмма,
Бидайдың мәуесінен тыйдым сені,
Жақындап бар ма деді әркез аңа».
Хауа да Хақ әміріне мойынсынды,
Екеуі үлфәт болып бірге тұрды.
Жәннаттың неше түрлі сайрандарын
Әр дайым сайран етіп һәм жүрер еді.
Екеуі қай мәнзелге барса-лар тез,
Алдынан бидай ағаш болады кез.
«Алланың бізге тыйған дарақы» деп,
Жақындап бармас еді аңа һәркез.
Бұл дүние есебіне қарағанда,
Бес жүз жыл дәурен сүріп жүрді онда.
Адамның жерде көрген өмірлері
Жарты күн есептелер бұл жаһанда.
Бейіште Хауа, Адам ізет көрді,
Кеуіліне еш қайғы-қам келмес еді.
Рәнуәйій лағынет болып қуаланған
Шайтанның хикаясын айтай енді.
ОН БІРІНШІ ФАСЫЛ
Шайтан лағынның Хауа ананы азғырғаны
Әзәзіл асы болып жерге түсті,
Ойлар ед айламенен әр бір істі.
Ойлады: «Адамды да асы қылам,
Қылдырып напармендік[3] бір жұмысты».
Есітті шайтан лағын хабарланып,
«Жеме, – деп айтқандығын, – бидай алып».
Қаншама машақатпен бейнет етіп,
Ақыры жетті аспанға шықты барып.
Жәннаттың есігіне барды жетіп,
Қараса құлпы салған мықты етіп.
Ішіне кірмегіне лаж болмай,
Үш жыл отырды-лар ол күзетіп.
Есіктен бір күн көріп тауыс келді,
Намаз ғып Ібіліс лағын отыр еді.
Бір әзиз пенде екен деп алдына кеп,
«Не үшін отырсыз?» деп сәлем берді.
Ол айтты: «Мен мұқарраб пенде-дүрмін,
«Пендеге орын бар деп тағат қылған».
Есітіп, көрмек үшін келген едім,
Бір мәрте есік ашып көрсеткін сен.
Мен соған тәлім берем бір нәрсені,
Жәннаттан шықпағайсың қылсаң әні.
Һәм және ақырға ше каәрі болмай,
Денеңнің кеселдері кетер бәрі».
Шайтанға тауыс айтты қылып изһар:
«Бұл сөздің растығына не дәлел бар?»
Ібіліс айтқан сөзін растамаққа,
Қаншама қасам айтып, ант ішті-ләр.
Шайтанға тауыс сонда айтты-лар сөз:
«Бұл жұмыс өз қолымнан келмес әркез.
Ішкері жылан атты серігім бар,
Онымен ақылдасып келейін тез».
Ішкері жыланға еніп тауыс келді,
Шайтанның айтқан сөзін хабар берді.
Малғұнның қасам ішіп айтқандарын,
Оның да тәсір етіп, көңіліне енді.
Екеуі тысқарыға шықты және,
Сөйледі ілгері айтқан сөзді һәмма.
Және де қасам ішіп айтқаннан соң,
Жылан да рас біліп, сенеді аңа.
Шайтанға жылан айтты: «Е, брәдар,
Ырзуанмен есік баққан мәләйік бар.
Олардың барлығынан мен жасырып,
Көрсетпей кіргізбегім ер-ді дишуар[4].
Жыланға шайтан айтты: «Аузыңды ашып,
Бір лаһзә мен кіргенше тұрғын басып.
Жәннаттақ бұл айламен дақыл етсең,
Көрейін бір мәртебе болса нәсіп».
Шайтанның бұл айтқанын қабыл көрді,
Аузынан ол кірмекке орын берді.
Ол малғұн осы түрлі айламенен
Ешкімге көрінбестен ішкері енді.
Жәннатқа бұл айламен кетті кіріп,
Тұрды-лар періштелер мұны біліп.
Бір Құда мәлектерге нида қылды,
Өзінің құдіретімен илһам қылып.
Деп айтты: «Бұл малғүнға тиме зинһар,
Әуалда рада[5] еткен үкімім бар.
Мәлектар бір Алланың әмірін тұтып,
Шайтанды жәннат ішіне жіберді-ләр.
Адам мен Хауа анаға шайтан барып,
Жылады ғамкин болып, бек зарланып.
Шайтанның жылағанын сауал етті,
Бұл іске хазірет Адам қайран қалып.
– Жаратты құдіретімен ағзаңызды,
Хауаны өз жынысыңнан пайда қылып.
Жәннатта сәйір еткізді екеуіңізді…
Сіздерден бұл дәулетті Алла алып,
Жәннаттан қуады-лар һәм шығарып.
Өлтіріп, бір-біріңнен ажыратар.
Жылаймын соның үшін мұнша налып.
Есітіп хазірет Адам қайғыланды,
Қай түрлі қыламын деп кеуіліне алды.
Адамның қиял еткен пейілін біліп,
Ол малғұн осы түрлі сөз шығарды.
Деп айтты: «Періштелердің сәруәрі сен,
Мен сенің тіпті жақын досың-дүрмін.
«Халид» атты бір дарақтан жесең миуа,
Сіздер еш ажырамайсыз бұл дәулеттен».
Тұрады хазірет Адам қиял етіп,
Тауыс һәм сол мезгілде келді жетіп.
Адамның «көрсет» деген сөзіменен
Бидайдың миуасына барды ертіп.
Түбінде отыр еді шайтан лағын,
Айтар ед ол дарақтың тәусіпларын[6].
Бидайды адам танып, зікір қылды,
Алладан рұқсатсыз болғандарын.
Адамға бұл сөзді айтты шайтан және:
«Айтқан жоқ жемегін деп Аллаға саңа.
Миуасын бұл дарақтың жегендерді
Жәннатта бақи қояр бәрін һәмма.
Сіздерді тұрғызбасқа рәуа етіп,
Айтқан-дүр жеместікке сөз көрсетіп.
Бидайдың дарағынан миуа жесең,
Жәннаттан шығармағай сізді елітіп».
Хауаның пейілі кеткен кеуілін білді,
Қасам қып жетпіс мәрте ашты тілді.
Миуа һәм һадден артық түрленер ед,
Реңделіп тұрар еді неше түрлі.
Хауаға шайтан айтты: «Әркім бұрын,
Миуасынан үзіп алып жесе бірін.
Әркімнен мәртебесі артық болып,
Арттырар сұлулыққа Алла түрін.
Бұл сөзге Хауа ананың кеуілі нанды,
Пышақпен үш миуасын кесіп алды.
Қан шығып кескен жерден аққаннан соң,
Хауадан қыздарына мирас қалды.
Алғанның бірін Хауа өзі жеді,
Адамға екі миуа алып келді.
Мираста ұғыл-қызға екі хисса,
Болмақтық сонан қалған рәсім еді.
Хауаға бұл сөзді айтты хазірет Адам:
«Неге сен бұл бидайдан жедің тағам?
Біздерге рұқсат етпей қойып еді,
Бір Құда бұл миуаның бәрін тамам».
Хауа айтты: «Бір Құданың рақметі көп,
Пазылынан үміт еттім кеше ме деп.
Екеуін соның үшін сізге әкелдім,
Тәтті екен, көріп едім біреуін жеп».
Айтқанын қабыл көрмей Адам тұрды,
Ілгергі Хақтың әмірі ойландырды.
Жәннаттың мас қылатын шарабынан
Адамға бір кесесін даяр қылды.
Шарапты хазірет Адам ішті алып,
Мас болды сол уақытында есін танып.
Хауаның қолындағы миуаларын
Аузына жемек үшін көрді салып.
Бидайдың тәттілігін паһим[7] етті,
Мазасы[8] алқымынан төмен етті.
Сол заман үстіндегі һулләлары
Үстінен барлығыда түсіп кетті.
Басынан тәжі ұшты, құс – мысалы,
Перделер – тырнақ мысал, кетті бәрі.
Қол-аяқ, саусақ сорда тырнақтарын
Көрсетіп нышан үшін қойды әні.
Кемерін Жәбірейіл кеп белден алды,
Киімсіз екеуі де үрпән[9] қалды.
Алланың дәргаһынан ұялғанынан
Паналап әр ағашқа адам барды.
Ағаштар кетер еді онан қашып,
Жүрер ед хазірет Адам қатты сасып.
Шашынан Ән-әм ағаш қатты тұтты,
Қасына барғанында жақындасып.
Адамға нида қылды қадір Мәулан:
«Қашпаққа ойлайсың ба дәргаһымнан?»
Арыз етіп, Адам айтты бір Аллаға:
«Қашпаймын, бәлки сенен ұяламын».
Ән-әмға хазірет Адам айттылар сөз:
Шашымды қоя бергін, қашайын тез».
Ол айтты: «Хақ әмірімен ұстап тұрмын,
Қаһарына қоя берсем, болармын кез».
Онан соң хазірет Адам «әл-аман» деп,
Алланың дәргаһына өтінді көп».
Я, Адам, қайдасың деп нида келді,
Құданың құдіретімен бір илһам кеп.
Аллаға хазірет Адам айтты хәлін:
«Байлаулы бұл ағашқа шашым менің.
Жалаңаш тұтқын болып тұрғанымда,
Ажыратып кәраміңмен[10] өзің алың[11].
Алла айтты: «Не пәрмендік қылдың маңа,
Сол үшін пәришандік болды саңа.
Бұл сөздің жауабына ажыз болып,
Қайғырып, бір аһ ұрды Адам және.
ОН ЕКІНШІ ФАСЫЛ
Адамды жерге тастағаны
Әмір етті Жәбірейілге хәкімі күл:
«Жәннаттан шығарғыл, – деп, – адамды бұл!»
Һәм және дұшпанының баршаларын
Адаммен бірге қосып дүниеде қыл.
Жәбірейіл Хақ әмірімен дайындалып,
Жүрмекке талап етті Адамды алып.
Әуретін жаппақ үшін дарақтардан,
«Жапырағын бергіл», – деді көп тіленіп.
Жапырағын һешбір ағаш бермес еді,
Адамға алты жапырақ інжір берді.
«Не үшін жапырағыңнан бересің?» деп,
Інжірге бір Алладан нида келді.
Аллаға інжір айтты: «Е, бір уә бар,
Білесің бұл адамдар көп күнәһар.
Тілегін қабыл етіп жапырақ бердім,
Ілгергі рақметіңе айлап назар».
Інжірге нида қылды һаийу дана:
«Кәрамат бұл айтылған бердім саңа.
Әуелі гүл шығарып миуа бергіл,
Дарақтың баршасынан бұрын һәмма.
Рұқсатсыз берген үшін жапырақ алып,
Құлағың бейнет көрсін һәм бұралып».
Інжірдің басын кесіп жемейді-ләр
Алланың сол әмірі бізге қалып.
Бидайды жеген үшін Адам және,
Болды-лар он нәрсеге ол мүптәла.
Әуелі бір Алладан хиттаб болды,
Екінші жалаңаштық болды аңа.
Үшінші денелерін қара етті,
Төртінші бір Алладан алыс кетті.
Хауадан бесінші, ажырасып,
Алтыншы дұшпан болып шайтан жетті.
Жетінші асы етті оны рахман,
Нәсіліне сегізінші серік шайтан.
Дүниеде тоғызыншы мабуыс болды,
Оныншы бейнет қылды қорлық бірлан.
Ауаға бір Алладан хиттаб келді,
«Бұл уақта қайдасың?» деп илһам енді.
«Я, Алла, мен жалаңаш тұрамын» деп,
Хауа һәм қапалықпен арыз етті.
Алла айтты: «Бұл істерге неге бардың?
Азғырып Адамды һәм жолға салдың.
Сен қылған күнәң үшін, екеуің һәм,
Жалаңаш күнәһар деп лақап алдың».
Хауа айтты: «Мақлұғың уә жаратылған,
Атыңнан қасам айтты сөзге жалған.
Айтар деп өз көңіліме қиял келмей,
Қатеден бұл жұмысты істедім мен».
Алла айтты: «Хазірет Адам қылды күнә,
Әуелден себеп болды, сенен мұңа.
Сол үшін он бес істі нәсіп еттім,
Әуелден ақырға ше қыздарыңа.
Әуелі қайыз мупас ол мүптәла,
Екінші буаз болып тапқай бала.
Үшінші туар уақта бейнет шегер,
Өлімнен ол бейнеті ащы және.
Төртінші отырғызды үйде әні,
Бесінші ерде болды ықтияры.
Алтыншы талақ еркін ерге бердім,
Жетінші кем тиеді рызлықлары.
Болғайлар сегізінші ақылда кем,
Кем болғай тоғызыншы діні де һәм.
Оныншы куәлікте кем болады,
Аңа жоқ он бірінші бермек сәлем.
Адамдар, он екінші, шаһлық аңа,
Қылмағай он үшінші ғазат және.
Нәбилік он төртінші арам болып,
Бармағай он бесінші ол жұмаға».
Тауыстар жәннаттарда жүргенінде,
Алты жүз бар еді-ләр қанат әнда.
Періште қанатының бәрін алып,
Құс мысал екі қанат қойды аңа.
Аяғы жаман болды жүргені үшін,
Бұл уақта көрінгендей қылды түсін.
Онан соң жыланды да алып келіп,
Өзгертті ілгеріден әр пормасын.
Түйедей төртеу еді аяғы кіл,
Барлығы зүбәржаттан ер-ді жасыл.
Денесі шұбарланған нақыштанып,
Тістері інжу мысал, мүшкі кәб тіл.
Қызыл гүл мысалында қарындары,
Мойнының зүбәржаттан ер-ді бәрі.
Артықша бастары да сұлу ер-ді.
Тәусіпі ада болмас, айтып әні,
Айтылған суретінің бәрін алды,
Бұл жүрген суретінде жылан қалды.
Аузынан шайтанға орын бергені үшін,
Тісіне һалаһилдің зәрін салды.
Жалынға хиттаб етті һаийу дана:
«Сенен-дүр бұл бұзықтық бәрі һәмма.
Аяқсыз денеңменен жерде жүргін,
Топырақты тағам үшін бердім саңа.
Алладан періштеге болды илһәм:
«Ажыратқын, бұл ағаштан шашты жылдам.
Жәннаттан тысқары ғып жерге таста,
Күнәһар асылардың баршасын һәм.
Алладан хазірет Адам мұны естіп,
Ұстады бір ағаштан парияд[12] етіп.
Бір мәрте күнә қылған себебіме,
Жәннаттан шығармағыл мені елтіп».
Мәлекке «шығарғын» деп, илһам етті,
Ажыратып ол ағаштан алып кетті.
Жәннатта бір ағаштан ұстап алып,
Аллаға өтінгені һадден өтті.
«Таста» деп пәрмен етті періштеге,
Мәккам[13] ғып бір ағаштан тұтты және.
«Я, Алла, уәде қып ең әуеліңнен,
Шығад деп пайғамбардың бәрі һәмма».
Достыңның Нұқ нәби ақы үшін,
Шығармай нәсіп әйла жәннат ішін.
Және де «жержүзіне татса!» деді,
Арызының қабыл алмай ешбірісін.
Мәлектер ол дарақтан кетті алып,
Ұстады бір ағаштан және барып:
«Ибраһим пайғамбардың ақы үшін,
Жәннатта қойғын», – деді қатты налып.
Алладан «шығарғын!» деп болды илһам,
Зікір етті нәбилердің бәрін тамам.
Ақыры Адам айтты: «Әуеліңнен
Бір достым бар деп едің Мұхаммед нам.
Деп едің бір күнәға қадам ұрсаң,
Достымның шәпег қылып атын тұрсаң,
Күнәңді кешемін деп айтып едің,
Сол достың құрметі үшін апу қылсаң?»
Адамға нида қылды һаийу дана,
«Достымды араға сап айттың маңа.
Бұл күні не нәрсені тілесең де,
Бермегім ләзім болды сенді саңа.
Айтайтын тағдырымды мен білдіріп,
Өзіңді жаратқанда бина қылып.
Әуелде құдіретіммен рада еттім,
Пенделік қылмағыңды жерде тұрып».
Алладан хазірет Адам мұны естіп,
Көңіліне аз тәсалла[14] оның жетіп.
«Жәннатқа және қайтып келемін бе,
Пазылыңмен білдір, – деді, – арзу етіп?»
Бір Құда нида қылып айтты бәлі:
«Жәнатқа кіргіземін қайта сені».
Адам һәм онан кейін ризаланып,
Жәбірейіл тысқарыға шығарды әні.
Мәлекке адам айтты баян айлап:
«Жәннаттан апарасың мені қайда?»
Жәбірейіл Адамға айтты хабар беріп:
«Елтемін әуел өзің болған жайға».
Деп айтты Жәбірейілге хазірет Адам:
«Сол жерге қоясыз ба мені дауам?»
Жәбірейіл хабар беріп Адамға айтты:
«Ақырын білмектікке жоқ-дүр шарам».
Ауаз ғып, Жәбірейілге хазірет Адам айтты және:
«Барады жолдас болып кімдер маңа?»
Жәбірейіл Адамға айтты: «Жылан, тауыс,
Шайтанмен бара-дүрсің бәрің һәмма».
Есітіп, хазірет Адам қайғыланып,
Айтты-лар осы сөзді аузына алып:
«Болмас ед ілгері бұл мехнаттарым,
Дұшпанмен жер бетіне бірге барып».
Және айтты Жәбірейілге: «Айтай саңа,
Қойды-лар күнәкерлік есім маңа.
Аллаға асы болып келгенімді,
Білдіріп жер халқына айтпа анда».
Жәбірейіл Адамға айтты, қылып изһар:
«Бұл күні сенің қылған күнәһің бар.
Арыш пен жеті ықылым жерлері һәм
Бәрі де мақұлықтардың естіді-ләр.
Адамның қапалғы һәдден асып,
Көзінен көп жылады жасын шашып.
Деп айтты: «Я, Жәбірейіл, сабыр айла,
Кетейін періштемен амандасып».
Мұны деп, кейін қарап, мойын бұрды,
Періште, мәлектерге сәлем қылды.
Деп айтты: «Періштелер, қош қалыңыз,
Ахуалым менің болды осы түрлі.
Қастықпен істемедім мұны әркез,
Білмеген қателікпен ұшырадым тез.
«Бидайды өз пейілімен жеді ғой» деп,
Атымнан ғаибат[15] қылып айтпаңыз сөз».
Осындай әр сөз айтып, жылады көп,
Алладан пәрмен болды «тастағыл» деп.
Мәлектер аты аталған асыларды
Жәннаттан тысқарыға шығарды кеп.
ОН ҮШІНШІ ФАСЫЛ
Асылардың жер жүзіне түскені
Тастады асылардың бәрін һәмма,
Ажырасып бір-бірінен кетті және.
Тауына Сәрандіптің Адам түсті,
Бір тауға Жидда деген түсті Хауа.
Ялшының маккумына[16] тауыс түсті,
Деп айтты Асфаханға жылан келді.
Шайтанның мәнзеліне ықтылап көп,
Имамның базылары Басыра дер-ді.
Әйіл атты жер деп айтты баз имамдар,
Басыраны базылары қылды ықтияр.
«Ол малғұн түскен жерге белгі жоқ» деп,
Имамның базысының қаулы һәм бар.
Арыз етті шайтан лағын бір Аллаға:
«Даярла, отырмаққа орын маңа».
Алла айтты: «Ағырға ше дайын еттім,
Тұрмаққа Кабіл-Зәбіл орын саңа.
Және айтты: «Пенделердің Құраны бар,
Мағанда оқымаққа Құран дәркар».
Алла айтты: «Құран оқыр афызың-дүр,
Ән салып, домбыраны тартушылар.
Және айтты: «Пенденің бар пайғамбары,
Даярла, құдіретіңмен маған әні».
Алла айтты: «Көп білем деп нужум[17] айтқан,
Өзіңе пайғамбар-дүр оның бәрі.
Және айтты: «Пенденің бар үйлері һәм,
Үй керек отырмаққа маған бұл дем».
Алла айтты: «Ақырға ше үйің болғай,
Монша мен жержүзінде болса хаммам[18].
Және айтты: «Пенденің бар муазины[19],
Пазылыңмен даярлағын, енді мұны».
Алла айтты: «Азаншы қып саған бердім,
Бас қағып, кепшік дуттар шалса әні».
Және айтты: «Жемек үшін тағам берің?»
Алла айтты: «Ауқат жерде атым менің
Зікір етіп, бір мәрте аталмаса,
Серік бол, ырызғың дүр үшбу сенің.
Және айтты: «Ішпек үшін шарап бар ма?
Мұны да даяр етіп, бергіл маңа.
Алла айтты: «Ақырға ше шарабың-дүр,
Ішкенде мас қылушы болса һәр не».
Және айтты: «Пенделерің мәжіліс қылар,
Мағанда отырмаққа мәжіліс дәркар».
Алла айтты: «Мәжілістес бұл жолдасың-дүр,
Базардың ішіндегі жалғаншылар».
Және айтты: «Маған керек бір жақсы ат,
Сол атпен халық мені айласын жат».
Алла айтты: «Халық ішінде аталады,
Дәрежең лайық-дүр сенің – лағынат».
Және айтты: «Ау ауласам менде жүріп,
Қандай халық ау болады, маған еріп?»
Алла айтты: «Ақырға ше ауың болғай,
Әр түрлі алдауыңа қатын көніп».
Ол айтты: «Әскер керек маған және,
Оны да даяр етіп, бергіл маңа?»
Алла айтты: «Базардағы қатындарды
Бергенмін әскер үшін бәрін саңа».
Және айтты: «Мен біреуді мазақ қылсам,
Қасында масқара қып бірге тұрсам».
Алла айтты: «Ашуынан қайтпағанды
Бергенмін, мазағыңа барлығын һәм».
Және айтты: «Есек керек жүрсем мініп,
Оны да даярлағыл, мәлім қылып».
Алла айтты: «Бейнамаздар есегің-дүр,
Ықтияр қайда барсаң, мініп жүріп».
Ол күні сұрап алған мұның бәрін,
Сол үшін таспир етер айласы әнің.
«Тариха Мұхамәдия» кітабында,
Мәзкүр қып айтқан екен тәпсірлерін.
Адамның жәннаттағы һәр не халі,
Ілгері зікір етіліп өтті бәрі.
Мүжмалмен[20] назым етіп жіберейін,
Дүниеге келгендегі оқиғаны.
Адамның ұзындығы һәдден өтіп,
Аспанға тұрар еді басы тиіп.
Әрдайым құлақ салып тыңдар еді,
Тәспиғын періштенің пәһим етіп.
Періште дұға қылып бір Аллаға,
Алпыс кез ұзындығы болды һәмма.
Хазіреті Адам ата қапаланып,
Кеулінде қайғы-қамы артты және.
Адамға артық болды қиын бұл кәр,
Қайғырып, қапа болып жылады зар.
Топыраққа өзін ұрып, аунап жатып,
Басына топырақты шашды-лар.
Көз жасы ағар еді артық болып,
Ішер ед түрлі құстың бәрі келіп.
«Тәтті су бұл сияқты көрмедік» деп,
Айтар ед бір-біріне хабар беріп.
Бұл сөзден хазірет Адам хабарланып,
Арыз етіп, бір Аллаға айтты налып:
«Көзімнен шыққан жасты құстар ішіп,
Тәтті деп мұны айтты сөз шығарып».
Алла айтты: «Жалалымның ақы үшін,
Асылар кеуіліне алып қылған ісін.
Жыласа көз жасымен дәргаһыма,
Сулардың қабыл көрмен әрбірісін».
Алла айтты жерде жүрген жануарларға:
«Адамның кеуілін жұбат бәрің һәмма».
Алланың пәрменімен барлық құстар,
Тұрады сап-сап болып барып аңа.
Көтермей жатыр еді жерден басын,
Көзінен тамшы-тамшы төгіп жасын.
Айтар ед бір-біріне мақлұқтар:
«Адамның мекен етсек біздер қасын.
Алланың боламыз, – деп, – қаһарына кез»,
Тарқасып әр тарапқа кетті-ләр тез.
Олардан мұны естіп, хазірет Адам,
Арыз етіп, бір Аллаға айтты-лар сөз.
Деп айтты: «Е, Құдай, һаийу дана,
Аспан, жер тәғна қылды халқы маңа.
Өзіме бұл кемшілік жетпе пе еді,
Сөз қылды жерде жүрген мақлұқ және».
Әлқисса, жер жүзінде хазірет Адам,
Еш тынбай жүрер еді жылап дауам[21].
Жәннаттан алып шыққан жапырақтары
Желменен ұшып кетті бәрі тамам.
Әуід, әнбар ол жапырақтың аттары бар,
Һәм және мүшкі менен еді әнбар.
Сол үшін өзге шөптен артық болып,
Дүниеде жақсы иіс боп қалды олар.
Адамның дүниедегі қайғы-қамын,
Ешбір кім ада қылмас айтып бәрін.
Бір Құда пазылыменен рада етті,
Күнәсін әпу етіп кешпекке әнің.
ОН ТӨРТІНШІ ФАСЫЛ
Хазіреті Адамның тәубәсінің қабыл болғаны
Адамға Жәбірейіл кеп айтты-лар раз,
Деп айтты: «Хақ әмірі сол – айлағыл қаж.
Хауамен екеуіңді жолықтырып,
Бір Құда күнәйіңді кеше-дүр баз.
Адамның бұл нидаға көңілі толды,
Ортаға әрбір жерге қадам қойды.
Мүбәрак қадамының себебімен
Шаһар мен басқан жері қыстақ болды.
Отырса қайсы жерге қарар алып,
Ол жайлар я бау болды шаһар салып.
Ол уақта Байтул , Мамур – Кағба еді,
Арафат мәнзеліне тұрды барып.
Хауа һәм Арафатқа жақын келді,
Адамға Жәбірейіл кеп хабар берді.
Екеуі бір-бірінің халін көріп,
Көрісіп, құшақтасып жылар еді.
Күнәсін екеуінің кешіп Құда,
Адамға құдіретімен қылды нида:
«Хауамен екеулерің біргелесіп,
Барыңдар Сәрандіптің тауларына».
Алладан хазірет Адам мұны естіп,
Меккеге екеулері қалды кетіп.
Үндістан тарапына бұлар барып,
Сол жайға жайғасты-лар мекен етіп.
Жәбірейіл Хақ әмірімен көктен енді,
Адамға жеті темір алып келді.
«Егіннің аспаптарын істегін» деп,
Ұсталық өнерінен тәлім берді.
Жәбірейіл жәһаннамнан[22] бір от алып,
Адамға «ұстағыл» деп, берді апарып.
Ол отты хазірет Адам шоқтата алмай,
Және де жер астына кетті жанып.
Әлқисса, жеті мәрте сондай етті,
Тозаққа бәрінде де қайтып кетті.
«Я, Адам, темірлерді тасқа ұрсаң,
От шығад, онан ал» деп илһам келді.
Алланың Адам ата әмірін біліп,
Темірден от шығарды тасқа ұрып.
Үйреткен Жәбірейілдің тәлімімен,
Егінге даярланды аспап қылып.
Жәбірейіл Хақ әмірімен жәннатқа енді,
Екі өгіз «жер айда» деп алып келді.
Тағы да бір уыстай бидай беріп,
«Егінді айда, сен» деп үйретер-ді.
Бидайды жерге шашып хазірет Адам,
Аспаптың даяр етті, бәрін тамам.
Онан соң өгіздерді қосқа қосып,
Артынан айдамаққа қойды қадам.
Өгіздер айдағанда жүрмеді әркез,
Ағашпен хазірет Адам ұрды-лар тез.
Сол заман өгіздер һәм тілге келіп,
Адамға осылайша айтты-лар сөз.
Деп айтты: «Бізді ұрасыз неге? – деді,
Өзіңде ақыл-есің болса, – деді.
Өзің һәм дәргаһына болдың асы
Жәннаттан шығармас ед Алла сені».
Есітіп хазірет Адам болды ғамкин,
Өгізге қол тигізбей тұрды-лар шүн.
Жәбірейіл Адамға айтты: «Өгізді айда,
Алланың әмірі осы саған бұл күн».
Өгізге хазірет Адам барды және,
«Жүргін» деп таяқпенен ұрды аңа.
Өгіз һәм жер бетінде аунап жатып,
Алланың дәргаһына қылды нала.
Адамға бұл сөзді айтты Жәбірейіл кеп:
«Өгізді мұнша неге ұрасыз көп?»
Жәбірейіл періштеге Адам айтты:
«Айдасам, бұл өгіздер жүрмейді» деп.
Адамға пәйкул (руһул) әмин айтты және:
«Айтады осылай деп Аллаға саңа.
Бидайды жеме деген әмірін тұтпай,
Адам һәм асы болып еді маңа.
Күнәсін әпу етіп, кештім әнің,
Өгіздің әпу етсін білмегенін.
Екінші бұл өгіздер сөйлей алмас,
Етінің алал еттім, саған бәрін».
Алладан хазірет Адам мұны естіп,
Өгізбен жер айдады, кәсіп етіп.
Арада жеті сағат өткеннен соң,
Бидай һәм пісіп қалды уақыты жетіп.
Бидайды сабанынан ажыратты,
Адамның жемек үшін ләпсі[23] тартты.
Үн қылып, қамыр илеп, нан пісіріп,
«Жегін» деп, Жәбірейіл кеп Адамға айтты.
Әлқисса, айтқанының қылды бәрін,
Жемекке даяр етті тағамдарын.
Мүбәрак Адамға айтты: «Күн батқанша,
Сабыр қыл, пәрмені сол, бір Алланың!»
Сабыр қып, күн батқанша бұлар тұрды,
Нанменен аузын ашып, қорек қылды.
Орнынан екінші күн Адам тұрса,
Қарайып денесінен қан білінді.
Қараса үлкен болып бір лаһзада,
Жапты-лар денесінің бәрін һамма.
«Аллаға асы болып қалыппын» деп,
Көңілінде хазірет Адам айтты және.
Жәбірейіл Адамға кеп айтты мұны:
«Ораза бол күн батқанша үшбу күні.
Әгарда үш күнге ше әдет етсең,
Денеңде бұл қарадан қалмас бірі».
Есітіп ораза болды хазірет Адам,
Кешке шейін жүрер еді ішпей тамақ.
Әр күні денесінен қара кетіп,
Үш күнде таза болды денесі һәм.
«Әйәмфайз» бұл күндердің атын деді,
Мұсаның уақтыға ше парыз боп келді.
Әр айдың он үшінен он бесіне шейін
Үш күнді айтады деп хабар берді.
ОН БЕСІНШІ ФАСЫЛ
Адамның әулетінен есеп алғаны
Адамға бір Алладан илһам еніп,
«Кағбаға қаж қыл» деді хабар беріп.
Үндістан тарапынан жаяу шығып,
Бір жерге жол үстінде жатты келіп.
Адамның сол мезгілде көзі ілінді,
Бір Құда Жәбірейілге әмір қылды:
«Бұл адам мұнда ұйықтап жатқанында,
Сипа, – деп, – арқаларын» Хақ бұйырды.
Жәбірейіл бір Алланың әмірін біліп,
Сипады арқаларын қанат ұрып.
Әуелден ақырға ше әулетінің
Шығарды барлығын һәм әзір қылып.
Ұйқыдан Адам тұрып мұны көрді,
Кеуілінде «бұл қалай?» деп қиял келді.
«Я, Адам, мұның бәрі әулетің» деп,
Жәбірейіл Хақ әміріменен хабар берді.
Аллаға хазірет Адам айтты және:
«Бұлардың көптігінде жоқ-дүр шама,
Я, Алла, құдіретіңмен хабардар қыл.
Дүниеге қайтып сыяр бәрі һәмма?»
Алла айтты: «Кезегімен бәрі келер,
Базысы анасының қарнында-дүр.
Барлығы туылып кеп, тірлік етіп,
Өмірі таусылғандар әнда өлер».
Алладан періштеге пәрмен жетті,
«Адамның әулетіне сап түзетті.
Мұсылман әулеттері оңда тұрып,
Кәпірдің әулеттерін солда елтті.
Оң сапта пайғамбар мен мұрсал нәби[24],
Алдыңғы қатарында тұрды бәрі.
Пайғамбар, әзуәждің[25] барлығынан
Мұхаммед хабиболлаһ тұрды ілгері.
Сол сапта кәпірлер һәм сапын құрды,
Құдайлық дау дауласқан бұрын тұрды.
Күн шығып, күн батысқа жеткенінше,
Барлығын неше қисса бөлек қылды.
Құдіретпен нида қылды тұрғандарға,
«Әләету рабукум» деді Алла.
«Мен сіздің Құдайыңыз емеспін бе» –
Мәнісі деген сөз дүр барлық және.
Оң сапта тұрғандардың әруақтары:
«Сен біздің Құдайымыз» деді бәрі.
«Біз сенің кім екеніңді білмейміз» деп,
Сол сапта тұрушылар айтты бәрі.
Бір Құда «Сәжде қыл» деп етті пәрмен,
Сәжде етті оң жақтағы әруақтардан.
Алланың әмірін тұтып, сәжде етпеді,
Тұрушы сол саптағы әр нешік жан.
Сәждеден руханилар бас көтерді,
Және де «Сәжде қыл» деп илһам келді.
Алланың пәрменіне мойынсынып,
Сәждеге оң саптағы және келді.
Базысы сәжде еткеннің қалды тұрып,
Алланың ғибадатын қиын біліп.
Бұрынғы сәжде етпеген әруақтардан
Қосылды базылары сәжде қылып.
Біреулер екі жол тұрып қалды,
Білмеңіз, бұл істерде хикімет барды.
Екі жол сәжде қылған момын туып.
Сол дінмен бұл дүниеден қайтып янды.
Әуелі сәжде қылмай кейін қалған,
Анадан әуелінде кәпір туған.
Артынан Хақтың әмірін қабыл етіп,
Алланың пәрменіне мойынсынған.
Әуелі сәжде қылды базы пенде,
Екінші сәжде етпеді ипілғанда.
Анадан момын туып, кәпір болған,
Момыннан ұқсамасын ешкім аңа.
Екі жол сәжде етпеді базы бірі,
Болғандар әуел-ақыр кәпір діні.
Ол күні есеп тамам болғаннан соң,
Қағазға бәрін жазды нок сор күні.
Алла айтты, бір мәлекке қылып пәрмен,
Өзіңе бұл қағазды сақтағын сен.
Аманат ақырға ше сенде тұрсын,
Маһшар күн және қайтып ала дүрмін.
Періште разыланып мойынсұнды.
Аузына ол қағазды қойып тұрды.
Бір Құда құдіретімен «тас болғыл» деп,
Және де ол мәлекке әмір қылды.
Сол заман ол періште болды бір тас,
Мәлекте «Хажар әл-әсуат» осы дүр бәс.
Осындай шариаты болған үшін,
Қаж барған тауап етер қылып ықылас.
Мақшарға халықтың бәрі жиылғанда,
Мәлектен ол қағазды алғай Алла.
Мисак күн қандай жауап бергендігі
Қағаздан мәлім болып тұрғай әнда.
Әлқииса, болғаннан соң мисақ тамам,
Ол жайдан жүріп кетті хазірет Адам.
Үндістан жайлауына қайтып келіп,
Хауамен үлпат болды күш боп дауам.
Хауаға Жаппар Құда бала берді,
Әр жылы бір ұл, бір қыз туар еді.
«Егізін басқасына некеле» деп,
Алладан назыл болып, илһам енді.
Алланың хазірет Адам әмірін біліп,
Білдірді әулетіне хабар қылып.
Егізін бір-бірінен ажыратты,
Біреуін басқасына неке қылып.
[1] Қатеріне /ж.с/ – ойына, санасына, қаперіне.
[2] Мәһір – неке кезінде зайыбының қалауы бойынша берілетін сыйлық.
[3] Напәрмен /а/ – әмірсіз, бұйрықсыз, жарлықсыз.
[4] Дишуар /п/ – қиын, ауыр, азапты.
[5] Рада /а/ – жағымсыз.
[6] Тәусип – сипаты.
[7] Паһим /а/ – түсіну, пайымдау, ойлану.
[8] Мазасы – тәттілігі, дәмділігі.
[9] Үрпән – мәтін бойынша «жалаңаш» деген мағынада.
[10] Кәрам /а/ – 1. Қолы ашықтық, ақ көңілдік, кек сақтамаушылық. 2. Игілік, адамгершілік, бекзаттық.
[11] Алың /ж.с/ – алғын.
[12] Парияд /п/ – жылау, айқай салу, зар еңіреу.
[13] Мәккам, Мәкәм /а/ – берік, мықты, бекем.
[14] Тәсалла – жұбаныш.
[15] Ғайбат /а/ – кісінің сыртынан айтылатын жалған сөз, өсек-аяң.
[16] Мәккум – иелігіндегі жер, аумақ. Мекен.
[17] Нужум /а/ – жұлдыз, жұлдызшы, астрономия.
[18] Хаммам /а/ – монша.
[19] Муазин /а/ – азан шақырушы.
[20] Мүжмәл /а/ – қысқа әрі нұсқа сөздермен баяндау деген мағына береді.
[21] Дауам /а/ – жалғасы, үздіксіз, дайым.
[22] Жәһаннам /а/ – діни ұғым бойынша, күнәға батқандар дүние салғаннан кейін баратын жер. Аллаға сенімсіздік білдіріп, оған құлшылық етпегендер жаһаннам отында мәңгі жанады.
[23] Ләпсі – нәпсі, құмар болу.
[24] Мурсал нәби – мурсал /а/ – жіберілген; нәби /а/ – пайғамбар.
[25] Әзуәж /а/ – күйеу, әйел.
